ИНСУЛИН ГОРМОНЫ

Инсулин қант диабеті үшін ерекше емдеу ретінде пайдаланылатын протеин-пептид гормонының препараты. Препарат көмірсулар алмасуына белсенді әсер етеді. Бұл қандағы глюкозаның мазмұнын және оның ұлпаларын ассимиляциялауға көмектеседі. Сонымен қатар инсулин гликогеннің синтезіне ықпал етеді және амин қышқылдары мен майларды көмірсуларға айналдыруды болдырмайды.

Инсулин – гормон немесе жоғары молекулярлық ақуыз, ол барлық сүтқоректілердің ұйқы безінде жасаллоды. Бұл көмірсулар көлемінің нақты ртетегіші. Инсулиннің әсері глюкозаны пайдалануды және глюкоза дан гликоген синтезін алтын гексокиназа активтенуінде көрінеді. Белсенді бірлікте 0,045 мг кристалдық заттың қант азаюы белсенділігі бар, ал бір миллилитр ерітіндіде 40 бірлік бар. Фармакологиялық қаситетері

Инсулин - екі тізбекті полипептид, ол Лангерганс аралшаларының бета-клетка ларында синтезделеді, 51 аминқышқылдық қалдықтан тұрады және молекулярлық салмағы 5700-ге тең. Инсулинның бір полипептидтік тізбегі (А тізбек) 21 қалдықтан тұрады, ал басқа тізбегі (В тізбек) 30 аминқышқылды қалдықтан тұрады. Қос тізбек бір-бірімен 2 дисульфидті көпірмен байланысқан. Инсулинды гормон ретінде 1902 жилы Л.В.Соболев ашқан, ал біріншілік құрылымын 1953 жилы Sager анықтады. Инсулин омыртқалылардың барлық кластарында табылған. Ашылу тарихы

Ең көп түрлік ерекшеліктер А тізбектің 8-10 позициясында және В- тізбектің 30 орнында табылған. Инсулин тізбегі бір ген мен кодталлоды, ол біртізбекті бастапқы, ірі белок - проинсулиннің синтезін анықтайды, бұл белок аминқышқылды қалдықтан тұрады. Ол биологиялық белсенділігі жоқ, аз өмір сүретін белок, эндоплазматикалык ретикулумның бұдырлы цистернасында полисомалардан секрет орлы гранулаға өтетін жолда N-соңынан бастап протеолизге ұшырайды. 23- мүшелік пептид бөлінеді де, проинсулин бір тізбекті полипептид- проинсулинге айналлоды, ол биологиялық белсенділігі жоқ аминқышқылды қалдықтан тұрады.

Лангерганс аралшаларының бета-клетка ларының секрет орлы гранулаларында проинсулинның инсулинге айналуы жүреді. Бұл процесс ферменттердің 2 тобының қатысуымен өтеді, олар байланыстырушы пептиды бөлетін (С-пептид) өзгешелік трипсин тәрізді эндопептидаза және Арг-Арг және Лиз-Apr бөлігін бөлуші В карбоксипептидаза:

Инсулинның синтезі мен бөлінуі қанда глюкозаның деңгейіне байланысты болады. Қанда глюкоза деңгейінің артур инсулинның синтезі мен қанға бөлінуін күшейтеді. Қанда инсулин бос және белоктармен байланысқан жағдайда болуы мүмкін. Қанда глюкозаның концентрациясы томен болған кезде инсулинның қанға түсуі тоқтайды, ал бар инсулин негізінен бауырда ыдырайды. Бауырдың инсулиназасының әсерінен инсулин А және В тізбектерге ажырайды. Инсулиназа НАДФН2-трансдегидрогеназа болып табылады, ол инсулинның дисульфидті көпірлерін тотықсыздандырады және глутатионның цистеинді қалдықтарын тотыктырады. Ары қарай инсулинның А және В полипептидтік тізбектері пептидазалар әсерінен пептидтер мен аминқышқылдарына дейін ыдырайды.

Инсулин-аралық алмасудың негізгі түрлерінің маңызды ртетеушісі. Ол инсулин­ге сезімтал ұлпаларда гликоген синтезін және глюкоза утилизация сын, майлар мен белоктардың синтезделуіне себеп болады. Көптеген ұлпаларда инсулинге рецепторлар бар және олар плазматикалық мембраналардың сыртқы қабатында орналасқан. Инсулин үшін басты мүше - нысаналар - бауыр, бұлшық ет және май ұлпалары болып табылады.

Инсулинның рецептор мен байланысуы клетка ішіне глюкоза молекуласының және кейбір аминқышқылдарының, Са++ және К+ ион дарының белсенді тасымалдану процестерін жеделдетеді. Соның салдарынан қанда глюкоза (гипогликемия), аминқышқылдар, май қышқылдары, глицерин және калий ион дарының концентрациясы төмендейді. Көптеген ұлпалар клетка ішіне глюкозаны тасымалдау үшін инсулинге зәру болады.

Тек ми клетка лары ғана бұл оранда ерекше орында түр. Инсулинның клеткаішілік процестерге әсері «делдалдар» (посредник) арқылы іске асырылады: клеткаға Са++ ион дарының көп мөлшерде түсуі гуанилатциклазаның белсендірілуіне және цГМФ синтезінің жеделдеуіне әкеледі. Бұл кезде фосфодиэстеразаны белсендіре отыра, кальций цАМФ деңгейінің төмендеуіне әкеледі. Клеткада цАМФ-тың төмен концентрациясы гликогенолизды, аминқышқылдарынан глюконеогенезді, липолиз бен кетон денелерінің синтезін тежеуге әкеледі. цГМФ-тың жоғары деңгейде болуы және цАМФ - тың томен деңгейде болуы рибосома деңгейінде гликогеннің, үшацилглицеридтердің синтезін, белок тың синтезін жеңілдетеді. цГМФ пен Са++ ион дары арқылы инсулин ДНҚ мен РНҚ синтезін арттырады, сол себептен клеткалар пролиферациясы, олардың өсуі мен дифференцировкасы күшейеді.

Бауырда инсулин гексокиназаның, гликогенсинтетазаның, пентозды циклдың, Кребс циклының басты ферменттерінің, липидтер синтезін қамтамасыз ететін ферменттердің синтезін индукциялайды. Соның нәтижесінде бауырда синтезделетін липопротеиндердің және басқа да белоктардың деңгейі аркады. Бүлшық тете инсулин гликоген және белок синтезін күшейтумен қатар, глюкоза мен аминқышқылдарының тотығуын, тотығу фос­форильдену процестерін және АТФ синтезін арттырады. Май клетка ларында инсулин фосфолипазалар мен липазалар белсенділігін азайтады жене липидогенез, пентозды цикл мен гликолитикалық окси редукция ферменттерінің синтезін индукциялайды да, кетогенді аминқышқылдары мен көмірсулардан липидтер синтезін жылдамдатады.

Жалпы, инсулин көмірсулар, липидтер, белоктар және минералдар алмасуларының өзара байланысын ртетеуді қамтамасыз етеді. Метаболитикалық процестерге инсулинның әсер етуінің негізгі бағытын анаболитикалық деп сипаттауға болады: инсулин бауыр мен бұлшық тетерде гликоген синтезін, бауыр мен май тұлпаларында майлар синтезін, бауыр­да бұлшық тете және басқа мүшелерде белоктар синтездеуіне себеп болады. Инсулин кейбір ұлпалардың дифференцировка процестерінде маңызды орын аллоды (сүт бездері, сүйек, простата). Инсулинның жетіспеушілігі кезінде көмірсулы, липидті, белок ты жене минерал­ды алмасуларды ртетеу бүзылады да, соның салдарынан ең көп тараған аурулардың бірі - қантты диабет демиды.

Қантты диабеттің негізгі симптом дары - гипергликемия (гиперглюкоземия) және глюкозурия, кетонемия мен кетонурия, полиурия мен полидипсия, ацидоз болып табылады. Қалыпты жағдайда қанда глюкозаның мөлшері 3,5-5,7 ммоль/л болады. Тұрақты гиперглюкоземияның зардаптары - белоктар глюколизденуінің күшеюі болып табылады, бұл олардың биологиялық қызмтетерінің бұзылуына әкеледі. Мыса­лы, гемоглобиннің гликолизденуі оның оттегіге жақындығын төмендетеді. Ұлпалардың оттегімен қамтамасыз етілуі бұзылады. Гликолизделген белоктардың жоғары деңгейі қанның тұтқырлығын арттырады да, капиллярлар деңгейінде қан айналымын қиындатады. Бүйректе гликопротеиндердің, протеогликандардың жинақталуы және коллагеннің гликолизденуі базальты мембрананың жуандауын және бүйрек түйіндері капиллярларының окклюзия сын тудырады. Осы сияқты өзгерістер көздің торты қабатында да кездеседі. Көздің торты қабатына қан құйылуы мен ісінуі қантты диабет пен ауыратын науқастарда көздің көрмей қалуының себебі болып табылады.

Қанда глюкозаның жоғары концентрациясы глюкозаның сорбитол мен фруктозаға айналуының өзгешелік жолының іске қосылуына әкеледі. Бұл жол әсіресе артериальды қабырғалар клетка ларында, эритроциттерде, көздің шины затында, бүйрек түйіндерінің капиллярларының клетка ларында, Шванн клетка ларында жылдам іске қосылады. Клеткалық мембраналар арқылы нашар өтетін сорбитолдың жинақталуы клеткалардың осмостык ісінуіне әкеледі, ол клеткалар қызмтетерінің бұзылуына және жойылуына әкелуі мүмкін.

Сау адамның қанында инсулин қанша болуы керек? Егер қандағы инсулин мөлшерін талдау 3-тен 20 мкд-ге дейін бокса, хонда сіз өзіңізді сау адам деп саней аласыз. Инсулиннің мөлшері кішкентай балалардың қанында өзгермейді, бірақ жасөспірімдердің басталуымен дене мүшелерінің жасушалары инсулинге анағұрлым сезімтал болып, қанның деңгейі тамаққа байланысты болады. Яғни, дене глюкозаны (кез-келген көмірсутегі азық-түлігін) аллоды, тек қандағы инсулин деңгейі күрт өзгереді. Сондықтан қандағы инсулиннің барлық сынақтары бос асқазанға ғана жасаллоды. Бұл талдау инсулинді инъекция ретінде қолданатын науқастарда объективті нәтижелерге әкелмейді. Өйткені қан анализі өз инсулинін де, инъекцияны да көрсетеді.

НАЗАРЛАРЫҢЫЗҒА РАХМЕТ!!!