ТАҚЫРЫП: Таңдап алынған жиынтыққа бақылау бірліктерін іріктей алу әдістері. Зерттеуді бағалаудағы жүйелік қателердің мүмкін типтері. Белгінің әртүрлілігін өлшеу. Вариация коэффициенті.

І. Кіріспе. ІІ. Негізгі бөлім. Таңдап алынған жиынтыққа бақылау бірліктерін іріктей алу әдістері. Зерттеуді бағалаудағы жүйелік қателердің мүмкін типтері. Белгінің әртүрлілігін өлшеу. Вариация коэффициенті. ІІІ. Қорытынды. ІV. Пайдаланалған әдебиеттер тізімі.

Кіріспе Медициналық статистика жалпы статистика ғылымынаң негіздеріне жүгінеді. Ол үш бөлімне тұрады: -Денсаулық статистикасы; -Денсаулықты сақтауды басқару статистикасы; -Клиникалық және экспериментальдық зерттеулер статистикасы. Тұрғындардың денсаулығын анақтау барысында олардың сана мен құрамы, өсімі мен өмірінің ұзақтығы, жеке аурулардың тараллы мүгедектің деңгейі және жеке адамдардың физикалық дамуы туралы деректерді жинап зерттеу жүргізеді.

Қателік денег ұғымды енгізу мыналар сияқты үш ұғымдарды анақтау және нақты шектеуді қажет етеді: өлшенетін физикалық машанаң шин және нақты мәні мен өлшеу нәтижесі. Физикалық машанаң шин мәні – берілген объектінің мөлшерлі түрдегі және запасы жағынан қасиетін бейнелейтін идеалы мәні..Қателік денег ұғым өлшеу нәтижесінің қателігі және өлшеу құралдарынаң қателігі денег түсініктемелерден тұратын метрологиянаң ең маңызды мәселесі. Өлшеу нәтижесінің қателігі – ол өлшеу нәтижесі Х пен өлшенетін машанаң ақиқат (немсе нақты) мәні Q арасындағы айырымы: = X – Q (4.1)Ол өлшенетін маша мәнінің анақталмау шегін көрсетеді. Өлшеу құралдарынаң қателіктері – ол ӨЖ көрсеткіштері мен өлшенетін ФШ-наң айғақты (немсе нақты) мәндері арасындағы аралықты көрсетеді. Ол берілген құралдар арқылы жүргізілген өлшеу нәтижелерінің дәлділігін сипаттайды.

Бұл екі түсініктемелер бір-біріне едәуір жақын және бірдей белгілермен жіктеледі.Әсер ету сипоты бойынша қателіктер кездейсоқ, жүйелі, прогрестенуші және дөрекі (қате жіберу) болып бөлінеді: Жүйелі қателік – бірдей ФШ-на кайталап өлшеу кезінде тұрақты түрде қалатын немсе ережелерге сәйкес өзгеретін өлшеу нәтижелерінің құрамы болып табылады. Онаң ерекшелігі - олар алдын ала болжанап, табылады және осыған байланасты құраушы түзетпелерді енгізе отырып, толығымен жойыла аллоды. Прогрестенуші (дрейфтік) қателік – бұл уақыт бойынша жәй өзгеретін, алдын ала болжаналмайтын қателік. Прогрестенуші қателіктердің ерекше қасиеттері: олар тек берілген уақытта ғана түзету арқылы көшіріле аллоды да, кейін алдын–ала болжанбай өзгере береді; прогрестенуші қателіктердің уақыт бойынша өзгеруі - тұрақсыз кездейсоқ прогресс, сондықтан да тұрақты кездейсоқ процесстердің жақсы өңделген теория негізінде тек белгілі ескертпелер арқылы беріледі.

Қателіктерді өрнектеу тәсілдері бойынша оларды абсолютті, қатысты және келтірілген деп бөледі.Абсолютті қателік (3.1) формуласы бойынша жазылады және өлшенетін машанаң бірлігімен беріледі. Дегенмен, ол өлшеу дәлдігінің көрсеткіші ретінде бола алмайды, өйткені, мысалы, Х = 100 болған кезде = 0,05 өлшеудің жоғарғы дәлдігіне сәйкес, Х = 1 мм кезінде – төменгіге сәйкес келеді. Сондықтан да қатысты қателік денег түсініктеме енгізілген. Салыстырмалы қателік – абсолютті өлшеу қателігінің өлшенетін машанаң шин мәніне қатысы болып табылады: = /Q = (X - Q)/Q. (4.2)Бұл өлшеу нәтижесінің берілген дәлділік сипоты ӨЖ қателіктерін мөлшерлеу үшін жарамайды, өйткені Q мәнін өзгерткен кезде Q = 0 кезіндегі шегіне шейін әртүрлі мәндерді қабылдайды. Осыған байланасты ӨЖ қателіктерін көрсету және мөлшерлеу үшін қателіктің тағы бір түрі – келтірілген қателік қолданаллоды.Келтірілген қателік - ӨЖ-нің абсолютті қателігі барлық өлшеу аралығында немсе онаң бір бөлігінде тұрақты болатын шартты түрде алынған QN мәніне жататын қатысты қателік: = /QN = (X - Q)/QN. (4.3)Шартты түрде алынған QN мәнін мөлшерлеуші деп атайды. Көбінесе онаң орнана берілген ӨЖ-нің жоғарғы өлшеу шегін аллоды, ол негізгі жағдайда келтірілген қателік ұғымынаң орнана пайдаланаллоды.

Пайда болу орнана байланасты қателіктерді аспекты, әдістемелі және субъективті деп ажыратады. Бұл жағдайда вольтметрді кернеу өлшейтін тізбек аймағына шунтирлейді, және ол вольтметр қосылғанға дейінгі мәніне аз болады; өлшеу нәтижелерін есептейтін алгоритмдер (формулалар) әсері-не; қолданатын өлшеу құралдарынаң қасиеттерімен байланасы жоқ басқа факторлар әсеріне.Әдістемелік қателіктің ерекше қасиеті, ол ӨЖ-де қолданалатын нормативті-техникалық құжаттамаларда көрсетілмейді, өйткені оларға тәуелді емс, олар әрбір нақты жағдайларда оператор мен анақталлоды. Осыған байланасты оператор өзінің өлшейтін машасын өлшеуге жататын машалардан ажырата аллы тиіс.

Вариация – бұл зерттелетін жиынтықтың ішіндегі белгілердің жеке мәндерінің құбылмалылығы (ауытқуы, өзгермелілігі).Вариация барлық құбылыстар мен процестерге тән. Вариация көрсеткіштерінің міндеттері мыналар: 1. вариация көрсеткіштері орташа машана толықтырады; 2. жиынтықтың біртекті немсе әр текті екендігін анақтау; 3. белгі вариациясынаң шегін анақтау; 4. көрсеткіштердің арасындағы өзара байланасты анақтау

Вариация көрсеткіштері:–– вариация өрісі: R=22-6=16 –– белгінің орташа мәні: –– орташа сызықтық ауытқу: –– дисперсия: –– орташа квадраттық ауытқу: –– осцилляция коэффициенті: –– cалыстырмалы сызықтық ауытқу: –– вариация коэффициенті: Есептелінген көрсеткіштер жұмысшылардың еңбек стажынаң 16 жил (6 жилдан 22 жилға дейін) көлемінде өзгеретінін көрсетеді; орташа еңбек стажы 14 жилды құрайды; еңбек стажынаң жеке мәндерінің орташадан ауытқуы орта есеппен 3 жил; дисперсия 12-ге тең; орташа квадраттық ауытқу – 3,5 жил- машалы, демок арифметикалық орташа маша берілген жиынтықты тиімді жағынан көрсетеді. Белгілердің шеткі мәндерінің арасындағы айырмашылық жұмысшинаң орташа еңбек стажынан 14%-ға жоғары. Еңбек стажынаң абсолюттік ауытқуларынаң орташаланған мәндерінің үлесі 21%-ды құрайды. Вариация коэффициенті 25%-ға тең. Бұл жиынтықтың біртектілігін көрсетеді, өйткені белгінің вариациясы <40%.

Қателік денег ұғым өлшеу нәтижесінің қателігі және өлшеу құралдарынаң қателігі денег түсініктемелерден тұратын метрологиянаң ең маңызды мәселесі. Өлшеу Өлшеу нәтижесінің қателігі – ол өлшеу нәтижесі Х пен өлшенетін машанаң ақиқат (немсе нақты) мәні Q арасындағы айырымы.Ол өлшенетін маша мәнінің анақталмау шегін көрсетеді. Өлшеу құралдарынаң қателіктері – ол ӨЖ көрсеткіштері мен өлшенетін ФШ-наң айғақты (немсе нақты) мәндері арасындағы аралықты көрсетеді. Ол берілген құралдар арқылы жүргізілген өлшеу нәтижелерінің дәлділігін сипаттайды.

1. Основы метрологии и электрических измерений. Учебник для вузов /Б.Я. Авдеев, Е.М. Антонюк, Е.М. Душин и др., под ред. Е.М. Душина. – 6-е изд. – Л.: Энергоатомиздат, Сергеев А.Г., Крохин В.В. Метрология. Учебное пособие для вузов. – М.: «Логос», Ревин В.Т. Преобразование и преобразователи измерительной информации. Учеб. пособие для студентов спец «Метрология, стандартизация и сертификация» всех форм обучения. В 5 ч. Ч. 2 / В.Т. Ревин. – Минск.: БГУИР, – 103 с. 4.Демидова-Пнаферова Р.М., Малиновский В.Н., Солодов Ю.С. Задачи и примеры расчетов по электроизмерительной технике. – М.: Энергоатомиздат, – 192 с.