Саха Республикатын бастакы президенэ Михаил Ефимович Николаев республикабыт сайдар стратегиятын маннык суруйбута: «У каждого из нас созрело глубокое понимание того, то жить только сегодняшним днем, решая только текущие задачи, уже нельзя. Без четкого видения стратегии мы не можем сделать рывок от выживания к подъему и, тем более, к процветанию.» 1.(М.Е. Николаев, Республика Саха: Стратегия развития в первой четверти XXI века, Якутск. 2000).
Тема актуальноьа: Боьуолэк общество сор5ото буолар. Боьуолэк сайдыытыттан бутун Саха Сирэ, Россия сайдыыта тутулуктанар. Онтон биьиги коробут сылтан-сыл аайы олох ыараан иьэр. Дойду урдунэн сайды куускэ барар буолла5ына биьиги дэриэбинэбит сайдыбакка биир кэмнэ турар курдук. Биьиги боьуолэкпит сайдыытыгар ким да кыьаммат уонна наадыйбат курдук коробун - бу баар саамай куьа5ана. Ол иьин хас биирдии боьуолэк олохтоо5о дэриэбинэбитин хайдах сайыннарабыт диэн толкуйдуон наада. Бу кэмнэ хайдах лидер боьуолэккэ олорор, улэлиир онтон сайдыы улаханнык тутулуктанар. Бу проблеманы быьаарар сыалтан сана боьуолэк сайдыытын туьунан суруйдум уонна темам олус актуальнай, суолталаах дии саныыбын.
Билигин Дэбдиргэ5э 836 киьи олорор. Боьуолэккэ 13 улахан тутуулар бааллар. Нэьилиэнньэ биир ойго-санаа5а кыайан тумуллубэтэ. Тус-туьунан ойдоох санаалаах дьон болохторугэр арахсар. Улэнэн хааччыйыы молтох, 11,2% улахан киьи улэтэ суох. Боьуолэк иьигэр суолбут олус куьа5ан, киин суол грейдэринэн астарыллыбат. Кырдьа5ас, инбэлиит. дьон сылдьалларыгар эрэйдэнэл- лэр, саас-сайын суол алдьанар кэмэ, тиэхникэ сылдьарыгар уустук. Арыгыны атыылааьын кыайан бэрээдэктэммэт, кистээн атыылыыр дьон арыллыбаттар. Бу ордук ыччакка уонна о5олорго улахан охсулаах, бэрэдээк кэьиитэ тахса турар. Бутун ыалынан арыгылыыр тубэлтэлэрэ тахсар. Кэнники бириэмэ5э оскуола о5отун уорэ5ин нагрузката элбээтэ, о5о уорэххэ интириэьэ молтоото.
Баьылык Торообут дойдутун ытыктыыр Уустук боппуруоьу быьаарар Айыл5аттан санарар талааннаах Норуокка собулэтэр гына улэлиэхтээх Киэн билилээх, дирин корулээх Норуот иннигэр отчуоттуур Кырдьа5астан субэтин, эдэртэн эйэтин ылар Ылыммыт дьыалатын тиьэ5эр тиэрдэр
Нэьилиэк бюджета Биир сылгаОрдоруу Депутаттарынан-бигэргэтэр, дьаьалта толорор. Дохуот: 1) Налог; 2)Кредит; 3) Предприятиялартан %; 4) Спонсорства; 5) Сылгы иитиитэ ; 6) Комо оноруу Ороскуот: 1) Тутуулар; 2) Тэрилтэлэри хааччыйыы; 3) Араас тэрээьиннэр; 4) Дохуот =ороскуот Бюджет дефицита Ханатыы ньымалараЭбии дохуотБас билиини атылааьын Ороскуоту аччатыы Инфраструктураны сайыннарыы
Ферма Услууга(Парикмахерскай, Интернет, Сотовай сибээс уо. д. а.) Чааьынай бизнеьы ойооьун Сана теплица, нэьилиэги кыьыннары, сайыннары о5уруот аьынан хааччыйыы.
Бу мин оскуола улэьиттэригэр уонна уорэнээччилэригэр анкета толотторбутум. Кинилэр этиилэрэ: Боьуолэк суолун тупсарыы. Сана технологиялаах тэрилтэлэри тэрийии(чистая вода, биогаз, сырьены переработкалааьын) Пелораманы кыьыннары сайыннары улэлэтии. Боьуолэккэ уонна кини тула оттугэр «Куох зонаны» олохтооьун. Отохтору ыраастааьын. Чааьынай дьиэлэри европейскай ньыманан тупсарыы. Онону онорор тэрээьиннээх чааьынай тэрилтэлэри тэрийии. Бырааьынньыктары тэрийэр кафены олохтооьун. Аныгылыы ферманы тэрийии, агропромышленнай комплексы улэлэтии. Кырдьа5ас дьонно, ветераннарга интернат дьиэ. Нэьилиэккэ интернет уонна сотовай сибээьи киллэриэххэ. Сана тутуулары тэрийии(клуб,балыыьа, оскуола, ма5аьыыннар).
Сана боьуолэк модела. 5-7 сылынан маннык буолуо.
Дакылааты торообут боьуолэкпин собулуур, сайдыан ба5арар буоламмын суруйдум. Боьуолэги сайыннарар суоллары тобулан билигин улэлии сылдьар дьаьалта салайааччыларыгар, улуус баьылыгар кордорон субэлэьэр былааннаахпын. Историяттан уонна олоххо баар чахчыттан кордохпунэ, боьуолэк сайдара чопчу баьылыктан, депутаттартан улахан тутулуктаа5ын быьаардым. Буолаары турар быыбарга утуо хаачыстыбалардаах уонна бюджеты хайдах байытарын быьаарар баьылык турара наадалаа5ынан аа5абын. Боьуолэк сайдыыта нэьилиэк бюджетыттан, инфраструктуратыттан улахан тутулуктаа5ын биллим.