Дін ж ә не м ә дениет Дайында ғ ан: Узайыр Б.
Дін жайлы т ү сінік Тарихи жады ғ а тиеселі адамзат тарихыны ң ө н бойына к ө з ж ү гіртер болса қ, онда діндарлы қ ты ң адамзат тарихын басынан ая ғ ына дейін толы қ қ амтып жат қ анды ғ ын к ө реміз. Қ аншама рет дінні ң а қ ыры келді деген с ө з айтылса да ол қ азірді ң ө зінде ә лемдік ө мірді ң негізгі қ алыптастырушы факторларыны ң бірі болып табылады. Дінні ң халы қ тар ө міріндегі алатын орныны ң зорлыгы соншалы қ ты діндерді ң негізін т ү сінбей жатып сол діндерді ұ станатын халы қ тарды ң м ә дениеті туралы толы қ к ө з қ арас қ алыптастыру м ү мкін емес. Дінді сипаттау о ң ай ж ұ мыс емес. Бізді ң ойымызша, дінні ң аны қ тауыш қ ызметі оны ң ә леуметтілікті қ алыптастыруында, я ғ ни адамдар қ арым- қ атынасын реттеуде болса керек. Ө йткені тіпті «религия», с ө зіні ң этимологиялы қ бастап қ ы м ә ніні ң ө зі де «біріктіру», «байланыстыру», « қ атынасты қ алыптастыру» дегенді білдіреді. Дін адамдарды ң бірлестігін ж ә не ұ йымдасты ғ ын қ алыптастырушы идеологиялы қ механизм. Дінні ң мазм ұ ны ә леуметтік м ә ні бар негізгі құ ндылы қ тарды қ асиетті деп танудан т ұ рады. М ә дениеттегі дінні ң р ө лін ә рбір м ә дениетті ң ж ү йе құ растырушы факторы деп аны қ тау ғ а болады.
Дін қ о ғ амды қ құ былыстарды ң ішіндегі е ң к ү рделісі. Дінні ң м ә н-ма ғ ынасын қ аншама ғұ ламалар ашып к ө рсетуге талпын ғ ан болатын. Дін ж ө нінде жазыл ғ ан ма қ алалар, ғ ылыми е ң бектер саны некен-сая қ. Дегенмен «дінні ң бастауы мен т ұңғ иы қ тере ң м ә ні ел к ө зінен тасада қ алып қ ойды» Қ ор қ ыныш- ү рей де, с ү йіспеншілік те, ата-бабаларды қ астерлеу де ж ә не т.е.с. да діни сенімні ң ө з алдына жеке т ұ р ғ ан бастауы бола алмасы аны қ. Дінге на қ ты ж ә не бір ма ғ ыналы аны қ тама берем деу ө те қ иын. Егер «религия» (дін) терминіне келер болса қ, латын тілінен д ә лме-д ә л аудар ғ анда «байлау», «екінші қ айта оралу» дегенді білдіретін к ө рінеді.
Дін саясатта Бастап қ ыда дін ө кіметпен, мемлекетпен ты ғ ыз байланыста ө мір с ү рді. М ә дениетті ң зайырлылы қ принципіне ө туі саяси- қ о ғ амды қ ж ә не экономикалы қ құ ндылы қ тарды ң пайдалану аясыны ң ке ң еюімен, ғ ылыми зерттеулер мен техникалы қ шы ғ армашылы қ ты ң қ ар қ ынды дамуымен етене байланысты ж ү ріп отырды. Қ о ғ амны ң, жеке адамны ң дін ы қ палынан айырылуы шіркеуді ң ө кіметтен, мемлекеттен шеттеуіне, соны ң н ә тижесінде оны ң саяси құ рылымдар қ атарынан жеке басты ң еншілігіне қ арай ы ғ ысуына, я ғ ни мемлекеттен азаматты қ қ о ғ ам аясына ауысуына ә келіп со қ ты. Батыс адамзаты ө кімет билігіні ң за ңғ а негізделген легалды т ү ріне к ө шкен с ә тте Шы ғ ыста ә лі де болса сакралды ( қ асиетті) ж ә не профанды ( қ арапайым к ү нделікті), діни ж ә не зайырлы бастамаларды ң біте қ айнасып жатуы к ө зге ұ рады. Соны ң ай ғ а ғ ы ретінде исламды қ ә лем мен қ ытайды ң ұ лы м ә дениеттерін мысал ете кетуге болады. Христиан ж ә не буддизм дінімен салыстыр ғ анда д ү ние ж ү зілік діндерді ң та ғ ы бірі ислам адамдарды ң к ү нделікті тіршілігіне к ө п араласады. Сонды қ тан болар исламда дін мен саясатты ң, діни ұ йымдар мен мемлекеттік органдарды ң байланысы тамырын тере ң ге жай ғ ан.
Қ аза қ стан Республикасында ғ ы діни ахуал Ислам мен оны ң ө кімет билігі құ рылымдарымен ара қ атынасын байыптау Қ аза қ станда ғ ы дін мен азаматты қ қ о ғ ам м ә селесін қ арастыр ғ анда қ ажет болады. Қ аза қ стан Республикасыны ң ата за ң ы Конституциясы бойынша дін мемлекеттен алша қ б ө лінген, ол дегеніміз жо ғ арыда атал ғ андарды ң ә р қ айсысы ө з алдына ө зіні ң қ ызметтерін ат қ арады ә рі бір-біріне кедергі етпейді деген с ө з. Бізді ң республикамызды ң азаматтарыны ң қ андай дінді ұ станам деуі, я ғ ни, ар-ождан еріктілігі Қ аза қ стан Республикасыны ң Конституциясына, Азаматты қ Кодексіне, « Қ аза қ стан Республикасыны ң діни бірлестіктер ж ә не дін т ұ ту еркіндігі туралы» За ң дарына негізделеді.
М ә дениетті ң негізгі факторлары мыналар: 1. Дін: Ә р ұ лтты ң ө зіне т ә н иман ж ә не сенім ж ү йесі. 2. Тіл: Ә р ұ лтты ң ө зіне т ә н с ө йлеу ж ә не т ү сінісу құ ралы. 3. Ө нер: Ә р ұ лтты ң ө зіне т ә н с ә н, зауы қ ж ә не сезімдерді ң бейнеленуі ж ә не жасалуы. 4. Тарих: Ә р ұ лтты ң ө зіне т ә н ө мір с ү ру салтыны ң, м ә дени байлы ғ ыны ң замана а ғ ымында ғ ы к ө рінісі, іс- ә рекеттерді ң даму барысы. 5. Ә дет- ғұ рыптар: Құқ ы қ ты қ - қ алыпты қ құ жат еместігіне қ арамастан, қ о ғ ам тарапынан есепке алынатын, іске асырылатын салт-д ә ст ү рлер.
Рахмет! Рахмет!