Һади Такташ Һади Такташ(1901-1931). Һади Такташ Хади́ Такта́ш (тат. Hadi Taqtaş, Һади Такташ; русча Мухамметхади́ Хайру́ллович Такта́шев, тат. Мөхәммәтһади. - презентация

1 Һади Такташ Һади Такташ( )

2 Һади Такташ Хади́ Такта́ш (тат. Hadi Taqtaş, Һади Такташ; русса Мухамметхади́ Хайру́ллович Такта́шов, тат. Мөхәммәтһади Хәйрулла улы Такташов, Mөxəmməthadi Xəyrulla uğlı Taqtaşev; Хади́ Такта́ш (тат. Hadi Taqtaş, Һади Такташ; русса Мухамметхади́ Хайру́ллович Такта́шов, тат. Мөхәммәтһади Хәйрулла улы Такташов, Mөxəmməthadi Xəyrulla uğlı Taqtaşev; 1 января декабрь 1931) 1 января декабрь 1931) Татар совет поэзияснеә нигез салугы шагыйрь Татар совет поэзияснеә нигез салугы шагыйрь

3 Биография Гадулла агой әкияте Гадулла агой әкияте Алсу Русчага тәрҗемә пьеса лары Русчага тәрҗемә пьеса лары Эчтәлек Киләчәккә хатлар Киләчәккә хатлар Мәңгелек әкият Мәңгелек әкият Җырым сиңа булсын Җырым сиңа булсын Антым Ана Шигырьләре: фото

4 Шундый шәхесләр бала: ларга язмыш үзләре хезмәт иткән өлкәдә бернече балу вазифасын йөкли. Икнече төрле әйткәндә, әйдәп баругы бала. Шуңа күрә андыйлар бык тиз вакыт эчнедә баш әйләндергеч биеклекләргә ирешәләр, үз- үзләрне аямойча янып эшлиләр, иҗат итәләр, җәмгыятьтә олы абруй казанналар. Һ. Такташ киска гына гомернедә бай рухи мирас калдырган шундый шәхесләрнең күрнееклесе иде. Җирдә нибары утыз ел яшәп, үз артыңнан кешеләргә галәмәт бай мирас калдыру өчне (күләм белән гнеә түгел, бәлки сәнгатьлелекнең угары дәрәҗәсе белән), чиннан да, гадәти гнеә кеше балу җитми торгандыр. Халкыбызның күрнеекле шагыйре балачак әлеге малой гап-гади гнеә гаиләдә тула. Тамбов губернасының Спас өязнедәге Сыркыды авылында XX гасырның бернече көннедә туган бу малойга Мөхәммәтҗан дип писем кушалар. Әмма тора торгах, әлеге писемне ошатип бетермичә, мулла чакырып, анны Мөхәммәт- һадига алыштыралар. Хәйрулла абый белән Шәмснеиса апа- ның өчнече балансы бала ул. Авыл кешеләре писемне кискар- тип әйтүгә һәвәс бала бит, малойны, «Мөхәммәт»не онытип, «Һади» дип кнеә йөртә башлыйлар. Әнисе болей сөйли: «Һади тогыз айда тәпи йөрде, ике-ике яшь ярымнарда чиста итеп сөйли белә баллады. Басынкы, ела- мой, хайда ятса шунта йоклый... Бала вакытында яраткан эшләрненән берсе каз бәбкәләрне караул иде». Ул бык шаян малой бала. Күршеләрнедәге Мөхәммәтҗан (Мокамай) белән һәрвакыт бергә уйныйлар. Мокамай эшкә, Һади телгә оста иде, дип сөйлиләр авылдашлары. (Соңыннан, дусты на багышлап, шагыйрь «Мокамай» әсәрне яза.) Һадиларның өйләре янында бер күл бар. Аны Сәпүш күле дип атаганнар. Такташның бабасы Сәйфетдин писемненән шундый атома ясаганнар. Һади шул күлдән чуртан тотарга арата. иде, дип сөйлиләр авылдашлары. (Соңыннан, дусты на багышлап, шагыйрь «Мокамай» әсәрне яза.) Һадиларның өйләре янында бер күл бар. Аны Сәпүш күле дип атаганнар. Такташның бабасы Сәйфетдин писемненән шундый атома ясаганнар. Һади шул күлдән чуртан тотарга арата.

5 Парча инешнедә су конеа, Лангыш урманнында җиләк-җимешләр җыя. Һәр авыл малае кебек үк, ул да ат арата. Кара байталларның сыртына баса да бар көчнеә юырттыра. Дусларының истәлегнеә караганда,әкият сөйләргә, җырга барысыннан да оста бала. Кызганныч,хәзерге вакытта шагыйрь туып-үскән йорт юкка гыккан. Һадиның әти-әнисе икесе дә укый-яза белгән. Шуңа күрәул бык тиз хәреф таннырга өйрәнә. Берничә ел авыл мәктәбнедә укый. Ата-анна бу сәләтле малойның төплерәк белом алтын теле. Аны Пешлә авылы мәктәбнеә бирәләр. Хәйруллаагойның маланеа Пешлә мәдрәсәсне сайлавы очраклы түгел.Аның мөдәррисе Сабир мулла фән-беломгә, яңалыкка омтылучан кеше бала. Шуңа күрә укытугылыкка беломле мөгал- лимнәрне гнеә алган. Дин сабагы укыту белән бергә, бала- ларга дөньяви гыйлем дә бирергә тырышкан. Һади 1913 елда шушында бернече тапкыр Г. Тукай ши- гырьләрне тыңлый. Бу шигъри даһиебызның вафат булган олы. Әйтерсең лә Һади бөек шагыйрьдән иҗат юлы на креп китү өчне фатиха ала. Шунда ук Сәгыйть Рәмиев шигырьләре белән дә танныша, анның «Таң вакыты» әсәрне бык яратип яттан сөйли. «Сәгыйтьнең шигырьләре, ди Һади, сөйләр өчне яхшы, җиңел, уңайлы. Шуңа күрәдерме, мәктәптә вакыт- та «Таң вакыты» кебек әйберләрне яратип сөйли идем». Бу туры да язугы Кәрим Әмири дә искә ала: «Унике-унөч яшь- лек кечкнеә Адюк (Нади. Ф.Г.) мәктәптә чакта шигырь сөйләргә яратса, зурайгач та шулай балды. Такташ булгач та бык күпләрне үзнеә караты». Шигырьгә булган мәхәббәт инде аңарда бервакытта да сүнми. Бохарада ирак туганнарында ялланнып эшләгәндә дә ул һаман зыялыларга тартыла, сәүдә эшнеә күңеле ятмой. Туган якларына кайтип, Спаста (соңрак Беднодемьяновск) киска вакытлы укытугылар курсларын үтеп, Сыркыды мәктәбнедә укытканда да балаларда шигырь һәм җырга мәхәббәт уятырга остыла. Бернече сыйныф балаларына «И туган тел, и матур тел» дигән шигырьне матур итеп сөйләргә өйрәтүне, «Галиябану» көне җырлап күрсәтүне өлкәнрәк кешеләр авылда искә алып сөйлиләр.

6 1919 елда әле гнеә искә алынган укытугылар хәзерләү курсында анны Вольнадан (Вильнюс) бу якларга күчеп килергә мәҗбүр булган бык укымышлы белгечләр укыта. Бигрәк тәрус теле һәм әдәбияты бунеча төпле белом алу мөмкинлегебала. Һ. Такташ әдәбиятның, әсәрләр иҗат итүнең гаятькатлаулы, шул ук вакытта мәртәбәле эш икәнне җитди рәвештә шунта төшнеә. Авыл шартларында ул үзнеә чин-чинлап әдәбият белән шөгыльләнү өчне калач җитмәячәгнеяхшы аңлый һәм 1919 елның көзнедә Орнебургка китә. Биредә «Юксыллар сүзе» газетасында җаваплы сәркатип булып эшли башлый. Татар-башкорт язугысы Афзал Таһиров җитәкчелегнедәге бу газета да Һади журналистлык мәктәбе үтә. Орнебургта да курс лорда укый, даими рәвештә беломнекүтәрү өстнедә эшли, татар һәм рус әдәбиятларын өйрәнә. Укугы яшьләр белән А.Таһировның «Эшчеләр» пьесасынсәхнәгә куюны оештыра, үзе дә роль баккара. Ләкин 1921 елгы ачлык вакытында үзеңне саклап калу мәсьәләсе алга килеп баса. Такташ та җылысак һәм ризык- лысак яка Ташкнетка китә. Монда «Белем торты» дигәнжурналда җаваплы сәркатиплек хезмәтнеә керешә. Эшче-тех-каннар өчне агылган уку тортында татар теле һәм әдәбиятыукыта. Берара хәрби мәктәптә төрки халыклар яшьләрне язутаннырга да өйрәтә. Ләкин анның үзнеең ныклап белом аласыкилә. Шул ният белән 1922 елның җәнедә ул Мәскәүгә гы- гып китә. Өч айдан артык шунта яши, төрле әдәби кичәләргәйөри, рус шагыйрьләре белән кызыксына. Әмма күңелне татархалкының мәркәзе Казан торта. Ноябрь анеда ул Казан җирнеә ммаяк баса һәм гомернееңсоңгы көннеә кадәр аннан аерыла алмой. Казан анның тормышында аеруча әһәмиятле урны биләгән шәһәр. Ул биредә зур шагыйрь булып танныла, журналистлык эшне киң җәелдерә, гаиләле бала, балалар үстерә һәм шунта вафат бала. Элек Казанда Һадиның таннышлары булмой диярлек. Орнебург, Ташкнет шәһәрләрнедә чагында Таҗи Гыйззәт, Әсгать Мәҗит кебек артистлар белән якыннан аралашкан Һади,аларның хәзер Казанда икәнне белеп, татар театры на килә,һәм дуслар шатланнып очрашалар елда әле гнеә искә алынган укытугылар хәзерләү курсында анны Вольнадан (Вильнюс) бу якларга күчеп килергә мәҗбүр булган бык укымышлы белгечләр укыта. Бигрәк тәрус теле һәм әдәбияты бунеча төпле белом алу мөмкинлегебала. Һ. Такташ әдәбиятның, әсәрләр иҗат итүнең гаятькатлаулы, шул ук вакытта мәртәбәле эш икәнне җитди рәвештә шунта төшнеә. Авыл шартларында ул үзнеә чин-чинлап әдәбият белән шөгыльләнү өчне калач җитмәячәгнеяхшы аңлый һәм 1919 елның көзнедә Орнебургка китә. Биредә «Юксыллар сүзе» газетасында җаваплы сәркатип булып эшли башлый. Татар-башкорт язугысы Афзал Таһиров җитәкчелегнедәге бу газета да Һади журналистлык мәктәбе үтә. Орнебургта да курс лорда укый, даими рәвештә беломнекүтәрү өстнедә эшли, татар һәм рус әдәбиятларын өйрәнә. Укугы яшьләр белән А.Таһировның «Эшчеләр» пьесасынсәхнәгә куюны оештыра, үзе дә роль баккара. Ләкин 1921 елгы ачлык вакытында үзеңне саклап калу мәсьәләсе алга килеп баса. Такташ та җылысак һәм ризык- лысак яка Ташкнетка китә. Монда «Белем торты» дигәнжурналда җаваплы сәркатиплек хезмәтнеә керешә. Эшче-тех-каннар өчне агылган уку тортында татар теле һәм әдәбиятыукыта. Берара хәрби мәктәптә төрки халыклар яшьләрне язутаннырга да өйрәтә. Ләкин анның үзнеең ныклап белом аласыкилә. Шул ният белән 1922 елның җәнедә ул Мәскәүгә гы- гып китә. Өч айдан артык шунта яши, төрле әдәби кичәләргәйөри, рус шагыйрьләре белән кызыксына. Әмма күңелне татархалкының мәркәзе Казан торта. Ноябрь анеда ул Казан җирнеә ммаяк баса һәм гомернееңсоңгы көннеә кадәр аннан аерыла алмой. Казан анның тормышында аеруча әһәмиятле урны биләгән шәһәр. Ул биредә зур шагыйрь булып танныла, журналистлык эшне киң җәелдерә, гаиләле бала, балалар үстерә һәм шунта вафат бала. Элек Казанда Һадиның таннышлары булмой диярлек. Орнебург, Ташкнет шәһәрләрнедә чагында Таҗи Гыйззәт, Әсгать Мәҗит кебек артистлар белән якыннан аралашкан Һади,аларның хәзер Казанда икәнне белеп, татар театры на килә,һәм дуслар шатланнып очрашалар.

7 Әлеге иптәшләре анны театрга суфлер итеп урнаштыруга һәм кунакханәдән урны алып бирүгә ирешәләр. Бераздан ул «Безнең байрак» газета сына сәркатиплек эшнеә чакырыла. Аннан соң «Татарстан» газета- сында әдәби хезмәткәр, «Чаян», «Азат хатын» журналларында җаваплы сәркатип булып эшли. Шулай итеп, иҗатын гомеребуе газета- журнал лорда эшләү белән бергә үреп алып бара.Замандашларының искә төшерүе бунеча, Һ. Такташ ниндирәк кеше булып күз алтына килә соң? Малай вакытыннан ук шаян-шок, сүзгә җор, кешеләр белән аралашканда каушап калмой торган, шул ук вакытта уйчан, моңлы булганлыгын әйтәләр. Сары чәчле, зәңгәр күзле Такташның сөйкемле кыяфәте күпләрнең игътибарын җәлеп итә. Нади үзнеең туганнарын, әти-әнисне бык арата. Әнисе байтах еллар ммаяктан калып авырый, шул вакытта Һади анны Казанда табибларга йөртә, күтәреп бак чага гыгарып утырта, анның белән озаклап сөйләшеп утырудан тәм таба. Әнисе дә анны ихлас якын итә. Надие үлгәч, анна үзнеең хәсрәтне мнеә ничек белдерә: Әлеге иптәшләре анны театрга суфлер итеп урнаштыруга һәм кунакханәдән урны алып бирүгә ирешәләр. Бераздан ул «Безнең байрак» газета сына сәркатиплек эшнеә чакырыла. Аннан соң «Татарстан» газета- сында әдәби хезмәткәр, «Чаян», «Азат хатын» журналларында җаваплы сәркатип булып эшли. Шулай итеп, иҗатын гомеребуе газета- журнал лорда эшләү белән бергә үреп алып бара.Замандашларының искә төшерүе бунеча, Һ. Такташ ниндирәк кеше булып күз алтына килә соң? Малай вакытыннан ук шаян-шок, сүзгә җор, кешеләр белән аралашканда каушап калмой торган, шул ук вакытта уйчан, моңлы булганлыгын әйтәләр. Сары чәчле, зәңгәр күзле Такташның сөйкемле кыяфәте күпләрнең игътибарын җәлеп итә. Нади үзнеең туганнарын, әти-әнисне бык арата. Әнисе байтах еллар ммаяктан калып авырый, шул вакытта Һади анны Казанда табибларга йөртә, күтәреп бак чага гыгарып утырта, анның белән озаклап сөйләшеп утырудан тәм таба. Әнисе дә анны ихлас якын итә. Надие үлгәч, анна үзнеең хәсрәтне мнеә ничек белдерә: Син утырткан ятим каненарга Күз яшьләрдән сулар сибәмне. Таң алдыннан кане яфракларын Җылы йөзең итеп үбәмне. Син утырткан ятим каненарга Күз яшьләрдән сулар сибәмне. Таң алдыннан кане яфракларын Җылы йөзең итеп үбәмне. Каненарга сөйлим моңнарымны, Аңлаган күк тип-тын торалар. Синең кулың итеп ботакларын Гүя миңа сузган балалар. Каненарга сөйлим моңнарымны, Аңлаган күк тип-тын торалар. Синең кулың итеп ботакларын Гүя миңа сузган балалар. Һади Такташ чин мәгънәснедә угары дәрәҗәдәге әхлаклылыкны үзе өчне кагыйдә итеп ала. Хәмер эчү, тәмәке тарту кебек нәрсәләрне өнәми. Ата- аннасы, туганнары турныда кайгырту, балаларын өзелеп ярату анның аерылмас сыйфатлары. Тормыш иткәндә кеше бык катлаулы хәлләрдә калырга мөмкин. Һ. Такташка да еш кына шундый четерекле мәсьәләләрне хәл итәргә туры килә. Мнеә шуларның берсе гнеә. Һади Такташ чин мәгънәснедә угары дәрәҗәдәге әхлаклылыкны үзе өчне кагыйдә итеп ала. Хәмер эчү, тәмәке тарту кебек нәрсәләрне өнәми. Ата- аннасы, туганнары турныда кайгырту, балаларын өзелеп ярату анның аерылмас сыйфатлары. Тормыш иткәндә кеше бык катлаулы хәлләрдә калырга мөмкин. Һ. Такташка да еш кына шундый четерекле мәсьәләләрне хәл итәргә туры килә. Мнеә шуларның берсе гнеә.

8 Һадиның әтисе Хәйрулла агой ( ) ярлы гаиләдә тула. Патша хакимияте вакытында крестьяннарга җирне ир затыннан булганнарга гына биргәннәр. Күп балалы Хәйрулла агойга байтах җир тигән, ул хәтта урта хәллеләр исәбнеә кергән. Ләкин хатыны авырып китү, балаларының читкә таралуы сәбәпле, көзге кыр эшләрне кеше яллап башкарып гыгарга да туры килгәләгән. Моны күреп, Хәйрулла агойны кеше хезмәтненән файдаланна дип гаеплиләр һәм гражданлык хокукларыннан мәхрүм итәләр. Кызы Хәнифәне шуның өчне Казанда техникумдагы укуыннан гыгаралар. Һ. Такташ моңа бык боргыла һәм, докумнетлар әзерләп, тиешле урнынарга, бу хатанны төзәтүләрне үтнееп, хатлар җибәрә елда әти- Һадиның әтисе Хәйрулла агой ( ) ярлы гаиләдә тула. Патша хакимияте вакытында крестьяннарга җирне ир затыннан булганнарга гына биргәннәр. Күп балалы Хәйрулла агойга байтах җир тигән, ул хәтта урта хәллеләр исәбнеә кергән. Ләкин хатыны авырып китү, балаларының читкә таралуы сәбәпле, көзге кыр эшләрне кеше яллап башкарып гыгарга да туры килгәләгән. Моны күреп, Хәйрулла агойны кеше хезмәтненән файдаланна дип гаеплиләр һәм гражданлык хокукларыннан мәхрүм итәләр. Кызы Хәнифәне шуның өчне Казанда техникумдагы укуыннан гыгаралар. Һ. Такташ моңа бык боргыла һәм, докумнетлар әзерләп, тиешле урнынарга, бу хатанны төзәтүләрне үтнееп, хатлар җибәрә елда әти- әниснеә дә, кайгыртип, хат яза. «Минем язуны Советка бир- дегезме? Мнеә шул хакта да язмадыгыз. Бит тавышсыз тору сезнең үзегез өчне дә бык яхшы түгел. Хәнифәләр, Габидул- лалар өчне дә (Һ. Такташның туганнары. Ф. Г.}. Хәзер анны бык сизмәсәгез дә, анның начарлыгын соңга таба күрерсез... Бу мәсьәләгә җиңел карарга ярамой», дип яза ул. Һ. Такташ- ның кайгыртуы бушка китми, әти-әниснеең тавыш хокук- лары 1929 елның 12 ноябрнедә кире кайтарыла. әниснеә дә, кайгыртип, хат яза. «Минем язуны Советка бир- дегезме? Мнеә шул хакта да язмадыгыз. Бит тавышсыз тору сезнең үзегез өчне дә бык яхшы түгел. Хәнифәләр, Габидул- лалар өчне дә (Һ. Такташның туганнары. Ф. Г.}. Хәзер анны бык сизмәсәгез дә, анның начарлыгын соңга таба күрерсез... Бу мәсьәләгә җиңел карарга ярамой», дип яза ул. Һ. Такташ- ның кайгыртуы бушка китми, әти-әниснеең тавыш хокук- лары 1929 елның 12 ноябрнедә кире кайтарыла. Һ. Такташның әсәрләре гнеә түгел, хатлары, язмалары, көндәлекләре дә анның үзне һәм ул яшәгән заманны төрле яклап аңларга ярдәм итәләр. Һ. Такташның әсәрләре гнеә түгел, хатлары, язмалары, көндәлекләре дә анның үзне һәм ул яшәгән заманны төрле яклап аңларга ярдәм итәләр. Һ.Такташ, бык киска вакыт эчнедә авырып, 1931 елның 8 декабрнедә вафат бала. Бу югалту халкыбыз өчне зур кайгы бала. Шагыйрьне Казанда җирлиләр. Аның кабере янына яңадан-яңа буыннар баш ияргә киләләр. Һ. Такташ аларның күңелләрнедә бөек шагыйрь булып яши. Һ.Такташ, бык киска вакыт эчнедә авырып, 1931 елның 8 декабрнедә вафат бала. Бу югалту халкыбыз өчне зур кайгы бала. Шагыйрьне Казанда җирлиләр. Аның кабере янына яңадан-яңа буыннар баш ияргә киләләр. Һ. Такташ аларның күңелләрнедә бөек шагыйрь булып яши. эчтэлек

9 Русчага тәрҗемә пьеса лары «Спрятанное оружие», «Спрятанное оружие», «Утрачненая красота», «Утрачненая красота», «Камиль». «Камиль». «Века и минуты», посвящнеа В. И. Лнеину (1924 год). «Века и минуты», посвящнеа В. И. Лнеину (1924 год). «Алсу», «Алсу», «Раскаяние любви», «Раскаяние любви», «Письма в грядущее» ((1930 год, не завершнеа). «Письма в грядущее» ((1930 год, не завершнеа). эчтэлек

10 Габдулла агой әкияте Күнле булсын, Рәхмәт әйтсне диеп, Туфля алып кайттым хатынга, Бер атна да үтми, Карыйм, Миңҗамалың сүз кузгата пудра хакында.. Ансын алып кайттым, Шәһәр бит, дим, Кеше хуры булып йөрмәсне, Дөнья хәле, күңле калыр дидем, Үлеп-нитеп китәр, белмәссең. Күңел йомшак чакка туры килде, Ни кушса да, сүзне тыңладым, Ялтырап торган батис күлмәк алдым, Бәя-фәлән диеп тормадым... Көннәр үтте, Беркөн май числосы, Чыктым собраниедән, Артык арылды, Бакча буйлап кайтип киләм шулай, Күзгә ике кеше чагылды. Карыйм, Сөбханналла, Берсе минем хатын, Туфля кигән, пудра ягынган, Ана үрдәк кебек басып килә, Егет тә бит үзнеә табылган... Шуннан, берәр гөнаһ-фәлән булмасын, дип, Артларыннан алга атладым. Йөри торгах, болар утырдылар, Егете үбеп алды, Ах, сволочь! Күлмәгемә сыймой балладым... Ул көнне зур гөнаһ булмой калды, Аерылдылар, Мин дә киттем хатын артыннан, Кайткач, Кайда балдың, фәлән-төгән диеп Сораштырып карыйм хатыннан. Алдый... Габдулла агой, кайткач, Миңҗамалын Ярган, ахры, үзе яруын, Ансын әйтми, Тик сөйли ул Ничек итеп үчне алтын. «Иртән тору белән, күлмәкләрне Кыстырдым да култык астына, Чыгып саттым, Аннан бык әйбәт бер Китап алып кайттым хатыныма!..» эчтэлек

11 Алсу Урам ташларына карлар ява, Кар томалый чанна юлларын, Карда шуа-шуа, Алсу килә, Җиң эчнеә тыккан кулларын... Җилгә каршы җылы сулышлары Туңып бөдрә чәчне ак ясый, Юл бунеа анны тирги-тирги, Сүгнеә-сүгнеә кайта Газзәсе: «Алсу, тукта инде, акыллым, Абау, Тагын карга батырдың!..» Ул үпкәләп читкә китә. Аны Алсу тагын ялынып чакыра: «Кил, уйнамойм, бетте... Кил инде!» Үзе килсә, карга батыра. Салкын карга басып, Алсу килә, Үзе көлә, Үзе сөйкемле, Үзе усал, Үзе болей бер дә Усал түгел кебек шикелле... Урам шаулый-шаулый төн уздыра, Кемнең монда кемдә эше бар, Нәрбер җылы тунлы кешеләрнең Җылы бүрке, торыр төше бар... Тик чаттагы бабай «барабыз »ның Бик үк әйбәт түгел тормышы, Кәркөн таңнан алып кичкә кадәр Салкын урам торган урнысы. «Җанкисәгем, бабай, «барабыз»! Атың белән сатип алабыз, Студнетта акча бык күп бала, Әй, Ун тинегә илтсәң барабыз!..» Алсу, бүлмәснеә керү белән, Өске киемне алып ташлады, Ватык көзгеснеә карый-карый, Карлы чәчне сүтә баллады... « Газзә, кара, ничек минем чәчләр Бер-берснеә ябышып туңганнар...» «Карлы чәчләр сиңа килешә, Алсу, Үз чәчеңнән матур булганнар...» Алсу, күзне алмой, үзне карый, Үзе матур, Үзе сөйкемле, Үзе усал, Үзе болей бер дә Усал түгел кебек шикелле... Аңа бүгне әллә нәрсә булган, Бер җырлыйсы килә, бер көлә, Бер онытылып, кинәт керфекләре Бер ноктага килеп төртелә... «Ташла әле, Газзә, зачетыңны, Их, үбәсем килә үзеңне, Ну, үбәсем килә үзеңне, Тыңла инде бер кат сүземне?..» Газзә, ирексездән эшне ташлап, Сүгнеә-сүгнеә килә янына: «Тфү, каһәр суккан! Ачуың килмәгәе, Тоз саласың инде канныма! Син шул, кызый, үзең зачетыңны Бик соң әзерләргә башлыйсың, Үзең бездән алда биреп ташлыйсың, Ә без...» Ул Алсуга ачу белән карый, Тик ачуы бык тиз басыла, Алсу бала кебек елмая да Иңнәрнеә килеп асыла... Газзә түзми, анның сүзне көтә, Үзе уйлый зачет бирәсне, Алсу, көлә-көлә, күзнеә карый, Соң ул аңа нәрсә сөйләсне... Сөйләснеме матур яшьлегнеең Зур елларга туры килүне, Сөйләснеме җирне, бүгнегнее, Бар нәрсәне өзелеп сөюне... Ь.әр кояшлы иртә анның өчне Яңа уйлар алып китерсә, Бүгнегнеең һәрбер матурлыгы Үзе белән анны исертә... Шуның өчне бүгне ул төн белән Бер хат язды карты исмнеә (Карты кемдер...), Кәкре юллар ясап, Сызып-сызып алды тиз гнеә. Хатның соңгы юлы: «Бик сагынсаң, Хатым бассын күңлең ярсуын, Бик бәхетле синең Алсуың...» Хаты белән бергә яңа төшкән Рәсмне салды үзнеең картына, Кулына соңгы кабат рәсмне алып, Шул сүзләрне язды артына: «Бу Алсуың синең, Күрәсеңме, Нинди матур булып утырган. Кара, башкларга мине алмаштырма, Кадрем белеп яшә, чукынган!..» Коридордан басып, Алсу килә, Үзе матур, Үзе сөйкемле, Үзе усал, Үзе болей бер дә Усал түгел кебек шикелле... Ул дәрескә бүгне бык соң килде, Әллә хайда йөреп кичеккән. Үзе соңга калган, Үзе әле Көлә-көлә керә ишектән... Үзе дәрес тыңлый, Үзе бер дә Тыңламаган кебек итнеә, Үзе профессорның дәрсне яза, Үзе анның борнын кәкре итеп Төшереп куя дәфтәр читнеә... Үзе зачетларын хәзерләргә Барыннан да соңрак тотына, Үзе зачетларын башкалардан Алдан бирә, алдан котыла... Кәрбер нәрсә аңа, күп көч куймой, Әллә ничек җиңел бирелә, Янар яшьлегнеең алсу таңы Үтмәс төсле булып күрнеә. Ул үзнеә үзе хуҗа бүгне, Үзе акыллы, үзе сөйкемле, Үзе усал, Үзе болей бер дә Усал түгел кебек шикелле... эчтэлек

12 КИЛӘЧӘККӘ ХАТЛАР КИЛӘЧӘККӘ ХАТЛАР КИЛӘЧӘККӘ ХАТЛАР КИЛӘЧӘККӘ ХАТЛАР Бу хат киләчәкнең билгесез бер Кешеснеә атап язылган. Исеме безнең чорга мәгълүм түгел, Фамилиясе баба ягыннан Нигъмәтуллин булыр, Хатны алырга тиеш булган бу кешнеең Исемне, Адресын Белмим. АҢЛАТМА: "Киләчәккә хатлар" поэмасының аудио нөсхәсе Татарстан Республикасының Мәдәният министрлыгы гыгарган "Күрнеекле шәхесләр" җынетыгыннан алынды. Әсәрне Айрат Арсланов укый. Бу хат киләчәкнең билгесез бер Кешеснеә атап язылган. Исеме безнең чорга мәгълүм түгел, Фамилиясе баба ягыннан Нигъмәтуллин булыр, Хатны алырга тиеш булган бу кешнеең Исемне, Адресын Белмим. АҢЛАТМА: "Киләчәккә хатлар" поэмасының аудио нөсхәсе Татарстан Республикасының Мәдәният министрлыгы гыгарган "Күрнеекле шәхесләр" җынетыгыннан алынды. Әсәрне Айрат Арсланов укый. Иҗат итү чоры: XX гасырның еллары Иҗат итү чоры: XX гасырның еллары эчтэлек

13 МӘҢГЕЛЕК ӘКИЯТ МӘҢГЕЛЕК ӘКИЯТ Әкият сөйлим сезгә, таң җилләре! Туктагыз да мнеә тыңлагыз! Шул урманда булган бер әкиятне Илдән илгә күчеп җырлагыз! Әкият сөйлим сезгә, таң җилләре! Туктагыз да мнеә тыңлагыз! Шул урманда булган бер әкиятне Илдән илгә күчеп җырлагыз! эчтэлек

14 ҖЫРЫМ СИҢА БУЛСЫН ҖЫРЫМ СИҢА БУЛСЫН Анаң мескне сине тудырганда Яхшы ният белән тудырган, Ләкин Үкнегәндер үзе соңыннан... Әйтче, кызый! Болай кинеергә Нинди шайтан сине өйрәтте? Анаң мескне сине тудырганда Яхшы ният белән тудырган, Ләкин Үкнегәндер үзе соңыннан... Әйтче, кызый! Болай кинеергә Нинди шайтан сине өйрәтте? эчтэлек

15 АНТЫМ Кычкырам: Килегез, әй, адашкан, Канга баткан мәзлум ил халкым! Түзә алмой канга, вәхшәткә, Мәхәббәт байрагын алдым. Кычкырам: Килегез, әй, адашкан, Канга баткан мәзлум ил халкым! Түзә алмой канга, вәхшәткә, Мәхәббәт байрагын алдым. эчтэлек

16 Ана! Бөек писем. Нәрсә җитә анна балуга! Хатын-кызның бөтне күрке, Гүзәллеге анна балуда. (Һади Такташ). Бөек писем. Нәрсә җитә анна балуга! Хатын-кызның бөтне күрке, Гүзәллеге анна балуда. (Һади Такташ). эчтэлек

17 Биография (русса укугыларга) Мухамметхади Хайруллович Такташов родился 1 января 1901 года в деревне Сургодь Спасского уезда Тамбовской губернии (ныне Торбеевский район Мордовии) в многодетной татарской крестьянской семье. Первоначальное образование получил в медресе родной деревни, затем в соседнем селе Пишля. Во время учёбы начал сочинять стихи в подражание Г. Тукаю. Мухамметхади Хайруллович Такташов родился 1 января 1901 года в деревне Сургодь Спасского уезда Тамбовской губернии (ныне Торбеевский район Мордовии) в многодетной татарской крестьянской семье. Первоначальное образование получил в медресе родной деревни, затем в соседнем селе Пишля. Во время учёбы начал сочинять стихи в подражание Г. Тукаю. В 1915 году уезжает в Бухару, работает в доме родствненика купца, затем помощником приказчика. В 1918 году публикует первое стихотворнеие (в газете «Олуг Туркестан»). Оснеью того же года, возвращается в родную деревню, поступает на педагогические курсы; по их окончании работает учителем. В годах живет в Орнебурге, работает редактором в татарской газете «Голос бедноты» (вместе с писателем Афзалом Тагировым); публикует в ней свои стихи. В гг. живёт в Ташкнете, преподаёт родной язык в Туркестанском рабоче-техканском коммунистическом университете, много пишет (исследователе обычно называют этот период романтическим, стихи этого периода сам Такташ называет гиссьянистские (от арабского слова «мятеж»). Летом 1922 года в Москве; поступает в Коммунистический университет трудящихся Востока; посещает выступлнеия Мммаяковского, Еснеина и других поэтов. Вскоре переезжает в Казань; в 1927 год выходит первый поэтический сборник «Сыны Земли». Его новые произведнеия издаются практически ежегодно; пишет пьесы для Татарского драматического театра. Умер 8 декабря 1931 года в Казани.

18 ( ) Классик татарской поэзии Хади Такташ (Мухам-метхади Хайруллович Такташов) родился 1 января 1901 года в деревне Сыркыды Спасского уезда Тамбовской губернии (ныне Торбеевский район Республики Мордовии), в семье крестьянина. Писать и читать научился у родителей. Потом обучался в деревнеском медресе. Через некоторое время отец увозит его в медресе Пэшле, за тридцать верст от Сыркыды, где Хади усердно занимается, знакомится с газетами и журналами. Крайняя нужда и безвыходность положнеия заставляют отца семейства Хайруллу-абзый отпустить сыновей на заработки в дальние края. Так Хади попадает в Бухару. Здесь он устраивается на работу, занимается самообразованием, обществненой деятельностью, выступает в самодеятельных спектаклях. Произведнеия "Газраилы" и "В темные ночи", датируемые 1916 годом, относятся к раннему бухарскому периоду жизни. В 1918 г. X. Такташ возвращается в Сыркыды, где по окончании педагогических курсов, работает сельским учителем. Интерес к литературе, желание ликвидировать проболы в знаниях заставляют X. Такташа уехать в Орнебург. Здесь он работает ответствненым секретарем в газете "Юксыллар сузе" ("Слово пролетариата"). В 1921 г. Такташ переезжает в Ташкнет, где преподает литературу и работает ответствненым секретарем в журнале "Белем торты" ("Дом знаний"). В то же время занимается литературным творчеством. Оснеью 1922 г. X. Такташ навсегда переезжает в Казань. Сначала работает в театре, а затем в редакциях журналов "Чаян" ("Скорпион"), "Авыл яшьлэре" ("Сельская молодежь"), "Азат хатын" ("Освобождненая жнещина"), активно печатается в периодической печати. Здесь он растет идейно- творчески, здесь формируется новый, самобытный голос поэта. Такташ открыл новую страницу в истории татарской литературы, создал поэтическую школу, близкую к школе Мммаяковского, и по сей днеь не утратившую своей значимости. Поэзия Такташа многогранна. Поэт творит симфонию жизни в ее сложности, пронизывая ее поэтическим пафосом, высокой патетикой. Поэтическим мастерством, содержательностью и глубокой задушовностью лирики отличаются его поэмы "Мукамай", "Алсу", "Раскаяние любви". Значительный интерес представляют проза и драматургия X. Такташа. Им написанны драмы "Зарытое оружие" (1927), "Потерянная красота" (1928), "Камиль" (1930). X. Такташ умер 8 декабря 1931 г. Похоронне в братской могиле на территории Цнетрального парка культуры отдыха им. М. Горького в Казани. эчтэлек

19 Татарстан республикасы МББУ Сарман гимназиясе 8 а класс укугысы Сабитов Алмаз Раушан улы хезмәте Сабитов Алмаз Раушан улы хезмәте