Alkanlarning kimyoviy xossalari. Ishlatilishi. Toshkent shahar Yashnobod tuman 149- maktab kimyo fani o`qituvchisi Begmaliyeva Gulzinat Nurkulovna

Darsning maqsadi: Talimiy: o`quvchilarning Alkanlar xossalari va ishlatilishi mavzusiga doir olgan bilimlarni to`ldirish, mustaxkamlash, takrorlash. Tarbiyaviy: o`quvchilarda organik moddalarni tanib olish, mustaqil fikr yurgizish, kuzatuvchanlik, kimyodan eksperimental malakalarni oshirish va olingan bilimlardan keyingi ma`vzularda foydalana olish qobiliyatlarini oshirish. Rivojlantiruvchi: o`quvchilarda xulosa chiqarish, taxlil qilish, yodga olish kabi qobiliyatlarni rivojlantirish. Ko`zda tutilgan natija: o`quvchilar olgan axborotini musataqil kengaytirib, muammoni yechlishini ishlab chiqish.

Oquvchilarda shakllantiriladigan tayanch kompetensiyalar elementlari: Kommunikativ kompetensiya: Jamiyatda ozaro muloqotga kirishish uchun kundalik hayotda uchraydigan kimyoviy birikmalarni bilish. Matematik savodxonlik,fan va texnika yangiliklaridan xabardor bo`lish hamda foydalanish. Ozini-ozi rivojlantirish kompetensiyasi: kimyo fani va undagi asosiy qonuniyatlar haqida bilish, doimiy ravishda ozini oz rivojlantirib, kamolotga intilish, kimyo boyicha bilimlarni mustaqil ravishda oshirib borish.

I. Tashkiliy qism: 5. Sinfda o quvchilarni darsga jalb qilib, ishchi muhitni yaratish 6. Sinf holati bilan tanishish va davomadni aniqlash

Kimyoviy diktant. Uglevodorodni formulasini yozing. 1. Metan metilbutan. 3. 2,3 dimetilbutan 4. Geptanning tuzilish formulasini yozing metilpentan.

. 2-Metil-5-(1,2-dimetilpropil)nonan

O`quvchilarga tarqatma material beriladi.Savollarga javob topiladi. 1. Uglevodorodni qanday turlari bor ? 2. Alkanlar deb nimaga aytiladi? 3. Alkenlar deb nimaga aytiladi? 4. Aromatik uglevodorodlar deb nimaga aytiladi? 5. Umumiy formulasini yozing? 6. To`yingan uglevodorodlarning gomologik qatori? 7. Fizik xossalariga ma`lumot? 8. To`yingan uglevodorodlarni tabiatda uchrashi.

butanpentangeksan 1 C 4 H 10 C 5 H 12 C 6 H 14 2 CH 3 CH 2 CH 2 CH 3 CH 3 CH 2 CH 2 CH 2 CH 3 3 SuyuqlikGaz Suyuqlik «Uchunchisi ortiqcha » o`yini

Organik moddalar o`simlik va hayvon organizmida sodir bo`ladigan hayotiy jarayonlarning asosini tashkil etadi.

. Kimyoviy xossalari. Alkanlar boshqa uglevodorodlarga qaraganda kimyoviy faolligi nisbatan pastroq bolib, ular oddiy sharoitda reaksiyalarga kirishmaydi.

. Alkanlarda uglerod atomlari sp 3 gibridlanish holatida boladi Uglerod va vodoroq atomlaridan CH 4 molekulasi hosil bolishida uglerodning elektronlari tashqi energiya hisobiga normal holatdan uygongan (xayajonlangan) holatga otishi kerak. Masalan : Bu juft elektronlar atomlar orasida kimyoviy boglanish hosil qiladi yoki bosh holatda qoladi. Uglerod atomlari sp 3 – gibridlanishda uning 4 ta elektron orbitallari ozaro 109 0,28 1 burchak harakatlanadi. Quyida toyingan uglevodorodlar zanjirining umumiy korinishi korsatilgan :

. Uglerodning 4 ta sp 3 gibridlangan orbitallari tortta vodorodning 1s orbitali bilan qoplanadi va -sigma boglarni hosil qiladi.

Alkanlarning kislorod ishtirokida….?

. Alkanlarning kislorod ishtirokida yonib katta issiqlik berishidan kundalik turmushda doimo foydalanamiz, bu reaksiya jarayonida tabiiy gaz yonib,karbonat angidridi va suvni hosil qiladi: C H C H Q

Galogenlash. Alkanlar ftor bilan shiddatli, xlor bilan nur tasirida reaksiyaga kirishadi. Bromlash qizdirish bilan nur tasirida boradi. Metanni xlorlash nur yoki qizdirish bilan boradi:

СН 4 + Cl 2 hv CH 3 Cl + HCl СН 3 Cl – газ, легко сжижается и при последующем испарении поглощает большое количество теплоты. Применяется в холодильных установках Давыдова Н.Г. Alkanlarning galogenlanishi Xlorometan, yoki Metil xlorid CH 3 Cl gaz, osonlikcha suyultiriladi va keyingi bug'lanish natijasida katta miqdorda issiqlikni so'rib oladi. Sovutgichlarda ishlatiladi

СН 3 Cl + Cl 2 hv CH 2 Cl 2 + HCl Dixlormetan СН 2 Cl 2 – erituvchi sifatida, plastmassalarni yopishtirishda ishlatiladi Давыдова Н.Г.

СН 2 Cl 2 + Cl 2 hv CHCl 3 + HCl Trixlormetan Trixlormetan yoki xloroformyoki xloroform Давыдова Н.Г. CHCl 3 - xloroform, rangsiz uchuvchan suyuqlik, efirlari hid va shirin ta'mi uchun, freon sovutgich ishlab chiqarishda, bo'yoq va pestitsidlarni ishlab chiqarish uchun ishlatiladi

СНCl 3 + Cl 2 hv CCl 4 + HCl Tetraxlormetan CCl 4 bilan - suyuqlik,erituvchi (yog'lar, smola, kauchuk) sifatida, yong'in o'chiruvchilarda, freonlarni olish uchun ishlatiladi.

Nitrolash. Metanga suyultirilgan nitrat kislota tasir ettirilganda deyarli faqat nitrometan hosil boladi: CH 4 + HNO 3 CH 3 NO 2 + H 2 O Nitrobirikmalar aminobirikmalarni sintez qilishda ishlatiladi.

. Sulfoxlorlash: Alkanlar SO 2 va Сl 2 bilan UB-nur tasirida reaksiyaga kirishadi. molekulyar massasi katta bolgan alkanlarni sulfoxlorlash amaliy ahamiyatga ega: C 8 H 18 + SO 2 + Cl 2 C 8 H 17 SO 2 Cl + HCl Hosil bolgan alkan sulfoxloridlar terini oshlashda va alkilsulfonatlar-yuvish vositalari olishda ishlatiladi.

Kreking. Yuqori temperaturada toyingan uglevodorodlarning uglerod uglerod boglari uzilib, radikallar hosil qiladi va natijada, uglerod atomi kam bolgan alkan va alkenlar aralashmasi hosil boladi. Bu jarayon termik kreking deb ataladi.

Degidrogenlash. Bu reaksiya yordamida alkanlardan tegishli toyinmagan uglevodorodlar hosil qilinadi. Masalan:

Natry metalining benzin ostida suvda erishi Kerakli jihozlar: Probirka,benzin,suv fenoftalin, lakmus.Na bo`lagi

.

Mavzuga oid masala va mashqlar l metan yondirilganda qancha issiqlik ajralib chiqadi? Metanning yonish reaksiyasining issiqlik effekti +880 kJ. J: 3928 kJ 4. Uglevodorod bug'ining vodorodga nisbatan nisbiy zichligi 36 ga teng. Undagi uglerod va vodorodning massa ulushi mos ravishda 83,33% va 16,67% ni tashkil qiladi. Ushbu uglevodorodning molekulyar formulasini chiqaring. J :C 5 H Alkan bug'larining havodan nisbiy zichligi 7,31 ga teng. Alkanning molekulyar formulasini chiqaring. J:C 15 H Geliyga nisbatan zichligi 20,5 ga teng. Ushbu moddaning 4.1 g yondirilganda, 13,2 g karbonat angidrid va 4,5 g suv hosil bo'ladi. Organik moddalarning molekulyar formulasini chiqaring. J: C 6 H 10

masala: 100 l metan yondirilganda qancha issiqlik ajralib chiqadi? Metanning yonish reaksiyasining issiqlik effekti +880 kJ. Yechish: Bir mol metan (22,4 l) toliq yonganda 880 kJ issiqlik ajralib chiqadi. 100 l metan yonganda-chi? 100 l x CH 4 +2O 2 CO 2 +2H 2 O + Q 22,4 l 880 kJ Hisoblaymiz; x= Demak; 100 l metan yonganda 3928 kJ issiqlik chiqadi.

Alkanning molekulyar formulasini topamiz Berilgan D(H 2 )=7,31 Mr=? Yechish 1)M(alkan)=d*M(H2)= 29*7,31=212 2) Umumiy formulasini topamiz: C n H 2n+2 Mr(C n H 2n+2 )= 12n+2n+2=14n+2 14n+2=212 14n=210 N=15 C 15 H 32

D (He)=20,5 M(modda)=4,5 gr M(CO2)=13,2gr Mr?= 1)M(alkan)=d*M(H2)=20,5*4=82 3) x - 4,5 gr gr X=2*4,5/18=0,5 gr m(H ) M(O )= 4,1-3,6-0,5=0 4)n(C )=n (H )=3,6/12 ÷0,5=0,3 ÷0,5= 11,7 5) Formula yozamiz: C 10 H 17 2). C va H sonini top: n=w*M/Ar x - 13,2 gr gr( CO 2 ) X=13,2*12/44=3,6 gr m(C ) Mr ( C 10 H 17 ) =137 notug`ri ekan 82 emas Nechi marta kichigligini hisoblaymiz 137÷82=1,7 marta kichik C va H atomlari indeksiga bo`lamiz C 6 H 10

Alkanning molekulyar formulasini aniqlash. Berilgan: | Yechish D(H 2 )=36 1. M(alkan)=d*M(H2)=36*2=72 w=0, C va H sonini top: n=w*M/Ar w=0,1667 n(c )=0,8333*72/12=5 Mr=? N(H )=0.1667*72=12 J:C 5 H 12

. Alkanlarning ishlatilishi

metan CH4 metanol sirka kislota benzin pokrishka

Plastmassa, kauchuk, sintetik tolalar, yuvish vositalari va boshqa ko'plab moddalarni ishlab chiqarish.

Alkanlarning yuqori molekular vakillari tibbiyotda ishlatiladi

. Parafin (qattiq uglevodorodlar C 19 -C 35 aralashmasi) - hid va ta'msiz oq rangli massa (t = ° S) - sham, mato va qadoqlash qog'ozini tayyorlashda, tibbiyotdagi termal vositalar sifatida va boshqalarda ishlatiladi. Parafin toksik emas va oziq- ovqat sanoati uchun qadoqlash va qadoqlash materiallari ishlab chiqarishda keng qo'llaniladi.

. Suyuq uglevodorodlardan yonilgi sifatida foydalaniladi

. Yuqori alkanlar surko`v yog'larining bir qismidir

. 2-Metil-5-(1,2-dimetilpropil)nonan

. 1) Alkanlarning umumiy formulasi bor: A) CnH 2 n B) CnH 2 n-2 C) CnH 2 n + 2 D) CnH 2 n-6 2) uglerod atomlarining gibridizatsiyasi turi:metan A) sp2; B) sp3; C) sp; D) sp3d; 3) molekulada bog'lanish burchagi:metan A) 120 °; B) 180 °; C) 90 °; D) 109,5 °; 4) Alkanlar: a) To`yingan uglevodorodlar b) to`yinmagan uglevodorodlar; 5) Alkanlardan qanday foydalaniladi? O'zingizni tekshiring !!!

Organik moddalar soni yangidan-yangi sintez qilinayotgan su`niy moddalar va yangi topilayotgan tabiiy birikmalar hisobiga tobora ko`payib bormoqda

a) 2,3- dibrombutan; b) 2,3-dibrom –3-metilpentan; c) 1,2- dixlorbutan; d) 1,2- dixlor-3-metilbutan

Quyidagi uglevodorodlarni sistematik va ratsional nomelatura boyicha nomlang. a)CH 3 CH(CH 3 )CH 3 ; b) b) CH 3 CH(CH 3 )CH 2 CH 3 ; c)CH 3 CH(CH 3 )C(CH 3 ) 2 CH 3 ; d) d) CH 3 CH 2 CH(CH 3 )C(CH 3 ) 2 CH 3 ; e) CH 3 CH(CH 3 )CH(CH 3 )CH(C 2 H 5 )CH 3.

Oktanning bir vaqtning ozida ham birlamchi, ham ikkilamchi, ham uchlamchi va ham tortlamchi uglerod atomlarini saqlagan izomerlarining tuzilish formulalarini yozing. Ularni ratsional va sistematik nomeklatura boyicha nomlang.

Paxoddan keyin chiqindilar qoldi. Nima qilasiz? Chuqur kovlab ko`mib qo`yamiz. Uyga olib ketib axlatga tashlaymiz Shundoqligicha qoldiramiz.

Qogoz2 – 10 yil Konserva idishi90 yil Sigaret filtri100 yil Polietilen paketi200 yil Plastmassa500 yil Shisha1000 yil Bilib qoygan yaxshi

To`g`ri siz haqiqiy do`stsiz

. Darslarimda men faydalanaman …

Омад

. TushunchaMazmuni 8, 10, 13 uglerod atomi tutgan alkanlarni formulalarini yozing. Butan, pentan, geksan izomerlarining tuzilish formulalarini yozing va nomlang. Tarkibi C 8 H 18 bo`lgan alkanni uzun zanjirida 6 ta uglerod atomi tutgan izomerlarini tuzilish formulalarini yozing va IYUPAK bo`yicha nomlang. 1. C 8 H 18 dagi C oksidlanish darajasini aniqlang. Geksanni xlorlash va nitrolash reaksiya tenglamalarini yozing. Tushunchalar tahlili usuli uchun ekspert varagi

Sinkveyn usuli Sinkveyn usuli 1. Nom (оt) Таvsifi (2 sifat) Harakat (3 fе`l) Маvzuga tegishli gap (4 so`z) Sinonim (1 so`z) Название (существительное – Что?) - 2. Описание (2 прилагательных – Какой? –ая, -ое, -ие) 3. Действия (3 глагола – Что делает?) 4. Это фраза из четырех слов, показывающая отношение к теме - 5. Это синоним из одного слова, который повторяет суть темы. макtаb каttа chiroyli O`qitadi o`rgatadi tarbiyalaydi маktab ilm fаn maskani bilimgoh

Педагогик технология ўзини оқлайди! Педагогическая технология оправдает себя! Ф фикр Ф – фикр С –сабаб С – сабаб М –мисол М – мисол У умумлаштириш У – умумлаштириш М мнение М – мнение П причина П – причина П пример П – пример О обобщение О – обобщение