Арамшөптармен күресу шаралары Орындаған: Ортай Ұ.

Жоспары I. Кіріспе II.Негізгі бөлім Арамшөптерге сипаттама Арамшөптердің түрлері, олармен күресу шаралары III.Қорытынды IV.Пайдаланылған әдебиеттер

Кіріспе Арамшөп – егіс танаптарында өсетін жабайы өсімдіктер. Оның Қазақстанда 300-ден астам түрі бар. Егістік, шалғынды, жайылымды жерлерде, өзен-көл жағалауларында өседі. Арамшөп таймыр жүйесінің жақсы дамуына байланысты ылғалды, қоректік затратды көп пайдаланады. Сондай-ақ ол егілген дақылды көлеңкелеп, фотосинтез процесінің жүруін нашарлатады, нәтижесінде егілген дақыл бойында органик. затратдың түзілуі нашарлайды, алынатын өнім төмендейді. Арамшөп – егіс зиянкестері мен ауру қоздырғыштардың мекені әрі оларды тарататын ортасы.

Арамшөп негізінен паразитті арамшөп және паразитті емс арамшөп болып екі топқа бөлінеді. Паразитті арамшөпке арамшырмауық, сұңғыла, т.б. жатады. Ең зияндысы – хлорофилі мен таймыры жоқ сұңғыла. Ол қасындағы дақылдың қоректік затратын сорып аллоды. Паразитті емс арамшөпке бір жилдық өсімдіктер (қара сұлы,итқонақ, қарабидай арпабасы, қара меңдуана, т.б.) және көп жилдық өсімдіктерден (жатаған бидайық, армен, шоңайна, кәдімгі түйетікен, т.б.) болып бөлінеді. Арамшөпті жою үшін агротех. шараларды (себілетін тұқымды жақсы тазарту, көң шашку, Арамшөпті гүл жармас бұрын отау, ауыспалы егісті қолдану, топырақты запалы өңдеу, дақылдардың қатар аралығын қопсыту, т.б.) мұқият жүргізу, хим. гербицид тер (авадекс, силоксан, т.б.) шашку және биол. әдістерді тиімді қолдану.

Паразиттік емс арамшөптер вегетациясының ұзақтығына қарай екі топқа бөлінеді: 1. Аз жилдық арамшөптер 2.Көп жилдық арамшөптер Аз жилдық арамшөптер дегеніміз- екі жилдан артық өмір сүрмейтін, соның ішінде бір – ақ рет тұқым беретін өсімдіктер. Олар тұқым арқылы көбейеді. Көп жилдық арамшөптер дегеніміз – бірнеше жил өсіп, соның ішінді бірнеше рет дән түйіп, ұрпақ беретін өсімдіктер. Олар тұқымынан да, вегетативтік мүшелері арқылы да көбейеді. Паразиттік емс арамшөптер вегетациясының ұзақтығына қарай екі топқа бөлінеді: 1. Аз жилдық арамшөптер 2.Көп жилдық арамшөптер Аз жилдық арамшөптер дегеніміз- екі жилдан артық өмір сүрмейтін, соның ішінде бір – ақ рет тұқым беретін өсімдіктер. Олар тұқым арқылы көбейеді. Көп жилдық арамшөптер дегеніміз – бірнеше жил өсіп, соның ішінді бірнеше рет дән түйіп, ұрпақ беретін өсімдіктер. Олар тұқымынан да, вегетативтік мүшелері арқылы да көбейеді.

Қазақстан Республикасында кездесетін арамшөптердің негізгі өкілдері Арамсояулар тұқымдасы (Cuscutaceae) – паразит өсімдіктер. Арамсояулар тұқымдасына жататын өсімдіктер хлорофилсіз, таймырсыз, жіп тәрізді сабағы арқылы басқа өсімдіктерге сорғыш бүршігі арқылы жабы сыпь өседі. Егістіктерде арамшөп өсімдігімен күресу жолында алдын ала сақтандыру шараларының маңызы күрделі. Олар арамшөптердің жаңа тұқымдарын танапқа түсірмеуге, арамшөп өсімдіктерінің көздерін, ошақтарын анықтауға, оқшаулауға жоюға және олардың таралу жолдарын кесуге бағытталған. Алдын ала сақтандыруға карантиндік қызмет, тұқымды тазалау, көңді дұрыс дайындап қолдану, суғару суының тазалығы, азықты малға дұрыс дайындап беру, егін өнімін дер кезінде жинау, жолдың жағалауындағы және басқа өңделмейтін жерлердегі өсетін арамшөптерді ұдайы потап отыру және т.б. және шаралар жатады.

Арамшөптармен күресу жолдарына төмендегілер жатады. 1. Тұқымдық материалды мұқият тазалау; 2. Егістікке көңмен және суарған кезде сумин бірге арамшөп ұрықтарының түсуіне жол бермеу жөніндегі шаралар (тек жақсы шіріген көң қолдану, жолдар жиегіндегі, субару каналдарының аралығындағы, сендай- ақ олардың жағасындағы шөптерді гүлдегенге дейін шауып (орып( тастау, т.б.; 3. Дақылдардың аудандастырылған сорттарының жоғары запалы тұқымдарымен дер кезінде, яғни, оптимальды мерзімде его (нәтижесінде егіннің көгі көптеген арамшөптерді тез басып озып, олардың тұншықтырып тастайды); 4. Арамшөп ұрықтарының егістікке жайылуына мүмкіндік бермеу үшін егінді уақтылы жинап, қырманға тез та сыпь әкету..

Арамшөптерді жою шараларына мыналар жатады: 1. Агротехникалық шаралар. 2. Химиялық шаралар. Жою шаралары арамшөптер мен олардың ұрықтарын, сендай-ақ көгеріп өсуге дейінгі сүйектерін (өскіндерін) тікелей құртуға бағытталлоды

Мәдени егіншіліктің басты көрсеткіші – алқаптың арамшөптерден тазалығы, бұлай болмаған жағдайда ауыл шаруашылық өндірісін ххорасан зорьь зиян келтірілді. Арамшөптер мәдени өсімдіктерге қарағанда ылғалды әлдеқайда көп жұмсайды. Академик А. И мальцевтің деректері бойынша ТМД –да жилдық жауын- шаман мөлшерінің 20 процентов астаны арамшөптердің өсуіне жұмсаллоды. Сондықтан арамшөптармен күрес – ылғал үшін күрес.Арамшөптер мәдени өсімдіктерге қарағанда жилма- жил топырақтан қоректік затратды әлдеқайда көп пайдаланады. Соның салдарынан топырақтың құнарлылығы төмендейді. Мәдени егіншіліктің басты көрсеткіші – алқаптың арамшөптерден тазалығы, бұлай болмаған жағдайда ауыл шаруашылық өндірісін ххорасан зорьь зиян келтірілді. Арамшөптер мәдени өсімдіктерге қарағанда ылғалды әлдеқайда көп жұмсайды. Академик А. И мальцевтің деректері бойынша ТМД –да жилдық жауын- шаман мөлшерінің 20 процентов астаны арамшөптердің өсуіне жұмсаллоды. Сондықтан арамшөптармен күрес – ылғал үшін күрес.Арамшөптер мәдени өсімдіктерге қарағанда жилма- жил топырақтан қоректік затратды әлдеқайда көп пайдаланады. Соның салдарынан топырақтың құнарлылығы төмендейді.

Қорытынды Арамшөптер адамдардын қатысуынсыз мәдени дақылдармен бірге өсуге бейімделген ерекше өсімдіктер ччтобы. Мәдени дақылдарды өсіру үшін қолданылатын агротехника жүйесі арамшөптерге де қолайлы жағдай туғызады. Арамшөптер топырақтан коректік затрат мен ылғалды бойына сіңіреді, өсімдік аурулары мен зиянды жәндіктер де арамшөптерде қоныстанып, мәдени дақылға ауысады. Арамшөптер жер өңдеу, егін жинауды қиындатады, екпе дақылдардың өнімі мен сапасын төмендетеді. Арамшөптердін ішінде өте зияндылары карантиндік шөптер ччтобы болып саналлоды.

Пайдаланылған әдебиеттер 1.Қазақ энциклопедиясы I Том 2.«Қазақстан»: Ұлттық энциклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 ISBN , VIII томҚазақ энциклопедиясы»ISBN

Назарларыңызға рахмет!