Ќљмлђ Сљйлђмнећ тљп берђмлеге ќљмлђ сњзлђрнећ хђбђрлекле мљнђсђбђткђ керње нђтиќђсендђ барлыкка килђ. Сљйлђмнећ чынбарлык турында хђбђр итђ џђм сљйлђњченећ. - презентация

1 Ќљмлђ Сљйлђмнећ тљп берђмлеге ќљмлђ сњзлђрнећ хђбђрлекле мљнђсђбђткђ керње нђтиќђсендђ барлыкка килђ. Сљйлђмнећ чынбарлык турында хђбђр итђ џђм сљйлђњченећ чынбарлыкка мљнђсђбђтен белдерђ торган берђмлеге ќљмлђ дип атала.

2 Ќљмлђлђрнећ тљп њзлеклђре: 1. хђбђрлек – нђрсђ дђ булса турында хђбђр итњ 2. модальлек – чынбарлыкка мљнђсђбђт белдерњ (битараф, хис-кичерешне белдерњ) 3. сњзлђрнећ билгеле бер тђртиптђ килње 4. билгеле бер интонация белђн ђйтелњ

3 Җөмләнең баш кисәкләре ИяХәбәр

4 Ия Ќљмлђдђ баш килеш мђгънђсендђге сњз белђн бирелеп, бер ќљмлђ кисђгенђ дђ буйсынмыйча, хђбђр белђн генђ бђйлђнеп килгђн баш кисђк ия дип атала. Ия – грамматик бђйсез кисђк була. Ия тљрле мђгънђлђр белдерђ: билге йљртњче, њтђњче, эш башкаручы, объект, эш кушучы, эшкђ булышучы. Мђсђлђн, Бакчалар ап-ак! (Г. Мљхђммђтшин.) Без кљне буе эштђ (Э. Еники). Ќиделе лампа яна (М. Мђџдиев).

5 Ия исем, сыйфат, сан, фигыль, рђвеш, алмашлык белђн белдерелђ ала. Шулай ук башка сњз тљркемнђре дђ, исем мђгънђсендђ килеп, исем књрсђткечлђре алсалар, ќљмлђдђ ия булып килђлђр. Мђсђлђн, Кљймђ килђ - эзе юк (ќыр). Кызыл сића килешђ. Бу – шђп тњгел (М. Мђџдиев). Аџ-ваџлар бетте хђзер (сљйлђм теленнђн).

6 Ия бер сњз белђн белдерелсђ гади ия, таркалмый торган сњзтезмђ белђн белдерелсђ, тезмђ ия була. гади иятезмђ иягади иятезмђ ия

7 Гади ия Тђвђккђл таш яра (мђкаль). Эт шомырты урманда њсђ.

8 Тезмә ия Казан дђњлђт университеты – илебездђ ић карт университетлардан берсе.

9 Хәбәр Ќљмлђнећ ия турында нђрсђ дђ булса хђбђр итђ џђм аныћ белђн бђйлђнеп килђ торган икенче баш кисђге хђбђр дип атала.

10 Нинди сњз тљркемнђре белђн белдерелњенђ карап, хђбђрлђрне икегђ бњлђлђр: фигыль белђн белдерелгђннђре – фигыль хђбђр, фигыльдђн кала сњз тљркеме белђн белдерелгђннђре исем хђбђр дип атала. фигыль хђбђр исем хђбђр фигыль хђбђр исем хђбђр

11 Тљзелеше ягыннан џђр ике тљр хђбђрлђрне дђ гади, тезмђ џђм кушма тљрлђргђ бњлеп йљртђлђр. гади тезмђ кушмагади тезмђ кушма

12 Фигыль хђбђр Бер тавыш килде колакка, яћгырады бер заман... (Г. Тукай.)

13 Исем хәбәр Бњгенге кљн Гали, Рљстђмнђргђ тић без (Г. Ахунов). Безнећ авылныћ элеккеге тормышы «Пауал тегермђне» дигђн хикмђтле бер урынга бђйле иде (М. Мђџдиев). Безнекелђр – сабыр (Зљлфђт). Юк инде ул минем љчен... (Ә. Еники.)

14 Гади хђбђр бер сњздђн тора. Мђсђлђн, Кићђшле эш таркалмас (мђкаль). Дљнья матур, дљнья кић! Ни кирђк? Кем бу? (Г. Тукай.)

15 Тезмђ хђбђрлђр фразеологик яисђ бу очракта таркалмый торган сњзтезмђлђр белђн белдерелђлђр. Мђсђлђн, Су анасы мин... (Г. Тукай.) Ул њз-њзен кулга алырга љлгерде (X. Сарьян). Кылт итеп искђ тљшђдер намнары, дђњлђтлђре... (Г. Тукай.)

16 Кушма хђбђрлђр гади џђм тезмђ хђбђрлђр ќирлегендђ барлыкка килђлђр: аларга ярдђмлек сњзлђр килеп љстђлђ. Мђсђлђн, Шуннан башланды инде (X. Сарьян). Шул турыдан аз гына – биш-алты сњз сљйлим ђле (Г. Тукай). Танырлар микђн соћ мине уллары килер кљннећ? (Зљлфђт.) Мин ул вакытта књз алдына китерђ алмый идем (М. Мђџдиев).