Оқытушы мен студенттік тұлға аралық өзара әрекеттестігінің мәселелері

Жоспар: 1. Жоғары мектеп оқытушысының мамандығындағы психологиялық қиындықтар 2. Жоғары мектептегі жас және кемелденген жастағы оқытушылар қиындықтарының ерекшеліктері.

Қазіргі кездегі әлеуметтік мәдени жағдай оқытудың мақсаттары мен міндеттерін бейнелеу мен анықтау жұмыстарымен педагог-методисттер айналысуын талап етеді. Себебі, біріншіден, қазіргі кездегі өндірістік-практикалық іс-әрекет өте жиі тек маман ғана шоше алтын міндеттерді қояды. Екіншіден, қазіргі кездегі методологиялық ойлау оқу үрдістерін тиімді проекциялай отырып, сұраныс берушіден айқын және анық мақсаттарды талап етеді. Үшіншіден, қазіргі технологиялық қоғам тез және интенсивті дамуда және оқыту жүйесінен соны талап етеді, яғни кәсіби суда-саттықты қадағалауды, қоғамға қажетті адамның қасиеттерін тез және жүйеленген түрде бейнелеуді, және оқу бағдарламаларының міндетінде оперативті проекциялауды талап етеді. Кеңірек мағынада, бұндай ойлаудың нәтижесі адам проектсі болады, ал біршама тар мағынада – маман проектсі болып табылады.

Педагог оқушы үшін қажетті жағдай жасайтды, керекті құралдар мен ақпараттарды бағыттайды, бақылайды, береді. Оқытудың қызметі – адамдарды іс-әрекетке денег қабілеттіліктердің қалыптасуы үшін белгілік және заттық құралдардың максималды икемделінуі. Оқытудың ең қарапайым варианты өз мұғалімінің іс- әрекетін қайта жаңғыртуға талпынған, оқушы мен мұғалімнің (кәсіби іс-әрекетті тасымалдаушы) қарым-қатынасы болып табылады; мұғалім оқушының іс-әрекетін дұрыс немсе дұрыс емс ретінде біліктендіреді. Бұл жағдайда оқу үрдісінің тікелейлігі, бөлінбегендігі көрінеді.

Студенттік кезеңде әр жеке тұлға өзін-өзі толықтай тани бастарды, өзінің іс-әрекеттеріне есеп бере отырып мамандығына денег ынтасын арттарады. Оқу процесі мен ЖОО-да жүргізілетін түрлі іс-шаралар, мамандықтарына сайт іс- тәжірибелер студенттің тұлғалық сана сын дамытады. Студенттердің психологиялық қиындықтары оқуға түскен кездегі бейімделу барысында көрініс бере бастарды. Тұлғаның әлеуметтік-психикалық бейімделуі тұлғаның механизмдік деңгейінде жүзеге осады, ол конформизме келіспейді, яғни конформизм деп топтық қысыммен қадағаланып отыратын жүріс-тұрыс деп түсінеміз.

Студенттердің оқуға денег қызығушылықтарының терең әрі тұрақты болуы олардың тұлға болып қалыптасуының маңызды шорты болып табылады. Танымдық қызығушылықтар дамып, сонымен қатар, сөне де аллоды. Оқуға денег қызығушылықтардың сөнуі оқудағы киындықтардың туындауына, оқыту әдістемсі мен оларды ұйымдыстырудың кемшіліктерінен туындауы мүмкін.

Студенттің сабақ оқу ұдайылығының типі жоғарытөменгі

Оқу процессінің тиімділігін арттырудың әр түрлі жолдары бар: оқу әдістерін жетілдіру,оқулықтар оқыту жоспарын құрудың жаңа әдістерін өңдеу, оқу орнындағы психологиялық қызмет көрсету орталығын ашу және т.б. Барлық әдістерде деорталық оқушының жеке басы. Студенттік жас Б.Г Ананьевтың зерттеуі бойынша,адамның негізгі социогендік дамуының сензетивті кезеңі болып табылады. Жоғары білім, адам психика сына, оның тұлғалық қаситтерінің дамуына жоғары әсер етеді. Жоғары оқу орнында табысты нәтиже көрсету үшін интелектуалды дамудың биік деңгейі қажет. Негізінен қабылдау, ойлау, жат. Бұл деңгейдің кейбір жерінде төмендеуі мотивация мен шыдамдылықпен, жоғары жұмыскерлікпен өтелуі мүмкін. Бірақ, төмендеудің өтемелі механизм дер көмектесе алмайтындығыда бар. Жаңа стереотипті жасау, жүйке жүйесінің типіне тәуелді. Бірінші курс студенті адаптация процессінің өткізілген зерттеулерінде мынадай қиыншылықтарға кезігуі мүмкін: мектептен кетуіне байланысты жағымсыз әсерленушілік, мамандық таңдауда анықталмаған мотивациялар, жеткіліксіз психологиялық дайындық, конспектілеуге икемінің келмеуі, сөздіктермен, анықталмаған жұмыс істей алмау.

Қиындық туғызатын студент пен жұмыстың мақсат-міндеттері: 1. Оқушының жеке басын, отбасын жеке зерттеу; 2. Оқушының физиологиялық-психологиялық ерекшелігін диагностика арқылы анықтау; 3. Қиын студенттермен ақыл-кеңес, әңгімелесу, сырласу жұмыстарын жүргізу; 4. Белгілі қоғамдық жұмыстарына белсенді түрде араластыру; 5. Арнайы мамандармен (дәрігерлер, психолог, заң қызметкерлерімен) кездестіру; 6. Арнайы белсенді шараларға апару, өмірге денег көзқарасын жақсы жаққа өзгерту; 7. Жауапты жұмыстар тапсыру; 8. Сыйластықпен қарап, оның жағымды жақтарын ашуға тырсу; 9. Сабаққа қатысуын жүйелі бақылау; 10. Ата-анасымен үнемі тығыз байланыста болып, ақыл - кеңес беру.

Жоғарғы мектеп оқытушысының педагогикалық қабілеттері және педагогикалық шеберлігі Педагогикалық қабілеттер жалпылай түрде В.А.Крутецкийдің жалпы анықтама берді: 1. Дидактикалық қабілеттер – балаларға қол жетерлік оқу материалын беру қабілеті, матералды және мәселені нақты түсінікті етіп түсіндіре білу, пәнге денег қызығушылығын ояту, оқушыларды белсенді өз бетімен ой қозғау. 2. Академиялық қабілеттер – ғылым саласына сәйкес қабілет (математика, физика биология әдебиет т.б.) Қабілетті мұғалім өзінің пәнін оқу курсының көлемі бойынша ғана емс, одна да терең және кең түрде біледі, әрдайым ғылымда болып жатқан жаңалықтардан хабар дар, өз материалын еркін меңгереді, көп қызығушылық туғызады, шағын бокса да зерттеу жұмысын жүргізеді. 3. Перцептивтік қабілеттер – оқушының, тәрбиеленушінің ішкі әлеміне ену қабілеті. 4. Сөйлеу қабілеттері - өз ойын нақты, анық жеткізе білу, мимика паномимиканы пайдалана білу. 5. Ұйымдасмтырушылық қабілеттер – біріншіден, оқушылар ұжымын ұйымдасмтыру қабілеті, екіншіден, өз жұмысын дұрр\ыс ұйымдастыру білу. 6. Авторитарлық қабілеттер – оқушыларға тікелей эмоционалды-еріктік әсер ету қабілеті. Олардың алтында белгілі бір беделді иелену. 7. Коммуникативтік қабілеттер – балалармен қарым-қатынас жасайт білу қабілеті, оқушыларға дұрыс ыңғай табу, педагогикалық такт. 8. Педагогикалық қиял (немсе болжамдық қабілеттер) – бұл өз әрекеттерін, оқушы тұлғасын тәрбиелік жобалауда алтын ала көре білу. 9. Зейінін іс-әрекеттің әр түрлі түрлеріне бөле білу.

Жоғары мектептегі жас және кемелденген жастағы оқытушылар қиындықтарының ерекшеліктері: Жасөспірім кемелденген жастағы жастарға қарағанда педагогтар пен тиісті әдебиеттерге көп әңгіме болып, жиі көтеріледі. Себебі бұл кезеңде оның психикалық даму ерекшелігі жас баламен ересектерге қарағанда әлде қайда өзгеше болады. Бұл кезеңге тән тағы бір ерекшелік жасөспірім барлық нәрсені өз бетімен орындап, үлкен адамдардың қамқорлығымен ақыл кеңесінен құтылғысы келеді. Жасөспірімнің ересектен айырмашылығы тек үлкен адамдармен қатынасының өзгеше келетініндей емс, сонымен қатар биологиялық дамуы (жыныс т.б жетілуі) жағынан кеңінен өріс алтынында. Ал жалпы алғанда жасөспірім тың өзгеше сипота келеді.

Жоғары мектептегі жас және кемелденген жастағы ерекшеліктері немсе белгілі психологиялық көрінуі – маман ретінде жастың қалыптасу міңез-құлқын зерттеуге тырысады, белгілі бір психологиялық тестер ден көрініс табылады. «Психодиагностика – тұлғаның жеке - психологиялық ерекшеліктерді анықтау және өлшеу әдістерін жасайтды

Педагогикалық психологияда көбінесе эмпирикалық әдіс қолданылады. Өзін-өзі бақылау – адамның рефлекстік ойлау негізінде өзін-өзі бақылау әдісі (өзін-өзі бақылау объекті болып мақсаттар, мінез-құлық түрткісі, қызметінің нәтижесі бола аллоды). Әңгімелесу - педагогикалық психологияда (және педагогикалық тәжірибеде) адам туралы онымен қарым-қатынас жасау, оның мақсатты бағытталғын сұрақтарға жауаптарының нәтижесінде мәліметтер (ақпараттар) алудың эмпирикалық әдісі. Әңгімелесу - адамды зерттеудің дербес әдісі, сонымен қатар көмекші әдіс, мысалы эксперимент пен терапияның алтын-алушты әдіс бола аллоды. Сұхбат - әңгімелесудің ерекше түрі ретінде, ол туралы хабар дар, сұхбат алынып отырған адам туралы ақпарат алу үшін ғана емс басқа да адамдар, оқиғалар және т.б. туралы мәліметтер алу үшін қолданылады.

Сауалнама – арнайы дайындалған жауаптар және зерттеудің негізгі міндетіне сәйкес сұрақтар негізінде ақпарат алудың эмпирикалық әлеуметтік - психологиялық әдісі. Сұрақтардың тізбектелу тәртібі көбінесе кездейсоқ сандра тәсілімен анықталлоды. сауалнама ауызша, жазбаша, жеке, топтық бола аллоды, алайда кез-келген жағдайда ол екі талапқа жауап беруі тиіс - іріктеудің көрнекілігі мен біркелкілігі. Эксперимент - ғылыми зерттеудің педагогикалық психологияда кеңінен таралған эмпирикалық әдісі. Эксперименттің зертханалық түрін (арнайы жағдайларда, аппаратура пайдалану және т.б.) және әсерін зерттеу үшін арнайы ұйымдастырылған, оқытудың, өмірдің, еңбектің кәдімгі жағдайларында жүргізілетін табиғи эксперимент түрлерін ажыратады. Іс-әрекет (шығарамашылықтың) өнімінің талдауы – адамды оның іс-әрекетінің материалдық және идеалдық (мәтіндер, музыка, бейнелеу және т.б.) өнімдерін интерпретация лоу, талдау, заттансыздыру арқылы эмпирикалық зерттеу әдісі. Бұл әдіс (көбінесе ішікі түйсікпен) педагогикалық тәжірибеде оқушылардың мазмұндамаларын, шығармаларын, түсініктемелерін, жасаған баяндамаларын, суреттерін және т.б. талдау түрінде кеңінен пайдаланылады.

Қорытынды Педагогикалық психологияның зерттеу пәнінің ерекшелігіне байланысты жоғарыда аталған әдістердің бірі жиі, басқалары сирек қолданылады. Педагогикалық бағыттылықтың басты мотиві педагогикалық іс-әрекеттің мазмұнына қызығушылық болып табылады. Бұл жүргізілген нәтижесі арқылы біз студенттердің босым көпшілігі бейімделу процесі, яғни олардың ЖОО-ның оқытушының өзара әрекеттестігінің мәселесін шештік және көп ықпалын тигізетуі мүмкін. Студенттердің өз мамандықтарына денег жауапкершілігі мен қызығушылықтары арта түсері анық.

Пайдаланған әдебиеттер тізімі 1. Абрамова Г.С. Введение в практическую психологию. – М., – 237 с. 2. Бекасова С.Н. Информационные потребности студентов как фактор профессионального и личностного развития. На материале цикла педагогических дисциплин: автореф. … канд. пед. наук. – СПб., – 24 с. 3.