«Мектеп жасына дейінгі балалармен ойналтын қимыл қозғалыс ойындары» Тәрбиеші Толымбекова Нуржамал Тореевна

Мақсаты: Қимыл қозғалыс ойындариның көңілді әрі пандалы болатын себебі, бұл ойындарды ойнай жүріп, жүгіру, секіру, өрмелеу, лақтыру, тепе- тендік сақтау және мінез-құлықты тәрбиелеу сияқты барлық негізгі қимыл қозғалыстарды дамыта аласыңдар. Қимыл қозғалыс ойындары көңіл көтеруге, жил дамдық пен ептілікті арттыруға жағдай туғызады, әр түрлі қимыл –қозғалыс машықтары мен дағдыларын қалыптастырады. Сонымен бірге бір-бірімен байланыс жасап,тіл табысуға көп көмегін тигізеді Міндеттері: 1. Қажетті дене қозғалыс дағдыларын, тайнымдық-қозғалыс белсенділігін арттыру; 2. Қалыптастыратын дене жаттығуларының негізгі түрлерімен балаларды таныстыру; 3. Денсаулықты нығайтуға бағытталған қозғалыс әрекеттерімен дене жаттығуларының негізгі түрлерін балаларға меңгерту; 4. Қызығушылығын қалыптастырып, дамыту.

Зерттеу обьектісі: Мектеп жасына дейінгі балалармен ойналтын қимыл қозғалыс ойындары. Зерттеу зеты: Мектеп жасына дейінгі балалар үшін ойынның ерекше маңызы бар: ойын олар үшін- оқу, ойын олар үшін- еңбек, ойын олар үшін-тәрбиенің елеулі форматы. Қимыл-қозғалыс ойындариның мазмұнына баланың ой-өрісін кеңейтетін және оның түсінігін нақтылай түсетін көптеген тайным материалдары енгізілген. Сюжетті ойындардың тақырыбын адам өміріндегі кейбір оқиғалар, табиғат құбылысы, жануарларға еліктеу құрайды. Бұлардың бәрін балалар өзіндік шартты ойындар форматында бейнелейді. Қимыл қозғалыс ойындариның тәрбиелік мәні педагогтың нысаналы басшылығымен қаматамасыз етеді, ол өз кезегінде, ойын материалдарын еркін меңгерумен, балалардың бойында эмоциялы өрлеу туғызетын сан алуан әдістерді пандаланумен айқындалады. Балаларды дамытуда ойын іс-шаралары ұйымдастырылады, ойын арқылы баланың психикасында запалы өзгерістер туады (баланың зейіні, ойлауы, қиялдау қабілеті). Ойын арқылы баланың шығармашылық ойлау қабілеті бағаланады.

Мазмұны Кіріспе I Теориялық бөлім 1.1 Мектеп жасына дейінгі балалардың қимыл қозғалыс ойындарын ұйымдастыру және ерекшеліктері жастан -2 жасқа дейінгі балалармен ойналтын қимыл қозғалыс ойындары жастан - 3 жасқа дейінгі балалармен ойналтын қимыл қозғалыс ойындары жастан - 4 жасқа дейінгі балалармен ойналтын қимыл қозғалыс ойындары жастан - 5 жасқа дейінгі балалармен ойналтын қимыл қозғалыс ойындары. II Тәжірибелік бөлім жастан -2 жасқа дейінгі балалармен ойналтын қимыл қозғалыс ойындариның мазмұны жастан - 3 жасқа дейінгі балалармен ойналтын қимыл қозғалыс ойындариның мазмұны жастан - 4 жасқа дейінгі балалармен ойналтын қимыл қозғалыс ойындариның мазмұны жастан - 5 жасқа дейінгі балалармен ойналтын қимыл қозғалыс ойындариның мазмұны. Тұжырымдама. Пайдаланылған әдебиеттер.

КІРІСПЕ Қимылдық ойынның нәтижесінде бала белгілі сигналға үйреніп, ойын ережесіне бағынады. Бұл оның жан-жағындағы оқиғаға мән беріп қарауына, төзімді болуына, тәртіпті сақтауына немесе оның басындағы мидың тежелу функциясының дамуына өз септігін тигізеді. В.В.Гориневскийдің дәлелдеуі бойынша жас бүлдіршіндердің тезірек бұғанасының бекіп, ағзасының қалыпты дамуына және оның тез жинақталып, қимыл іс-әрекетті шапшаң орындауда қозғалмалы ойындардың алтын орны ерекше. Сонымен қатар қозғалмалы ойындар баланың көңілді, өмірге шуттық қуанышпен қарауын және ақыл-ойының дамуына әсер ететін дұрыс фактордың бірі ретінде қарастырылады.

ТІРЕК – СЫЗБА Мектеп жасына дейінгі балалармен ойналтын қимыл қозғалыс ойындары Сауықтыру Тәрбиелеу Білім беру Салауатты өмір салты Денсаулығын нығайту Тілін дамыту Ақыл-ойын дамыту Белсенділік Ұйымшыл дық Достық Сергектік Дербес қимыл әрекет Жүйрік Шапшаң Жылдам, епті Қимыл қозғалыс ойындариның міндеттері

Ойын - маңызды іс. Егер біз ойынды тек көңіл көтеру үшін немесе дом алу ретінде пандалансақ, одна ешқандай панда болмайды. Қандай ойын бокса да, ол негізгі мақсатқа жұмсалуы керек, өйіткені ойын баланы дамытады. Ойын адам жолын ынтымақтығымен бірге, оның бойындағы көптеген қасиеттерді ұштап, білім дәнін бойға білдіртпей дарытады. Ойындардың қай - қайсысы бокса да баладан төзімділікті, тапқырлықты, ізденімпаздылықты, шеберлікті, т.б. толпы жатқан қасиеттерді талап етеді. Қызығу - тайнымдық іс - әрекеттің қозғаушы күші. Баланың қызығуы жәрдомімен оқып үйрену барысында қабілеті ашылып, дарины ұшталады, өз күшіне, мүмкіншілігіне сенімі аркады, кісілігі қалыптасып, дара тұлғалық сипаттарға ие болады. I ТЕОРИЯЛЫҚ БӨЛІМ 1.1 МЕКТЕП ЖАСЫНА ДЕЙІНГІ БАЛАЛАРДЫҢ ҚИМЫЛ-ҚОЗҒАЛЫС ОЙЫНДАРЫН ҰЙЫМДАСТЫРУ ЖӘНЕ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ. Қимыл қозғалыс ойындары – мектепке дейінгі жастағы баланың сүйікті де пандалы іс- әрекетінің бірі болып табылады. Ойын адам ағзасының жұмыс істеу қабілетін арттырады. Көңіл-күйін сергітіп, тамаққа тәбетін пшады, еңбекке құлшынысын күшейтеді. Қимыл қозғалыс ойындары балалардың ақыл-ой, адамгершілік, еңбек және эстетикалық жағынан тәрбиелеу жұмысын жүзеге асыруға, олардың сергей, шут көңілді және белсенді болуларына мүмкіндік тудырады.

Қимылды ойындарда ойын тақырыбына байланысты атрибут тар баланың жас ерекшелігіне қарай көлемі алынып, ойын ережесіне сайтттт басы на кигізеде не куеде тұсына ілінеді. Ол атрибут тар ойын кезінде балаға кедергі жасамайтындай, ыңғайлы болуы керек. әдомі боялған, балаларға тартымды болуы тиіс. Қимыл қозғалыс ойындарында қолданылатын құрал –жабдықтар, педагогикалық, гигиеналық және эстетикалық талаптарды искре отыра таңдау және топ бөлмесіне орналастыру. Жалаушалар, доптар, сақиналар, секіргіштер т.б. көлемі, салмағы балалардың жас ерекшеліктеріне сайтттт болуы тиіс. Әрдайым қимыл қозғалыста болған баланың дене бұлшық еті жақсы дамып, қан айналу, тыныс алу жүйелерінің жұмысы жақсарады, зат алмасу процесі жеделдейді. Сххондай-ақ баланың табань бұлшық еттері жетіліп, дене бітімі түзу, әдомі болып өсуіне септігін тигізеді. Мектепке дейінгі жастағы балаларда жүргізілетін қимыл қозғалыс ойындариның басты міндеті –өмірін қорғау, денсаулығын нығайту, қуанышқа бөлеу, көңілдерін көтеру, жил дам, епті болу, ұйымшылдыққа тәрбиелеу. Қимыл қозғалыс ойындары баланың қарапайым уақытша бағдар белгілей білуін қалыптастырады. Олар – әуелі, она соң, содна кейін, соның алдында, бәрі бір мезгілде және с.сс – ойын әрекеттерінің жүйелілігін түсінуден, балаларға берілген мерзім ішінде белгі бойынша, мысалы, «Мен песке дейін санағанша сендер бәрін жалаушалардан қандай да бір өрнек жасауға тиіссіңдер» және басқа ойындардың міндеттерін тез орындаудан көрінеді.

1.2 1 ЖАСТАН – 2 ЖАСҚА ДЕЙІНГІ БАЛАЛАРМЕН ОЙНАЛАТЫН ҚИМЫЛ ҚОЗҒАЛЫС ОЙЫНДАРЫ Бала өмірінде екінші жил ерекше маңызды. Баланың жүруді меңгеруі кейіп-кескінді өзгертіп, сенсорлық дамуды тездетуге мүмкiндiк туғызады, екiншi сигналдық жүйенiң қалыптасуы бала өмірінің екiншi жилын ерекшелейдi. Бала өмірінің екінші жилында сөйлейді, жүре бастарды, заттармен әрекет жасаудың қарапайым тәсілдерін меңгереді. Ол әлі де ересектердің көмегін қажет етеді, бірақ сәбилерге қарағанда, ххонда талпыныс, ересектерге түсіндіре білуге денег ұмтылыс панда болады. Екінші жилдың басында жүру әліде жеткілікті үйлеспейді. Балаларға қоршаған ортадағы қимылдармен өзінің қимылын сәйкстендіру, кеңістікке бағдарлану қиынға соғады. Біртіндеп балалар өздерінің қимылдарын басқа балалардың қимылдарымен сәйкстендіріп, қимыл-қозғалыс дағдыларын жақсы меңгере бастарды. Басқа балалармен кейбір қимылдарды бірге орындауға үйренеді, қимылды ойындарда ересектермен жұптасып, түрлі қимылдарды орындайды. Балалардың тайнымдық белсендіктері қимылды ойындар арқылы демиды. Ойын барысында салмақты, сергей мінез-құлықтары мен балалардың эмоционалдық дай –күйлерін қамтамасыз ету. Балаларды қимылды ойындарға ынталандыру, ойын көмегімен қимылдарын дамыту (жүру, жүгіру, өрмелеу, т.б.). Әр баланың жеткілікті қимылдауын қадағалау. Балаларды қимылды ойындарға (арбаны сүйрелеу, доппен ойнау, төбешік басқыштарға шығып-түсу, жолмен жүгіру, кеглилерді доппен соғып құлату, т.б.) ынталандыру.

1.3 2 ЖАСТАН – 3 ЖАСҚА ДЕЙІНГІ БАЛАЛАРМЕН ОЙНАЛАТЫН ҚИМЫЛ ҚОЗҒАЛЫС ОЙЫНДАРЫ Сәбилердің бірінші тобында қимылды ойындарды күн сайттттын өткізу ұсынылады. Олардың ұзақтығы орта мөлшермен 6-8 минут болуы тиіс. Ол ойын әрекеттері сипатына, ойнайтындардың санина, олардың көңіл күйіне, ойынды өткізу шарттарына байланысты. Қимылды ойындарды серуен кезінде таза ауада өткізген анағұрлым тиімді. Әрбір баланың тәрбиеші ұйымдастырған қимылды ойынға күні бойы қатысқаны жақсы. Ойын бүкіл топ болып та, шағын топтармен де өткізіледі. Ойындарды серуеннің әр кезінде өткізуге болады. Егер бүкіл топ қатысса, ххонда балалар серуен жасап келгеннен кейін біраз уақыт өткен соң немесе оның басында ұйымдастыру тиімді. Балалардың шағын чтобы мен және жеке-дара өткізілетін ойындарды тәрбиеші бүкіл серуен бой на жүргізеді. Мұнда тәрбиешінің бір немесе бірнеше баламен ұйымдастырған ойыны бүкіл топ ойынына өте жиі айналып отыратынын стен шығармау керек, өйткені үш жасқа аяқ басқан балалар ұжымдық қимылды әрекеттерге белсенді араласып кетеді. 2 жастан 3 жасқа қараған балалармен қимыл әрекеттерін жетілдіре түсетін қимылды ойындарды қолданып, дамыта білген жөн. Әуелі бәрі бір бағытқа жүгіру, бәрі бірдей қимылдап, шеңбер құрып жүру сияқты тағы басқа орындалу ережесі мен топтасуы қарапайым ойындарды пандалану керек. Содна кейін қимыл түрлерін ауыстыра отырып, орындалуы неғұрлым күрделі қимылды ойындарды, белгілі бір рөлді орындауды бірте-бірте енгізіп отыру керек. Қимылды ойындарға қолданылатын құралдар балаларға қауіпсіз, жас ерекшеліктеріне сайтттт, көлемді, эстетикалық, гигиеналық талапқа сайтттт болуын қадағалау.

1.4 3 ЖАСТАН – 4 ЖАСҚА ДЕЙІНГІ БАЛАЛАРМЕН ОЙНАЛАТЫН ҚИМЫЛ ҚОЗҒАЛЫС ОЙЫНДАРЫ Қимыл қозғалыс ойындары 3-4 жастағы баланың тұлғалық, интеллектуалдық, жалпы психологиялық дамуында ерекше орын алтын жетекшi iс-әрекет болып табылады. Бұл кезең баланың тiлге, оның дыбысталуы мен мағынасына ерекше қызығушылығымен, сезiмталдығымен ерекшеленетiндiктен, баланың тiлiн дамытуға өте қолайлы. Қимылды ойындарды үнемі қайталап отыру қажетті дағдыларды жетілдіруге және нығайта түсуге, ұжымды ойындардағы қозғалыстың оңай да еркін болуын жетілдіруге, ойын жағдайларындағы жақсы бағыттылыққа, басқа ойыншылардың әрекетіне жауап ретінде тез және ойлы түрде әрекет ете білуге көмектеседі. Ойынның ережелерін қайталап орындау, бұл сәбилердің екінші тобынан бастап, ерекше маңызды, баланың ойлау қабілетінің жетілуіне, оның ерік қасиеттерін тәрбиелеуге көмектеседі. Егер қайталау кезінде ойынның түрі біраз өзгертіліп, күрделендіріліп отырылса, қимылды ойындардың тәрбиелік және тайнымдық жағы күшейе түседі. Эстафеталық ойындар- ойыншылар кезек- кезек қандайда бір іс әрекетті орындап, әр ойыншы өз кезеңін аяқтағаннан кейін ойынды келесі ойыншыға жалғастыруға беріп ойналтын спорттық ойын түрі. Эстафеталық ойындар берілген ережелермен командалық ойындар ретінде жіктеледі. Барлық балалар екі немесе одна да көп командаларға бөлінеді, ал командалар бір-бірімен бәсекелеседі. Әрбір командада капитан таңдалады, ол қатысушыларды үйлестіреді және оның командасында ережелердің сақталуын қадағалайды.

1.5 4 ЖАСТАН – 5 ЖАСҚА ДЕЙІНГІ БАЛАЛАРМЕН ОЙНАЛАТЫН ҚИМЫЛ ҚОЗҒАЛЫС ОЙЫНДАРЫ 4-5 жасқа дейінгі балалардың тобында жүргізушінің ролін тәрбиеші тек анда-санда ғана орындайды. Жыл бой на ол балалардың бәрін жүргізуші болуға үйретеді. Балаларды жүргізушінің орнына қоя отырып, тәрбиеші әр баланың ерекшелігін ескеріп отырады. Балалар үшін тек ойынның өзі ғана емес, оның нәтижесі де қызықты. Мысалы, олардың кімнің бәрінен де алысқа секіргенін, кімнің көп қоян ұстағанын т.б. білгілері келеді. Сондықтан ойынның соңында тәрбиеші ойынның қысқаша қорытындысын жасайттттды. Балалардың табыстарын атап өтеді, кімнің жақсы орындайтынын, ойын ережелерінің қаншалықты бұзылғанын айтады, ойын қорытындысын жасаудың үлкен тәрбиелік мәні бар. Жеңіске жетушілерді әділ атап өту, тіпті ең жақсы денег нәтиженің ойын ережесін бұзғанда, жеңіске жеткізбейтінін түсіндіру маңызды. Тәрбиешінің ойын кезінде балалармен қызу араласуы оның эмоциялық көңіл- күйі, ойын нәтижесін әділ талдауы балалардың ойын үстінде өздерінің тәртібіне, іс-әрекетіне саналы қарауына көмектеседі, ұйымшыл ұжымды тәрбиелеуге жақсы әсер етеді. Қимыл-қозғалыс ойындариның дер кезінде және дене дамуын қамтамасыз ету үшін, бәрінен бұрын ең алдымен қолайлы жағдайлар жасау қажет. Алдымен ойындар өткізілетін бөлмеде балалардың қимылдық әрекеттеріне қажетті жағдай жасау: жиһаздар, құрал-жабдықтарды сәйкесті орналастырып, орын босату, балалардың қимыл-қозғалысын, қимыл белсенділігін арттыратын әр түрлі ойыншықтар мен заттарды еркін пандаланып ойнауға мүмкіндік беру. Құрал-жабдықтарды балалардың қимылдық белсенділігін арттыруға пандасын тигізетіндей етіп орналастырған жөн. Қимыл-қозғалыс ойындарында және қимылдық әрекеттерде құралдарды пандалануда балалар ықыласын үнемі қолдап отыру өте маңызды. Сондықтан барлық қажетті құралдарды әрқашанда қолданып отыру керек. Қимыл-қозғалыс ойыны балаларды жалықтырмайды, керісінше, олардың көңіл-күйлері көтеріңкі болады.

II ТӘЖІРИБЕЛІК БӨЛІМ ЖАСТАН - 2 ЖАСҚА ДЕЙІНГІ БАЛАЛАРМЕН ОЙНАЛАТЫН ҚИМЫЛ ҚОЗҒАЛЫС ОЙЫНДАРЫНЫҢ МАЗМҰНЫ «Допты қуып жет» Мақсаты: ойлауды, зейінді, кеңістікте бағдарлай алу іскерлігін дамыту. Ойынның шарты: Тәрбиеші балаларға доп салынған кәрзеңкені көрсетеді де алаңның бір жағында өзімен бірге қатарласа тұруды ұсынады. Одан кейін кәрзеңкеден доптарды алып, балалардан алысқа, әр жаққа лақтырады. Балалар доптарға жүгіреді, оларды алып кәрзеңкеге салады. Ойын қайталанады. Балалар қанша бокса, доп та сонша болуы керек. Олардың әрқайсысы допты қуып жетіп, кәрзеңкеге салтын болсын. Ойын үшін түрлі түсті шарлар (ағаштан немесе пластмассадан жасалған) таңдап алынады. Оларды кәрзеңкеге салып, тәрбиеші балаларды шақырады, шарлардың қандай әдомі, олардың түсі қандай екендігін де айтып береді. Одан кейін: «Қараңдар, шарлар қалай домалап кетті... қуып жетіңдер де қайтадан кәрзеңкеге салыңдар» - дейді. Балалар кішкене шарларды қуып жетеді де кәрзеңкеге апарып салады. Ойын қайталанған кезде тәрбиеші кімнің қандай шар әкелгенін жариялайды: қызыл, сары, т.б. Тәрбиеші балалардың бір жерге шоғырланбай, бүкіл алаңның бойымен жүгіруін (әр бала өз шапшаңдығымен жүгіреді) қадағалайды. Нұсқау: Алғашқыда ойын азғана балалармен жүргізіледі, одна соң бірте-бірте ойнаушылардың саны көбейе түседі.

«Маған қарай жүгіріңдер» Мақсаты: ес, зейін, тыныс алу ырғағын, қимылдарын дамыту. Ойынның шарты: Балалар бөлменің бір қабырғасын бойлай қойылған орындықтарда немесе алаңды жағалай отырады. Тәрбиеші бөлменің қарсы бұрышына немесе алаңның ең алыс бұрышына барып: «Маған қарай жүгіріңдер», - дейді. Балалар оған қарсы жүгіреді. Тәрбиеші оларды қолын дайып, ишаратпен қарсы алады. Балалардың бәрі келіп, тәрбиешінің қасына жиналып болғаннан кейін, ол серуендеуді ұсынады. Балалар өздері жүргісі келген жерде емін-еркін тәрбиешімен бірге бөлме ішінде жүреді. Тәрбиеші бұдан кейін: «Үйге қарай жүгіріңдер» - дейді. Балалар жүгіріп барып орындықтарына отырады. Нұсқау: Ойын осылай 4-5 рет қайталанады. Алғашқы кезде ойынды аз ғана балалар чтобы мен өткізген дұрыс, кейін ойнаушылардың саны арта түседі (үйлеріне қайтқан кезде балалардың кез-келген орындыққа отыруына болады).

« Қуыршақтарға қонаққа» Мақсаты: ойлауды, зейінді, кеңістікте бағдарлай алу іскерлігін дамыту. Ойынның шарты: Кілемнің үстіндегі кішкентай орындықтарда қуыршақтар отырады (ойнаушылар санина қарай 8-10). Тәрбиеші балаларды ойынға шақырып, қазір олардың қуыршақтарға қонаққа баратынын айтып, олардың қайда отырғанын көрсетеді. Балалар тәрбиешімен бірге көрсетілген бағытта, дай ғана қуыршақтарға келеді де, олармен амандасады. Тәрбиеші қуыршақтарды алып, олармен билеуді ұсынады. Қуыршақтармен азғана секіріп ойнағаннан кейін балалар олардың орындарына отырғызады да үйлеріне оралады. Ойын қайталанғанда балалар қонжықтарға, қояндарға (тәрбиеші оларда алдын-ала бөлменің басқа бір бөлігіне орналастырады) қонаққа бара алады. Бұл ойыншықтармен балалар үйіне қайтады да олармен қалағанынша ойнайды.

« Қоңырау қайдан естіледі ?» Мақсаты : Зейін, тыныс алу ырғағын дамыту, қимыл қозғалысын жетілдіру Ойынның шарты: Балалар қабырғаға беттерін беріп тұрады. Күтуші бөлменің басқа бір шетіне тығылып тұрады да қоңырау соғады. Тәрбиеші балаларға: «Тыңдаңдар, қоңырау қайдан соғылып тұр, қоңырауды табыңдар», - дейді. Балалар қоңырауды тапқан кезде, тәрбиеші оларды мақтайды, одна кейін балаларға тағы да беттерін беріп тұруды ұсынады. Күтуші басқа жерге тығылады да қайтадан қоңырау соғады.

«Жалғыз аяқ жолмен». Мақсаты: ес, зейін, тыныс алу ырғағын дамыту Ойынның шарты: Тәрбиеші өзіне балаларды шақырады да суретті көрсетіп, жолдың қандай түзу екеніне назар аударады (аралығы см екі қатар сызық). Бұдан кейін балаларға, сызықтан шықпастан, осы жол бойымен қыдыруды ұсынады. Балалар бірінің артынан бірі бір бағытпен жүреді де, сол тәртіппен қайта қайтады. Бұл ойынды учаскеде өткізген жақсы. Балалардың бір-бірімен соқтықпасы үшін, ойынға бір мезгілде 5-6 адам қатыстырылады. Күзде учаскедегі жолды ағашқа қарай бағыттап, балаларға сол жолмен жүріп отырып 2-3 жапырақ әкеліңдер деп ұсынған жақсы болады. Бұл тапсырма ойынды жандандыра түседі. Ойын үйдің ішінде өткізілгенде, жолдың аяқталар жеріне жалаулар немесе басқа ойыншықтар қою керек, балалар оларды алып келеді.

2.2 2 ЖАСТАН - 3 ЖАСҚА ДЕЙІНГІ БАЛАЛАРМЕН ОЙНАЛАТЫН ҚИМЫЛ ҚОЗҒАЛЫС ОЙЫНДАРЫНЫҢ МАЗМҰНЫ « Менің зымыраған көңілді добым» Мақсаты: Балалардың кеңістікте жил дам қимылдауға, үлкендерді тыңдауға, ептілік, батылдыққа тәрбиелеу. Ойынның шарты: Ойнаушы балалар тобы (5-6 адам) жартылай дөңгелек құрып, тәрбиешінің жанында тұрады. Допты бейнелейтін бір бала орнында тұрып секіреді, ал тәрбиеші алақанын оның басы на қойып, мынадай өлең айтады. Көңілді добым, о, менің, Домалап қайда жөнелдің? Қызыл, сары, көгілдір, Жел аяқсың-ау өзің бір! Бұдан кейін доп қашып кетеді, тәрбиеші балалармен бірге оны ұстайды. Ойын жаңа доппен қайта басталады. Балалар ойынды әбден үйреніп игергенде, бәріне де доп сияқты секіруді ұсынуға болады.

«Допты қақпаға түсіру» Ойынның мақсаты: Балалардың кеңістікте жил дам қимылдау,үлкендерді тыңдауға, ептілік, батылдық сияқты қабілеттерін дамыту. Ойынның шарты: Тәрбиеші балаларды (доп немесе әртүрлі шарлармен) ойнауға шақырады да ойнағысы келген немесе ойынға тартылған балалар жиналған жерде сызық жүргізеді. Сызықтан 1-1,5 м жерде кішкентай қақпа тұрғызылады. Балаларға бір-бір доп таратып бергеннен кейін, тәрбиеші оларға допты қақпадан өткізуді ұсынады. бала допты домалатып, қуып келеді де сызыққа жеткеннен кейін кері оралады. Ойынға 5-6 бала қатысады. Ойнаушы топтардың ауысуына болады; 2-3 рет ойнаған балаға тәрбиеші енді дом алуды, басқалардың қалай өткізетінін көруді ұсынады.

«Мысық пен тышқандар» Ойынның мақсаты: Балалардың кеңістікте жил дам қимылдау,үлкендерді тыңдауға, ептілікке тәрбиелеу. Ойынның шарты: Ойын азғана балалар чтобы мен бөлмеде (кілем үстінде) немесе далада, жұмсақ шөпті алаңда, өткізіледі. Қырынан қойылған гимнастикалық сатының, кендір жіптің көмегімен тышқандарға арналған орын қоршалады. Мысық таңдап алынады. Ол үлкен орындыққа немесе кесілген ағаштың түбіріне отырады. Тышқандар індерінде отырады. Тәрбиеші былай дейді: Тышқанға сақшы санап өзін мысық, Жатады ұйықтағансып көзін қысып. Тышқандар індерінен жүгіріп шығып (сатының баспалдақтары арасынан өтеді немесе жіптен секіреді), жүгіре бастарды. Біраз уақыттан кейін тәрбиеші: Тынышталыңдар, тышқандар, бекерге шулап күлмеңдер. Ұйқыға жатқан мысықты оятып алып жүрмеңдер, - дейді. Бұл – мысыққа берілген белгі; ол орындықтан түседі, төрт аяқтап тұрады, керіледі, қатты даусын шығарып «мияу» дейді де індеріне қашып бара жатқан тышқандарды ұстай бастарды. Ойындарды 3- 4 рет қайталау.

2.3 3 ЖАСТАН - 4 ЖАСҚА ДЕЙІНГІ БАЛАЛАРМЕН ОЙНАЛАТЫН ҚИМЫЛ ҚОЗҒАЛЫС ОЙЫНДАРЫНЫҢ МАЗМҰНЫ «Қайтала» ойыны Мақсаты: қимыл қозғалысты, бақылағыштықты дамыту. Барысы: Тәрбиеші балаларға бірнеше қимыл қозғалыстарды көрсетеді, балалар оларды қайталайды, осыдан кейін топтан бір бала шығып, өз қимылдарын көрсетеді, ал басқа балалар оны қайталайды.

« Жалаушаны тап » Мақсаты: қимыл қозғалыс және сөйлеу белсенділігін, дене шынықтыру жаттығуларына қызығушылығын дамыту. Барысы: Балалар (6-8 адам) орындықтарда немесе көгалда отырады. Тәрбиешінің белгісі бойынша балалар көзін жұмады, осы кезде тәрбиеші жалаушаларды (балалардың санина қарай) әр жерге тығып қояды. « Жалаушаларды іздейтін уақыт жетті », - дейді тәрбиеші. Балалар көздерін ашып, іздеуге кетеді. Жалаушаны тапқан бала өз орнына қайта келеді. Балалардың барлығы да жалаушаларды тапқаннан кейін, бірінің артына бірі тізіліп, алаңды жағалай жүреді. Қатар алдында жалаушаны бірінші тапқан бала жүреді. « Орындарыңа барыңдар! » денег белгісі естілгенде, балалар өз орындықтарына барып отырады, ойын қайта басталады. Тәрбиеші балалардың бір жалаушадан ғана алуына бақылау жасауы керек. Бұл ойынды аулада, алаңда өткізген жақсы болады: жалаушаларды шөптің арасына, бұталарда, ағаштардың артына жасыруға болады.

«Өз үйіңді тап». Мақсаты: қимыл қозғалыс және сөйлеу белсенділігін, дене шынықтыру жаттығуларына қызығушылығын дамыту. Барысы: Балалар алаңның немесе бөлменің бір жағын жағалай отырады. «Қыдырып қайтайық», - дейді тәрбиеші. Балалар алаңда (бөлмеде) чтобы мен немесе жеке-жеке, кім қайда барғысы келсе, сххонда аралап кетеді. Тәрбиешінің «Үйге қайтыңдар», - денег сигналы бойынша өз үйлеріне қарай жүгіреді. Ойын үш-төрт рет қайталанады. Ескерту: Егер алғашқы кезде балалар кеңістікті онша дұрыс бағдарлай алмайтын бокса, ххонда кез келген орындыққа отыруға рұқсат ету керек. Кейін барып тек өз орындығына отыру ережесін енгізуге болады.

Эстафеталық ойын « Көңілді әуе шарлар » Мақсаты: Бір ортақ мақсатта жұмыла бірігуге, ұйымшылдыққа баулып, қимыл-әрекетке жаттықтыру. Ойын шарты: әуе шарларын қолымызға ұстап, кеглилердің арасымен өтіп, межені айналып, қайтарда жүгіріп келу.

2.4 4 ЖАСТАН - 5 ЖАСҚА ДЕЙІНГІ БАЛАЛАРМЕН ОЙНАЛАТЫН ҚИМЫЛ ҚОЗҒАЛЫС ОЙЫНДАРЫНЫҢ МАЗМҰНЫ «Бағдаршам» ойыны Мақсаты: Бақылағыштықты, тыныс алу дағдыларын, ереже бойынша әрекет ету іскерліктерін дамыту, көңілдерін көтеру. Барысы: Түрлі-түсті қатты қағаздан алдын-ала дөңгелектер қиылып алынады: қызыл, сары және жасыл. Бұл балаларға арналған белгілер. Тәрбиеші жасыл дөңгелекті көтергенде – жүгіруге, дауыстап айқайлауға, қатты сөйлеуге, бөлмеде шулауға болады, сары шеңбер бөлмеде жүруге болатынын, бірақ баяу, тыныш, шулауға болмайтынын білдіреді, қызыл шеңбер – балалар орындарында қимылсыз тұру керек, тұрған жерінде қозғалмай отыру немесе еденге жатуға болады, сөйлеуге тиым салынады. Ойынды бағдаршамның қызыл белгісі көрсетілгенде аяқтау керек.

«Тышқандар қоймада» Мақсаты: Балалардың кеңістікте жил дам қимылдау,үлкендерді тыңдауға, ептілік, батылдық сияқты қабілеттерін дамыту. Ойынның мазмұны: Мысық ұйықтап отырады. Тышқандар қоймада жем жеп отырады. Олардың дауысына мысық оянады, сөйтіп тышқандарды аулайды. Тышқандар қпшады.

«Сауыққойлар» Мақсаты: Балаларды жил дам қимылдауға, үлкендерді тыңдауға, ептілікке, батылдыққа тәрбиелеу. Ойынның шарты:Ойнаушылардың біреуі сауыққой болып сайттттланады, ол шеңбердің ортасына тұрады. Қалған балалар қол ұстасып шеңбер бойымен (тәрбиешінің айтуымен оңға немесе солға қарай) жүріп былай деп айта бастарды: Тізбектеле тұрысып, Шеңбер жасап жүрісіп. Бірге қадам тастаймыз Тоқтатыңдар жүрісті, Бірлесіп біз бір істі Міне былай бастаймыз. Балалар тоқтап қолдарын төмен түсіреді. Сауыққой бала бір қимыл жасап көрсетеді, ал балалар оны қайталауы керек. Ойынды 2-3 рет қайталағаннан кейін (ойынның шарты бойынша) сауыққой ойнаушылардың біреуін өз орнына таңдап алады, сөйтіп ойын жалғастырылады. Ойын 3-4 рет қайталанылады. Нұсқау. Сауыққойлар бұрын көрсетілгендерді қайталамай, неше түрлі жаңа қимылдарды ойлап табады.

Эстафеталық ойын «Арқан тарту» Мақсаты: Бала денесін ойын арқылы қозғалысқа келтіріп шынықтыру. Іс-әрекетке денег қызығушылығын қалыптастыру. Салауатты өмір салтына тәрбиелеу. Шарты: Екі топ балалары екі жаққа бөлініп тұрады. Жетекші ортаға шекара белгісін тастайды. Екі топ арқанды екі жаққа бөліне отырып ұстайды. Жетекшінің «бастаймыз» денег белгісінен кейін балалар арқанды таркады. Шекарадан қарсы топтың балаларын тартып кіргізіп алған топ жеңіске жетеді.

Эстафеталық ойын «Күлімде Күн» Мақсаты: Бір ортақ мақсатта жұмыла бірігуге, ұйымшылдыққа баулып, қимыл-әрекетке жаттықтыру. Шарты: Кубиктердің арасымен өтіп, шеңберге, шашылып жатқан таяқшалардан күн бейнесін құрастыру.

КҮТІЛЕТІН НӘТИЖЕЛЕР «Мектеп жасына дейінгі балалармен ойналтын қимыл қозғалыс ойындары». Мектеп жасына дейінгі балалармен ойналтын қимыл қозғалыс ойындары. Балалардың жас ерекшелігі мен мүмкіндігін искре отыра ұйымдастыру Мектеп жасына дейінгі баланың даму қабілетін бағалау Мектепке дейінгі балалардың тайнымдық қызығушылық белсенділік- терін арттыру Мектеп жасына дейінгі баланың шығармашы- лық потенциял- дарын ұйымдастыру Ойын процесін жаңаша ұйымдастыру Нәтиже Қимылды ойындар балалардың өздерінің білімдері мен ептіліктерін ойындардың құбылмалы жағдайларында нақтылы қимылдық тапсырмаларды орындау үшін қолдануына мүмкіндік береді.

ТҰЖЫРЫМДАМА Мектеп жасына дейінгі балалардың дене тәрбиесі процесінде қимыл-қозғалыс ойындарына жетекші рөл беріледі. Дене тәрбиесінің негізгі құралдары мен әдістерінің бірі ретінде көп қозғалысты ойындар сауықтыру және тәрбие,білім беру міндеттерін тиімді шешуге мүмкіндік береді.Ол бала денесінің дамуына және сауығуына жан-жақты ықпал жасайттттды.Ойын процесінде балалардың қозғалтқыштық ширақтылығы бүкіл ағзаға жігерлілік жағдай туғызады,алмасу процестерін күшейтеді,өмірлік тонусын арттырады. Қимыл қозғалыс ойынында бала назар аудару және бұлшық еттің ширығу дәрежесін реттеуді үйренеді:ойынның қалыптасқан жағдайға байланысты ол қимылды тынығумен кезектестіре алады. Бұл бақылағыштыққа, тапқырлыққа тәрбиелеуге,қоршаған ортадағы жағдайдың өзгеруіне қарап,бағдар белгілеу болып табылады. Қалыптасқан жағдайдан жол тауып шығу,тез шешім қабылдап,оны жүзеге асыру, батылдық, ептілік, белсенділік,мақсатқа жетудің өзіндік әдісін таңдау қабілетін қалыптастыруға көмектеседі. Қимыл қозғалыс ойындариның маңыздылығы ойынның тақырыбы мен мазмұнына мұқият талдау жасауды және осыған сәйкес балалар үшін іріктеп алуды талап етеді. Қимыл қозғалыс ойындариның мазмұнына баланың ой өрісін кеңейтетін және оның түсінігін нақтылай түсетін көптеген тайным материалдары енгізілген. Балалар үшін ойындарды іріктеп алукезінде олардың мазмұнына мұқият талдау жасау қажет. Сюжетсіз және белгілі бір ойналтын ойындарға ғана құрылған ойындарда да баланың сезіммен байланысты өрісін, оның ойлау, бағдарлау қабілетін дамытуға көмектесетін танып білуге қажетті материалдар көп. Қорыта келгенде тәуелсіз елімізге білімді, саналы, парасатты тұлғаны тәрбиелеу үшін ұшқыр ойлы, тәні таза, денсаулығы мықты, адал, білімді бала тәрбиелеу. Дұрыс ұйымдастырылып өткізілген қимыл –қозғалыс ойындары баланың дене бұлшық етін дамытып, қан айналу, тыныс алу жүйелерінің жұмысын жақсаркады, баланың табань еттері дамып, дене бітімі түзу, әдомі болып өсуіне септігін тигізеді.

ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 1.Қазақстан Республикасының «Білім» туралы заңы. Егеменді Қазақстан ж. 15 тамыз. 2.Мемлекеттің білім аласындағы саясатының тұжырымдасы. Алматы 1995 ж Адамбаев Б. Халық даналығы. - Алматы: Мектеп, Адамгершілікке тәрбиелеу әліппесі // Ред.басқарған И.А.Каиров, О.С.Богданова.- Алматы:Мектеп, б. 4.Аймауытұлы Ж. Психология.-Алматы:Рауан, б. 5. Арамавичюте В. Нравственное воспитание учащихся средних учебных заведений: Учеб.пособие.- Вильнюс: Изд-во Вильнюс. Ун-та, «Тәрбиелей, оқытайық» - республикалық педагогикалық журнал «Бала мен балабақша». 7. Мектепке дейінгі тәрбие мен оқытуды ұйымдастыру. 8. Мектепке дейінгі педагогика. «Мектеп», «Өзін-өзі тану» пәні бойынша жалпыға міндетті мемлекеттік стандарты. Алматы: «Бөбек» ҰҒПББСО, «Ойын өмір айнасы» Алматы Мектепке дейінгі білім 2007.