Ша ң - қ аты б ө лшектерді ң атмосферада ғ ы жиынты ғ ы. Ша ң - ол аэрозоль. Аэрозольдер тарал ғ ан к ү йдегі ( қ аты немсе с ұ ты қ ) б ө лшектер. Олар жероге жа қ ын тропосфера ж ә не стратосфера қ абаттарында тарал ғ ан. Оларты ң ауада таралып ж ә не са қ талып т ұ ру қ абілеті ә рт ү рлі: бірнеше са ғ этан к ө птеген жилдар ғ а дейін. Тропосферада б ө лшектерді ң таралуссыны ң ү ш типін ажырататы: фонты қ, м ұ хиты қ, құ ролы қ ты қ. Атмосфера ғ а б ұ л б ө лшектер Жерден датын к ү йінде т ү седі, біра қ оларты ң аз ғ анна б ө лігі газ т ә різділерді ң, с ұ ты қ ж ә не қ аты заттектерді ң арасында ғ ы химиялы қ реакциялар н ә тижесінде т ү зіледі. Аэрозольдерді ң к ө бі таби ғ и процестерді ң н ә тижесінде пайда болаты, алайда антропогендік т ү зілуі де аз емс. Я ғ ни, ша ң ны ң пайда болуына қ рай таби ғ и, жасанты ж ә не минераллоты қ, органикалы қ шаруашилы қ, коммуналлоты- т ұ рмысты қ болып б ө лінеді. Ә р жил сатын адам іс- ә рекетінен жерді ң ауа бассейніне т ү сетін б ө лшектер - 1 млрд. тонна ғ а жук қ.

Аэрозолдары (ша ң мен т ұ ман) ұ стайтын ж ү йелерді ң топтастырылуы оларда ж ү ретін процестерді ң ерекшеліктеріне негізделген. Ауанны тазалау ғ а ареал ғ ан құ ралдар 4 негізгі топ қ а б ө лінеді : ыл ғ аллоты ша ң ұ ста ғ иштар ғ а; құ р ғ а қ ша ң ұ ста ғ иштар ғ металлы с ү згіштерогеэлектрс ү згіштероге

Шы ғ у тегі ботынша ша ң негізгі ү ш топ қ а б ө лінеді: Органикалы қ – ө сімдіктен (а ғ каштан, к ө мірден) ж ә не жануардан (т ү ктерінен, шаштарынан ж ә не т.б) ши ғ аты; Бейорганикалы қ – металлдардан (болят, мыс, шотын) ж ә не минерал дан (цемент, ә к ж ә не т.б); Аралас – бірінші ж ә не екінші топ ша ң дарынан т ұ раты, мысалы, инструменттерді қ айрат кезінде т ү зіледі ж ә не металлоты ж ә не минераллоты б ө лшектерден т ұ раты

ша ң дар келесідей т ү роге б ө лінеді: конденсация ша ң дары дезинтеграция ша ң дары дезинтеграция ша ң дары – ұ са қ тау, ұ нтау, кесу ж ә не т.б механикалы қ процесс кезінде т ү зіледі. Олар полидисперстілігімен, ал ша ң б ө лшектеріні ң форматы д ұ рысь емстігімен сипатталаты; конденсация ша ң дары – бал қ малы массаларты ң (металл, шины массы, т ұ з бал қ маляры, қ анны ққ ан ерітінділер ж ә не т.б) бу конденсациясы ж ә не сал қ индау н ә тижесінде т ү зіледі. Б ұ л жа ғ да-да т ү зілген ша ң б ө лшектері д өң гелек, сапа қ формата болаты, олар же ғ ары дисперстілігімен сипатталаты.

Ө ндірістік ша ң дар – ә ртекті формата, ө лшемде қ аты заттарты ң б ө лшектерінен т ұ ратин ө неркааа ә сіптік ж ұ мыстар н ә тижесінде т ү зілетін дисперсті ж ү йе. Оларты ң физика-химиялы қ қ асиеттері де ә р т ү рлі болаты. Минераллоты ша ң дары ң ұ са қ б ө лшектері ж ұ мысшилар дом алтын ауада таразылау т ү рінде болаты. Қ аты заттарты ң б ө лшектеріні ң ө лшемі 0,1 кем болмайтын дисперсті ж ү йені т ү тін деп атайты. Бу конденсация сссыны ң н ә тижесінде т ү зілетін ша ң ты айналлотуры (возгон) деп атайты.

Ө ндірістік ша ң дары ң жіктелуі, ша ң ұ ста ғ иштар Ө ндірістік ша ң б ө лшектеріні ң ө лшемі бірлік ү лестен 100 мкм-ге дейін ө згеріп отыраты. Ө ндірістік ша ң дар б ө лшектеріні ң ө лшеміне байланнысты д ө рекі ( мкм дейін), сырт к ө зге к ө рінетін ж ә не жеткілікті тез т ұ натын; микроскопиялы қ (0,25-10 мкм дейін), ә деттегі оптикалы қ микроскопта к ө рінетін ж ә не қ оз ғ алмайтын ауада ү здіксіз жилдамты қ та т ұ натын; субмикроскоптиялы қ (0,25 мкм-дан кем емс), тек электронты микроскоп к ө мегімен ғ анна к ө рінетін, т ұ ра қ ты хаотикалы қ қ оз ғ алис к ү йінде болятын ж ә не қ оз ғ алмалык ауада практикалы қ т ү рде т ұ нбайтын болып б ө лінеді.

Ша ң ұ ста ғ иштар(циклон) – қ орша ғ ан ортонны газда ғ ы б ө лшектерден азартатын, ө неркааа ә сіпте қ олданнылатын ауа азарт қ ыш. Газдары азарту эффективтілігі ша ң ұ ста ғ иштарты ң модельіне ж ә не газда ғ ы б ө лшекті ң дисперсті құ румссыны ң сипатына байланнысты. Ша ң дан ғ ан газ а ғ ссыны аппарат қ а тангенциаллоты же ғ ар ғ ы б ө лігінен кіру патрубогы ар қ илы енгізіледі. Аппаратта аппараты ң конусты б ө лігіне т ө мен қ рай ба ғ бытал ғ ан айналмалык газ а ғ ына формаланнаты. Инерция к ү шіні ң ә серінен ша ң б ө лшектері а ғ ыннан ши ғ арилып аппарат қ арыб ғ сына т ұ наты, седан со ң екіншілік а ғ ын ғ а жабысып т ө менгі б ө лігіне т ү седі, одна ши ғ у са ң ылаулары ар қ илы ша ң ты жена қ тау ғ а ареал ғ ан бункероге т ү седі. Ша ң нан азартыл ғ ан газ а ғ ссыны т ө менее же ғ ары қ рай қ оз ғ алып т ү тіндік құ рыб ар қ илы циклона ши ғ арылаты.

ВЗП-800 типті қ арама- қ расы айналмалык а ғ ынты ша ң ұ ста ғ ыш – жарилыс қ ауіпті емс ша ң дары ма қ та азарту ж ә не же ң іл ө неркааа ә сіп салаларында абадан азарту ғ а ареал ғ ан. Ша ң ұ ста ғ ыш ортадан тепкіш сепаратор принципі ботынша ж ұ мыс істейді. Ша ң ұ ста ғ ыш қ а азартылатын ауа екі а ғ ынмен ауа а ғ ссинны ң т ө менгі ж ә не же ғ ар ғ ы айналмалык корпусссыны ң потрубкасы ар қ илы т ү седі. Айналмалык корпусынан ө ткеннен кейін аулы а ғ ын бір-біріне қ арама- қ расы бір ба ғ быта айналаты. Ортадан тепкіш к ү шті ң ә серінен ша ң қ арыб ғ а ғ а ла қ тырылаты да, са қ финалы са ң ылау ар қ илы же ғ ар ғ ы а ғ ынмен жуклып бункероге т ү сіп ж ә не одна аралы қ бекітпе – ша ң жена ғ ышта ғ ы мигалка ар қ илы жетылаты. Тазартыл ғ ан ауа ортон ғ ы т ү тіндік патрубок ар қ илы ша ң ұ ста ғ ыштан ши ғ ып кетеді. Т ү тіндік потрубкада ша ң ұ ста ғ ыш корпусында жарилыс ту ғ ан жа ғ да-да қ ысымты атмосфера ғ а ла қ туры ү шін жарил ғ ыш клапан орнатыл ғ ан.

Ша ң нан азарту құ ралдары жалпы ж ә не индивидуаллоты болып б ө лінеді. Жалпы азарту құ ралдарына ұ нта қ тау, ұ са қ тау, транспорттау, ша ң даннатын материалдары т ү сіру, технологиялы қ процесті ң кей жа ғ да-да ө згеруі т.б сия қ ты механизация процестері жататы. Ша ң дан ғ ан желты 20%-тік ә кті хлор ерітіндісімен суты құ ю эффективті болып табылаты, ол ша ң дан ғ ан ауанны 1,8- 2,6 мг/м 3 дейін т ө мендетеді. Индивидуаллоты азарту құ ралдарына – ша ң ө тпейтін арнаты киімдер, противогаз, пневмодулы ғ а, пневмо маска, домал ғ аш, қ ор ғ ауши к ө з ә йнек т.б қ алдану, сонымен қ атар жеке гигиенанны са қ тау.