Сайдыы о ҕ о айымньытын дьиэтэСайдыы 2 Муус устар 29 күнэ, 2015 сыл Сонуннар Ытыктабыллаах үлэ, тыыл бэтэрээннэрэ, нэһилиэк олохтоохторо! Эһигини барыгытын. - презентация

1 Сайдыы о ҕ о айымньытын дьиэтэСайдыы 2 Муус устар 29 күнэ, 2015 сыл Сонуннар Ытыктабыллаах үлэ, тыыл бэтэрээннэрэ, нэһилиэк олохтоохторо! Эһигини барыгытын сс. А ҕ а дойду Улуу сэриитигэр Кыайыы Күнүнэн ис сүрэхпититтэн итиитик-исти ҥ ник э ҕ эрдэлиибит! Бу Улуу Кыайыы бүтүн аан дойдуга уһулуччу историческай суолталаммыта. Ол иһин да ҕ аны Улуу Кыайыы күнэ мэлдьи норуот саамай өрөгөйдөөх уонна күндү бырааһынньыгынан буолар. Нам оройуонуттан барыта 1750-чэ киһи уоттаах сэриигэ ы ҥ ырыллыбыттара. Нэһилиэктэн ы ҥ ырыллыбыт биир дойдулаахтарбытыттан баара суо ҕ а 65 эрэ киһи кыайыы-хотуу аргыстанан, Кыайыы өрөгөйүн санныларыгар сүгэн этэ ҥҥ э эргиллибиттэрэ, онтон 196 буойун төрөөбүт алаастарыгар төннүбэтэхтэрэ. Ытыктабыллаах бэтэрээннэр! О ҕ олоргутун- сиэннэргитин, бар дьо ҥҥ утун үөрдэ-көтүтэ, кинилэр иһирэх тапталларыгар бигэтэн өссө да өр сылларга дьоллоохтук-соргулаахтык олору ҥ, о ҕ олоргут- ыччаттаргыт Эһиги килбиэннээх суолгутун сал ҕ аан дьоһуннук үлэлээн-хамсаан дойдубутун бө ҕ өргөттүннэр. Бу сырдык Кыайыы бырааһынньыгар тиийэн кэлбэтэх, кыргыһыы хонуутугар охтубут буойуннар ааттара үйэлэр тухары дьон-норуот өйүгэр тыыннаах сырыттыннар! Улуу Кыайыы 70 сылынан Уруй-айхал буоллун Эһиэхэ! Жирков В.Г., Хомустаах 1-кы нэһилиэгэ МТ баһылыга Бүгү ҥҥ ү нүөмэргэ: Кыайыы күнүн көрсө Кэрэ эйгэтигэр Хабылыкка, хаамыска ҕ а о ҕ олор ситиһиилэрэ о.д.а.

2 Сэрэдэ, муус устар 29 күнэ, 2015 сыл 2 Сайдыы 2 Ветераннар советтарын сонуннара КЫАЙЫЫ КҮНҮН КӨРСӨ Өрөгөйдөөх Кыайыыбыт 70 сыллаах юбилейа чугаһаатар чугаһаан иһэр. Нэһилиэккэ Кыайыы 70 сылыгар аналлаах месячник са ҕ аламмыта. Месячнигы аһыы сиэрэ-туома муус устар 8 күнүгэр үөрүүлээх быһыыга-майгыга барда. Бу күн хас да сэрии кэмин о ҕ олоругар юбилейнай мэтээллэри туттардыбыт. Тэрээһин биһиги нэһилиэккэ 6-с кылаас төрөппүттэрин проегынан уһулла сылдьар Мэтээл диэн уус-уран киинэ бүтэһик съемкатын кэмигэр ыытылынна. Биир улахан тэрээһининэн муус устар 15 күнүгэр ветераннар бала ҕ аннарыгар Нам улууһун социальнай харалта управлениета, улуустаа ҕ ы ветераннар советтара тэрийиилэринэн үс ыаллыы нэһилиэктэр 1-Хомустаах, Үөдэй, Партизан ветераннарын көрсүһүү биэчэрдэрэ ыытылынна. Көрсүһүү-биэчэр Кыайыы 70 сылыгар ананна. Көрсүһүүгэ улуус социальнай харалтатын управлениетын начальнига Парников Н.Г., улуус ветераннарын советын председателэ Евсеева С.Д., олохтоох дьаһалталар представителлэрэ э ҕ эрдэлээтилэр. Ветераннары олохтоох оскуола үөрэнээччилэрэ ырыанан-хоһоонунан, ү ҥ күүнэн- тойугунан э ҕ эрдэлээбиттэрин ветераннар үөрэ-айхаллыы көрүстүлэр. Үс нэһилиэк ветераннарын председателлэрэ Дьяконов М.Н., Сысолятина А.С., Кривошапкина О.И. э ҕ эрдэ тыл эттилэр, хардарыта сэмэй бэлэхтэри ууннулар. Бу киэһэ үс нэһилиэк ветераннара хойукка дылы ааспыты ахтыһан тыл эттилэр, ырыа ыллаатылар. Ыытааччылар ыыппыт оонньууларыгар, ү ҥ күүлэригэр көхтөөхтүк кытыннылар. Көрсүһүү үрдүк таһым ҥ а ыытыллыбытын бэлиэтээтилэр, өссө да маннык биэчэрдэр тэриллиэхтэрин ба ҕ ардылар. Ветераннар Кыайыы фондатыгар 20 тыһыынча, дьиэлэрэ умайбыттарга 20 тыһыынчаттан тахсаны көмө о ҥ ордулар. Бу көрдөрөр биһиги ветераннарбыт нэһилиэк оло ҕ уттан туора турбакка, уруккуларын курдук билигин да инники сылдьалларын көрдөрдүлэр. Бу күннэргэ Кыайыы скверин о ҥ орууга нэһилиэк бары тэрилтэлэрэ субботнигынан көмөлөһөн сылдьаллар. Сквер о ҥ оһуута кэмигэр бүтэн, Кыайыы күнүгэр сэргэхсийбит сквергэ көрсүһүөхпүт диэн эрэнэбит. Дьяконов М.Н. нэһилиэк ветераннарын советын председателэ Кулун тутар 3-4 күннэригэр мелодист Валерий Егоров аатынан о ҕ олорго Ырыа кустуга улуустаа ҕ ы күрэххэ фольклор 2 кылааһын үөрэнээччилэрэ Көмүс куолас аатын ыллылар. 1 б кылаас сертификатынан, Галя Муксунова 2 степеннээх лауреат буоллулар /сал.Григорьева М.С./. Улуу Кыайыы 70 сылын көрсө улуустаа ҕ ы о ҕ о искусстволарын художниктар кылаастарын икки ардыларыгар биһиги оскуолабытыгар кулун тутар 20 күнүгэр станковой композиция ҕ а уруһуй күрэ ҕ э киэ ҥ далааһыннаахтык ыытылынна. 3-с миэстэни Хама ҕ атта, 2-с миэстэни Хомустаах уонна 1-кы миэстэни З.Винокуров аатынан О ҕ о искусствотын оскуолата ылан, о ҕ олорбут үөрүүлэрэ үгүс, учууталларбыт үлэлэрэ сыаналанан тар ҕ астылар. Аны бу күн художественнай кылаас учуутала Николаев Е.И. Муус о ҥ оһуктар уруогун ыытан бэйэтин үөрэтэр методикатын, технологиятын көрдөрдө. Улуустаа ҕ ы о ҕ о искусстволарын эдэр учууталларын күрэ ҕ эр биһиги учууталбыт Семенова Е.С. Здоровьесберегающие технологии на уроке эстрадного пения аһа ҕ ас уруогу ыытан активнайдык кыттыбытын иһин диэн грамотанан на ҕ араадаланна онтон Бережнева Т.Е. ксилография техникатыгар мастер-класс ыытан көрдөрдө. Кулун тутар күннэригэр Алгыс СК Улуу Кыайыыны уһансыбыппыт 70 сыла, Россия ҕ а литература, Саха республикатыгар Предпринимательство сылыгар анаан 7-с сылын ыытыллар региональнай Хотугу сулус күрэххэ, фольклор 2 кылааһын үөрэнээччилэрэ 3 степеннээх лауреат, Галя Муксунова 1 степеннээх дипломант буоллулар /сал.Григорьева М.С./, Гран-при үрдүк аатын сүктүлэр Күнчээн ү ҥ күү бөлө ҕ ө уонна 5000 тыһ. сууммалаах Дисплей ма ҕ аһыынтан сертификат туттулар /сал.Прокопьева Н.М., Мохова Т.Е./. Үлэбит таһаарыылаах, үрдүк ситиһиилээх буоларыгар биһиги төрөппүттэрбит көмөлөрө, үтүө сүбэлэрэ-амалара, күүс-күдэх буолбуттарыгар махталбытын тиэрдэбит. О ҕ олорбутугар үрдүк дабайыылары, инникитин ситиһиилэри ба ҕ арабыт! Муус устар 15 күнүгэр Түмсүү бала ҕ ан дьиэтигэр Улуу Кыайыы 70 сылын көрсө 1-Хомустаах, Партизан, Үөдэй нэһилиэктэрин сэрии, тыыл бэтэрээннэрин кытта көрсүһүү биэчэригэр биһиги үөрэнээччилэрбит ү ҥ күүлэрин, ырыаларын бэлэх ууннулар. Ыам ыйын 5 күнүгэр нэһилиэк олохтоохторун, ыалдьыттарын О ҕ о искусствотын оскуолатын сылы түмүктүүр дьоро киэһэтигэр ы ҥ ырабыт! Кэли ҥ, сылдьы ҥ, ыалдьыттаа ҥ ! О ҕ о искусствотын оскуолатын сонуннара КЭРЭ ЭЙГЭТИГЭР Григорьева М.С.

3 Муус устар 18 күнүгэр 1-кы Хомустаах «Алгыс» сынньала ҥ киинигэр «Төрүт дор ҕ оон түһүлгэтэ» улуустаа ҕ ы фольклорнай фестиваль үһүс төгүлүн ыытылынна. Үөдэй, Партизан, Хама ҕ атта, Хаты ҥ -Арыы, Хатырык, Арбын, Түбэ, Хатас, Нам, 1-кы Хомустаах нэһилиэктэриттэн 96 кыттааччы кэлэн киэ ҥ түһүлгэни төрүттээтилэр. Ордук элбэх оскуола ҕ а киириэн иннинээ ҕ и саастаах о ҕ олор кытыннылар. Кэлэр кэнчээри ыччаппыт өбүгэ үтүө үгэһин, ырыатын тойугун культуратын утумнаахтык ыллыы-туойа, толорор маастарыстыбаларын үрдэтэ сылдьаллара хай ҕ аллаах. Саастарынан көрөн сэттэ бөлөххө арахсан күрэхтэстилэр. Дьүүллүүр сүбэ ҕ э Арктическай Государственнай уонна искусство институтун фольклор уонна Арктика норуоттарын кафедратын преподавателлэрэ Стрекаловская З.А., Коврова О.Д., Слепцова М.А. ону сэргэ «Нам улууһа» муниципальнай тэриллии культура ҕ а уонна духуобунаска сайдыытын сүрүннүүр киинин сэбиэдиссэйэ Орлова С.А. үлэлээтилэр. - Бастакы бөлөх 4-6 саастаахтарга «Чоргуй Чобуо» о ҕ олор Партизан нэһилиэгиттэн кыайыылаах буоллулар, салайааччы Протопопова С.П. Лауреат бастакы степеннээх - «Чуо-чуо чолбон» Хатырык, салайааччы Матвеева М.В., Обутова Д.К., Лауреат иккис степеннээх - «Чуораанчык» Майма5а, салайааччы Попова А.А., Лауреат үһүс степеннээх - Винокуров Ваня Нам, салайааччы Сыроватская А.В. 3 Сэрэдэ, муус устар 29 күнэ, 2015 сыл 2 Сайдыы - Иккис бөлөххө 7-11 саастаахтарга кыайыылаах «Татыйык» ансаамбыл Түбэ, салайааччы Куприянова О.С., Лауреат бастакы степеннээх - Рязанский Саша, Кысыл-Сыр, салайааччы Аргунова А.Д., Лауреат иккис степеннээх - 1-кы Хомустаах О ҕ о искусствотын иитиллээччилэрэ, салайааччы Григорьева М.С. - Үһүс бөлөх саастаахтарга кыайыылаах Рязанская Милена 1-кы Хомустаах салайааччы Аргунова А.Д., Лауреат бастакы степеннээх - Иванова Айталина, Арбын, салайааччы Капитонова А.Р., Лауреат иккис степеннээх - Охлопкова Лилианна Үөдэй, салайааччы Аргунова А.Д., Лауреат үһүс степеннээх - Избекова Настя, 1-кы Хомустаах, салайааччы Аргунова А.Д. - Төрдүс бөлөххө саастаахтарга кыайыылаах «Х-Атас», Хатас нэһилиэгэ, салайааччы Местников А.А., Лауреат бастакы степеннээх - Колесова Анисия, Арбын, салайааччы Колесова Н.И. - Бэһис бөлөх саастаахтарга кыайыылаах «Дуораан» бөлөх Хаты ҥ -Арыы, салайааччы Адамова Н.И., Лауреат бастакы степеннээх - Николаева И.Н.,1-кы Хомустаах, Лауреат иккис степеннээх - Местников Айаал Хатас, Лауреат үһүс степеннээх - Обутова Дайыына Майма5а. Кэлэр өттүгэр өбүгэбит үтүө үгэһин культуратын үйэтитэр кэнчээри ыччаппыт, дьоммут сэргэбит кэккэлэрэ кэ ҥ ээн элбэх сэ ҥ ээриини ылан киэ ҥ түһүлгэлэрэ төрүттэнэ турдун диэн ба ҕ а санаабытын этэбит. Бары салайааччыларга, кыттыбыт дьоммутугар махтанабыт! Скрыбыкина М.М., Алгыс сынньала ҥ киинин методиһа Төрүт дор ҕ оон түһүлгэтэ « Улыбка» уһуйаан сонуннара Быйылгы үөрэх дьылын үлэтэ үксэ Кыайыы 70 сылын чэрчитинэн. Россия ҕ а литература, Саха Республикатыгар предпринимательства сылыгар аналлаах буолла. Онно ананан ыытыллыбыт куонкурстарга биһиги уһуйааммыт элбэх ситиһиилэри ыллылар. Ол курдук, аан бастакы ситиһиибит олунньу күннэригэр улуустаа ҕ ы Хотугу сулус күрэ ҕ эр Народнай хореография номинация ҕ а Улыбка ү ҥ күү бөлө ҕ ө (сал. Мохова Т.С.) хотугу уонна матроскай ү ҥ күүлэри толороннор 1 ст. лауреат үрдүк аатын сүкпүттэрэ. Кулун тутар 3-4 күннэригэр мелодист Валерий Егоров «Ырыа кустуга» улуустаа ҕ ы күрэ ҕ эр Үрүйэчээн ансамбль (муз.рук.Колесова М.П.) 2 ст. лауреат буоланнар кубогынан уонна дипломунан на ҕ араадаланнылар. Кулун тутарга ыытыллыбыт улуустаа ҕ ы Уруйдан, Улуу Кыайыы! күрэххэ экологическай матырыйаалтан о ҥ оһуллубут бэйэ о ҥ оһуута кинигэ ҕ э бэлэмнэнии группа иитиллээччилэрэ Сысолятина Элеонора, Николаев Ярослав бастакы миэстэлэри ылбыттара, Гоголева Николь иккис миэстэ буолбута. Кулун тутар күннэригэр ыытыллыбыт региональнай « Хотугу сулус-2015» күрэххэ «Үрүйэчээн вокальнай бөлөх ( сал. Колесова М.П.) «Лучший вокальный коллектив», «Улыбка» ү ҥ күү бөлө ҕ ө (Мохова Т.С.) Лучший танцевальный коллектив номинацияларга тиксэннэр үөрүүбүт му ҥ ура суох. Бэлэмнэнии группа иитиллээччилэрэ Шестаков Миша Юный поэт номинацияны (сал.Баишева Н.М.), Егоров Эрнест ДПИ номинация ҕ а 1 ст. лауреат, улахан группаттан Аргунова Уйгулаана Живопись номинацияга 2 ст. дипломант (сал. Суздалова Н.В.) буоллулар. О ҕ олорбут үрдүк ситиһиини ыланнар үлэһиттэри, төрөппүттэрин үөртүлэр. Ол курдук, 11 Международнай «Бриллиантовые нотки» форум күрэ ҕ эр «Үрүйэчээн» ырыа бөлө ҕ ө (сал. Колесова М.П.) 2 ст. лауреат аатын сүгэннэр кубогынан уонна дипломунан на ҕ араадаланнылар. Муус устар 13 күнүгэр со ҕ уруу өттүгэр кустовой методическай холбоһукка ыытыллыбыт интеллектуальнай оонньуу күрэ ҕ эр дуобакка Васильев Павел 1 миэстэ, Сонор күрэ ҕ эр Николаев Ярослав 1 миэстэ. Бу кыайбыт о ҕ олор а ҕ ыс уһуйаантан талыллан улууска күрэхтэһэр быраабы ыллылар. КМО- ҕ а ыытыллыбыт «Сааскы таммахтар» патриотическай ырыа-ү ҥ күү күрэ ҕ эр биһиги иитиллээччилэрбит эмиэ ситииһиини ыллылар. Үрүйэчээн» ырыа бөлө ҕ ө (сал. Колесова М.П.) вокалга 2 миэстэни ыланнар улууска кыттар быраабы ыллылар. Инникитин улууска ыытыллар күрэхтэргэ ситиһиилээхтик кыттарга үлэ барар. ФГОС ирдэбилинэн ыйынан темаларынан аттарыллан араас иитэр-үөрэтэр үлэлэр былаан быһыытынан ыытыллаллар. Түгэнинэн туһанан о ҕ олорбутун уонна педагогтары, төрөппүттэри, сэбиэдиссэй Колесова Н.С. ситиһиилэринэн э ҕ эрдэлиибит. Өссө да үрдүктэн үрдүккэ тахса турдуннар! «Улыбка» уһуйаан старшай иитээччитэ Сысолятина М.П.

4 Муус устар 17 күнүгэр сылын аайы ыытыллар улуустаа ҕ ы аһа ҕ ас турнирХабылык, хаамыска куруһуогун базатыгар, Алгыс сынньала ҥ киинигэр буолла. Быйылгы күрэхтэһиигэ Уус-Алдан улууһун Найахы, Баата ҕ ай оскуолаларын күүстээх республика хамаанданан чемпионнара кэлэн кыттыыны ылбыттара күрэхтэһиини киэргэттэ. Улуустан Үөдэй, Хаты ҥ Арыы, Саха-французскай лицей, Гимназия оскуолаларыттан кытыннылар. Барыта 61 үөрэнээччи кытынна. Түмүккэ кыра уолаттарга хабылыкка 1 м. – Говоров Аркадий (Найахы), 2 м. – Федоров Тимур (Найахы), 3 м. – Мамаев Владик(ДДТСайдыы). Хаамыска ҕ а1м.-Говоров Аркадий (Найахы),2м.Федоров Тимур(Найахы),3м.-Охлопков Семен (Хаты ҥ -Арыы). Кыра кыргыттарга хабылыкка 1 м. – Федорова Дайаана (Найахы), 2 м. – Жиркова Тома (ДДТ Сайдыы), 3 м. – Поликарпова Настя (Гимназия). Хаамыска ҕ а 1 м. - Федорова Дайаана (Найахы), 2 м. – Карпова Алгыстаана (Хаты ҥ -Арыы), 3 м. – Соловьева Влада (Хаты ҥ -Арыы) саастаах бөлөххө уолаттарга хабылыкка 1 м. – Федоров Ким (Найахы), 2 м. – Местников Ганя (Найахы), 3 м. – Орлов Никита (ДДТ Сайдыы). Хаамыска ҕ а 1 м. - Федоров Ким (Найахы), 2 м. – Местников Ганя (Найахы), 3 м. – Протопопов Дима (ДДТ Сайдыы). Бу бөлөххө кыргыттарга хабылыкка 1 м. – Потапова Дарина (Найахы, спорт маастара), 2 м. – Тимофеева Рената (ДДТ Сайдыы), 3 м. – Говорова Гульнара (Найахы). Хаамыска ҕ а 1 м. - Потапова Дарина (Найахы, спорт маастара), 2 м. – Тимофеева Рената (ДДТ Сайдыы), 3 м. – Петрова Айыллаана (Найахы). Улахан бөлөххө уолаттарга хабылыкка 1 м. – Готовцев Ян (Баата ҕ ай, спорт маастара), 2 м. – Горохов Данил (Найахы), 3 м. – Сыроватскай Уйгулаан (Найахы). Хаамыска ҕ а 1 м. – Готовцев Ян (Баата ҕ ай), 2 м. – Копырин Родион (Баата ҕ ай), 3м. – Ядреев Ваня (Үөдэй). Улахан бөлөххө кыргыттарга хабылыкка 1 м. – Румянцева Лилия (Найахы), 2 м. – Жанчикова Таня (Найахы), 3 м. – Гоголева Милена (Баата ҕ ай). Хаамыска ҕ а 1 м. – Румянцева Лилия (Найахы), 2 м. - Гоголева Милена (Баата ҕ ай), 3 м. - Жанчикова Таня (Найахы). Уус-Алдан улууһун Найахы орто оскуолатыгар Найахы совхоз бастакы салайааччыларын бирииһигэр хабылыкка, хаамыска ҕ а республиканскай турнирга 7 о ҕ о кыттыыны ылбыта. Ма ҥ найгы кылаастар 4 о ҕ о ыраах сиргэ кыахтарынан күрэхтэстилэр. 14 саастарыгар дылы кыргыттарга Тимофеева Рената республика күүстээх оонньооччуларын кыайан кыайыы өрөгөйдөөх кэллэ. Планшет сыаналаах бирииһинэн на ҕ араадаланна. 4 Сэрэдэ, муус устар 29 күнэ, 2015 сыл 2 Сайдыы «Сайдыы» о ҕ о айымньытын дьиэтин Хабылык, хаамыска куруһуогун үөрэнээччилэрэ (салайааччы Ушницкай А.П.) 2015 үөрэх сылыгар улуустаа ҕ ы, республикатаа ҕ ы күрэхтэһиилэргэ көхтөөхтүк кыттан үгүс ситиһиилэннилэр. Ол курдук 1 Хомустаахха куруһуок базатыгар кулун тутар 12 күнүгэр сылын аайы ыытыллар оскуола о ҕ олорун икки ардыгар күрэхтэһии ыытылынна. Барыта 42 о ҕ о 7 оскуолаттан кытыннылар. Күрэхтэһии түмүгүнэн 7-10 саастарыгар диэри уолаттар бөлөхтөрүгэр хабылыкка 1 м. – Романов Айыллаан (НСРЦН), 2 м. – Сивцев Валера (ДДТ Сайдыы), 3 м. – Рязанскай Саша (ДДТ Сайдыы) хаамыска ҕ а 1 м. – Сивцев Валера (ДДТ Сайдыы), 2 м. - Рязанскай Саша (ДДТ Сайдыы), 3 м. – Константинов Дамир (ДДТ Сайдыы). Бу бөлөххө кыргыттарга, хабылыкка 1 м. – Ушакова Влада (ДДТ Сайдыы), 2 м. – Дьяконова Юлия (школа-сад), 3 м. – Федотова Айыына (Кобяконская СОШ). Хаамыска ҕ а 1 м. – Чирикова Айилина (Затонская СОШ), 2 м. - Федотова Айыына (Кобяконская СОШ), 3 м. – Жиркова Тома (ДДТ Сайдыы) саастарыгар диэри бөлөххө кыргыттарга хабылыкка 1 м. – Тимофеева Рената (ДДТ Сайдыы), 2 м. – Новгородова Женя (ДДТ Сайдыы), 3 м. – Посельская Ангелина (Едейская СОШ). Хаамыска ҕ а 1 м. – Тимофеева Рената (ДДТ Сайдыы), 2 м. – Новгородова Женя (ДДТ Сайдыы), 3 м. – Черноградская Юлия (Едейская СОШ). Уолаттарга хабылыкка 1 м. – Протопопов Дима (ДДТ Сайдыы), 2 м. – Орлов Никита (ДДТ Сайдыы), 3 м. – Егоров Эльдар (ДДТ Сайдыы). Сахалыы остуол оонньуулара хабылык, хаамыска улууспутугар тэрээһиннээхтик ыытыллар буолла. Кулун тутар 21 күнүгэр Нам ҥ а Улуу Кыайыы 70 сылыгар аналлаах нэһилиэктэр икки ардыларыгар күрэхтэһии буолла. Барыта 8 бөлө ҕ үнэн 20 киһи кытынна. Манна оскуола о ҕ олорун бөлө ҕ өр кыргыттарга хабылыкка, хаамыска ҕ а 1 м. – Тимофеева Рената (ДДТ Сайдыы), уолаттарга хабылыкка 1 м. – Протопопов Дима (ДДТ Сайдыы), 2 м. – Орлов Никита (ДДТ Сайдыы), 3 м. – Сивцев Валера (ДДТ Сайдыы). Хаамыска ҕ а 1 м. – Протопопов Дима (ДДТ Сайдыы), 2 м. – Орлов Никита (ДДТ Сайдыы), 3 м. – Афанасьев Данил (Нам). Дьахталларга хабылыкка 1 м. – Иванова И.А. (Хаты ҥ - Арыы), 2 м. – Комина Саргылана (Нам), 3 м. – Избекова А.В. (1 Хомустаах). Ветеран дьахталларга хабылыкка 1 м. – Семенова М.С. (Хаты ҥ -Арыы), 2 м. – Ядрихинская Д.И. (Модут), 3 м. – Прокопьева Н.Д. (1 Хомустаах). Хаамыска ҕ а 1 м. - Прокопьева Н.Д. (1 Хомустаах), 2 м. – Семенова М.С. (Хаты ҥ -Арыы), 3 м. - Ядрихинская Д.И. (Модут). Ветеран эр дьоннорго хабылыкка 1 м. – Ушницкий А.П. (1 Хомустаах), 2 м. – Петров Е.И. (Нам), 3 м. – Олесов К.А. (Нам). Хаамыска ҕ а 1 м.- Петров Н.Н(Хаты ҥ -Арыы),2 м.-Петров Е.И.(Нам), 3м.- Олесов К.А.(Нам). Инбэлиит дьахталларга хабылыкка 1 м. – Охлопкова М.Е. (Хама ҕ атта), 2 м. – Парникова Л.Г. (1- Хомустаах), 3 м. – Ноговицына З.С. (Нам). Хаамыска ҕ а 1 м. – Охлопкова М.Е. (Хама ҕ атта), 2 м. - Ноговицына З.С. (Нам), 3 м. - Парникова Л.Г. (1-Хомустаах). Куруһуок үөрэнээччилэрэ, барыта 10 о ҕ о муус устар 4 күнүгэр сахалыы остуол оонньууларыгар Республика первенствотыгар киирэн күрэхтэстилэр. Быйылгы үөрэх сылыгар са ҥ а дьарыктанар ма ҥ найгы кылаастан 5 о ҕ о сүрэхтэниилэрэ буолла. О ҕ олор бэйэлэрин кыахтарыгар ситиһиилээхтик кытыннылар. Үөдэй оскуолатыттан улахан группа ҕ а үс о ҕ о (Попов Витя, Ядреев Ваня, Гаврильева Ася) кыттыыны ыллылар. Күрэхтэһии түмүгүнэн Тимофеева Рената бэйэтин бөлө ҕ өр хабылыкка, хаамыска ҕ а эрэллээхтик бастаан Саха республикатын спордун маастарын нуорматын толордо. ` Сайдыы пресс-киинэ ХАБЫЛЫККА, ХААМЫСКА Ҕ А О Ҕ ОЛОР СИТИҺИИЛЭРЭ

5 Сэрэдэ, муус устар 29 күнэ, 2015 сыл 2 Сайдыы А ҕ ыйах хонугунан Улуу Кыайыы 70 сылын бэлиэтээри олоробут. Төһө да сыл-хонук ааспытын иһин, А ҕ а дойду Улуу сэриитигэр фашизмы Кыайыы биһиэхэ барыбытыгар хаһан да умнуллубат ытык өйдөбүл буолан и ҥ эн сылдьар. Түөрт сыл кэри ҥ э сал ҕ анан барбыт уоттаах сэрии норуоппут оло ҕ ор, дьыл ҕ атыгар ыараханнык тайаммытын, тугунан да кэмнэммэт, сүппэт-оспот бааһы хаалларбытын бары билэбит. Кыайыы 70 сылын көрсө 2013 сыллаахха от ыйыгар, Кыайыы 70 сылын көрсө Поклонимся, великим тем годам диэн бырайыак о ҥ орон, педагогическай ярмарка ҕ а көмүскээбиппит. Ол бырайыакпыт чэрчитинэн Улуу Кыайыыга аналлаах Кыайыы күнэ диэн улуустаа ҕ ы открытка күрэ ҕ э буолла. Уопсайа улуус оскуолаларыттан 30 үлэ киирдэ. I-Хомустаах, Бөтү ҥ орто оскуолалара, Никольскай начальнай оскуолата, Сайдыы о ҕ о айымньытын дьиэтин үөрэнээччилэрэ активнай кыттыыны ыллылар. Үөрэнээччилэр олус интэриэһинэй, кыраһыабай, бииртэн биир кэрэ үлэлэри араас матырыйаалтан о ҥ орбуттар. Күрэх түмүгүнэн I миэстэ Бөтү ҥ орто оскуолатын 3 кылааһын үөрэнээччитэ Андросова Лилианна, II миэстэни Никольскай начальнай оскуолатын 3 кылааһын үөрэнээччитэ Иванова Виктория, III миэстэ ҕ э 1-Хомустаах орто оскуолатын 1а кылааһын үөрэнээччитэ Константинов Дамир ыллылар. Кыайыылаахтар анал бирииһинэн на ҕ араадаланнылар, кыттыбыт о ҕ олор бары сертификатынан бэлиэтэннилэр. Күрэххэ кыттыбыт о ҕ олор Улуу Кыайыы суолтатын үйэтитэргэ бэйэлэрин сэмэй кылааттарын киллэрдилэр. 1 миэстэлээх үлэ Андросова Лилианна, 3 кылаас, Бөтү ҥ орто оскуолата 2 миэстэлээх үлэ Иванова Виктория, 3 кылаас, Никольскай орто оскуолата 3 миэстэлээх үлэ Константинов Дамир, 1а кылаас, 1-Хомустаах орто оскуолата Улуустаа ҕ ы открытка күрэ ҕ э Кыайыы күнэ 5 Новгородова Н.К., Константинова Н.В., Сайдыы о ҕ о айымньтын дьиэтин педагогтара

6 6 Сэрэдэ, муус устар 29 күнэ, 2015 сыл 2 Сайдыы Тыаттан суорат киллэрэллэрэ уонна отчуттарга нуормалаан тү ҥ этэллэрэ. Ыйга а ҕ ыс киилэ бурдугу, кыра кыра о ҕ олоохторго иккилии киилэ курдук маннай курууппа үллэрэллэр. От оттуурга сайыны быһа о ҕ олорун илдьэ сылдьаллара. Ардах кэмигэр от күрүөтүн оннугар бугуллары хаачыкалыыллара. Эдэрдиин, кырдьа ҕ астыын бары сүрдээх көхтөөхтүк үлэлииллэрэ. Уһун тымныы кыһыны буор сыбахтаах, муосталаах бала ҕ а ҥҥ а туорууллара. Биһиги эбээбит көмүлүөк оһох уотугар сылгы тириитинэн кэргэнигэр айан та ҥ аһын тигэр эбит. Эһээбит нуорма килиэбин кытта чохоон өйүөлэнэн Томмокко, Ааллаах Үү ҥҥ э таһа ҕ ас тиэйитиигэр айанныыра. «Сүөһү сыатын уулларан бэспиэһинньиккэ чүмэчилэнэр этибит», - диэн эбээбит ахтара үһү. Биһиги хос эбээбит бэйэтин үөлэннээхтэрин курдук ыарахан оло ҕ у олорон ааспыта. Кини олорботох оло ҕ ун биһиги, сиэннэрэ сал ҕ ыыбыт. Биһиги нэһилиэкпитигэр сэрии ма ҥ найгы сылларыгар үлэһит киһиэхэ то ҕ ус киилэ, үлэлээбэт киһиэхэ алта киилэ бурдугу биир ыйга нуормалаан биэрэллэрэ, ону үксүн хааһылаан сииллэрэ. Кэлин ол да нуорма суох буолбута. Дьон үксэ мас сутукатын тарга буккуйан сиирэ. Сүөһүнү кыайан туппат кырдьа ҕ ас дьон уонна сүөһүтэ сулумах дьон хоргуйан өлүүлэрэ тахсыбыта. Нэһилиэк олохтоохторо фро ҥҥ а араас аһы-та ҥ аһы биэрэллэрин таһынан, харчынан көмөлөһөллөрө, күндү малларын туттараллара, дьиэлэрин атыылаан заем ҥ а суруйтараллара саастаах колхозтаах о ҕ олорго 50 көлөһүн күнүн аахсар кытаанах сорук туруоруллубута. Бу дьаһал быһыытынан 12 саастарын туолбут о ҕ олор сайы ҥҥ ы кэм ҥ э колхозка булгуччу үлэлииллэрэ, мас эрбээһинигэр, бааһына тэптэриитигэр, оскуола оттук маһын бэлэмнээһинигэр сылдьаллара. Маннык ыарахан усулуобуйаны тулуйан, сэрии ыар кэмнэрин биир дойдулаахтарбыт аастахтара. Мин эбээм уонна кини саастыылаахтара элбэх эрэйинэн Кыайыы күнүгэр тиийбиттэрэ. Кинилэр тыылга тулуурдаах үлэлэрэ биһиэхэ эдэр дьо ҥҥ о дьи ҥ нээх холобур буолар. Эбээм маннык этэн хаалларбыт: Кэнчээри ыччаттарым эдэр сааспар көрбүт эрэйбин-кыһал ҕ абын хатылаабатыннар, кинилэргэ куруук ыраас халлаан сыдьаайдын, эрэй-му ҥ э ҥ эрдэспэтин, доруобай, дьоллоох буоллуннар. Бары нэһилиэктэргэ курдук, биһиги нэһилиэктэн элбэх эр киһи, дьон талыыта, эдэрэ, үлэ ҕ э улахан кыайыылаахтара сэриигэ барбыттара, үлэһит илии тиийбэт буолбута. Эр дьон үлэтин дьахталлар, кырдьа ҕ астар, оскуола о ҕ олоро солбуйбуттара. Онуоха эбии сут-кураан туран, ити бириэмэ ҕ э байыаннай нолуоктары төлүүргэ, уопсай сүөһүнү сыл таһаарарга улахан ыарахаттар үөскээбиттэрэ. Уһун курааннар тураннар, аһы ҥ а олус хойуутук үөскээн от, бурдук үүммэккэ киһилиин-сүөһүлүүн хоргуйан олорор кыһал ҕ а тирээбитэ. Бу ыарахан кэмнэргэ нэһилиэк олохтоохторо, колхозтаахтар бары күүстэрин-уохтарын, өйдөрүн-санааларын түмэн, Барытын-фронт, барытын- Кыайыы туһугар! диэн девиһинэн салайтаран хара ҥ аттан хара ҥ аны ыпсаран, сылайары-хоргуйар аахсыбакка кыайыы туһугар күүстэрин харыстаабакка үлэлээбиттэрэ. Мин хос эбээм Екатерина Федоровна Константинова 1908 сыллаахха II Үөдэй нэһилиэгэр төрөөбүтэ. Кинилэр бииргэ төрөөбүт бэһиэлэр этэ. Төрөппүттэрэ сэниэ ыаллар эбит сыллаахха сааһыары I Хомустаах нэһилиэгэр колхозтар тэриллибиттэр. Эбээбит, Екатерина Фёдоровна эһээбитинээн Николай Семёновичтыын колхозка чилиэнинэн киирбиттэр уонна охсор, мунньар массыыналарын колхоз уопсайыгар холбообуттар. Үгүс ыал көлөлөрүн, ыанар ынахтарын колхозка биэрбиттэр. «Кэ ҥ кэмэ» ынахтарын колхозка уопсайа 30-ча хаһаайыстыба холбоспут. Кыһынын «Кэ ҥ кэмэ» кытылыгар кыстыыллара. Сэрии ыар сылларыгар фро ҥҥ а барбыттары солбуйан кырдьа ҕ астар, дьахталлар уонна о ҕ олор фронт туһугар, барыта кыайыы иһин, сынньанары билбэккэ, бэйэни харыстаммакка үлэлээбиттэрэ, Улуу Кыайыыны уһансыбыттара. Сэрии кэмигэр хас биирдии киһи тыылга үчүгэйдик үлэлээтэ ҕ инэ, өстөө ҕ ү түргэнник кыайыахпыт, сэриигэ барбыт убайдарбыт, бырааттарбыт, а ҕ аларбыт кыайан-хотон кэлиэхтэрэ диэн өйдөбүл күүстээх этэ, ол иһин киһи барыта күүһэ кыайарынан үлэлиирэ. Күнүскү күүстээх үлэ кэнниттэн киэһэтин уонна түүнүн куобах тириитин имитэн үтүлүк, бэргэһэ, кээнчэ тигэн олохтоох сэбиэккэ туттараллара, ону сэриилэһэр армия ҕ а уонна үлэ фронугар ыыталлара. Мин эбэм сэрии сылларыгар эмиэ бэйэтин үөлээннээхтэрин курдук күүһүн харыстаммакка үлэлээбитэ. Сайынынбааһына ҕ а сэлиэһинэй, дьаары ҥ са бурдугу ыһаллара. Сирдэрин булуугунан та ҥ астыыллара, атынан бараналыыллара. Бааһыналары тала ҕ ынан күрүөлүүллэрэ. Бурдук бэркэ үүнэрэ. Дьахталлар эр киһилиин тэ ҥҥ э үлэлииллэрэ. Олоччу илии үлэтэ этэ. Биир дьыл кырдьа ҕ ас саха о ҕ онньоро маастардаан хаппыыста ыспыттар. Син бэркэ үүммүт. Биир дьылга турнепс эмиэ ыһа сылдьыбыттар. «Кэ ҥ кэмэ кытыла барахсан сүрдээх үүнүүлээх нүөл сир этэ»,- диэн эбээбит ахтара үһү. Сүөһүттэн аһаан-сиэн олорор саха дьонугар сайынын көхтөөх от үлэтэ са ҕ аланара. Эбээбит илиинэн от охсоро, бугуллуура үһү. А ҕ ыс дьахтар буолан түөрт хаачыканан от угаллара. Эһээбит, Николай Семёнович хара сарсыардаттан киэһээ ҥҥ э диэри косилка ҕ а үлэлиирэ. Толукаан, Быгыана арыыларыгар оттууллара. Мунньар, охсор тиэнэн, хайыыгынан көһөн киирэллэрэ. Эбээбит хайыык эрдиитин эрдэрэ үһү. Аттарын харбатан туораталлар эбит. Сэрии кэмигэр ас суох буолан үксүн аччык кэриэтэ сылдьаллара. Хомуйан о ҥ ордо: хос сиэнэ Новгородова Женя, Сайдыы о ҕ о айымньытын дьиэтэ, кыраайы үөрэтэр куруһуок үөрэнээччитэ Мин хос эбээм үлэһит үтүөтэ Кыайыы 70 сылын көрсө

7 7 Сэрэдэ, муус устар 29 күнэ, 2015 сыл 2 Сайдыы Куорат сир-дойду си ҥ нэр тыаһынан дьигиһийэрэ, кутаа уотунан өрө уһууран олороро, ынырыктаах күөрэ-ла ҥ кы буолбутун эһээм илэ хара ҕ ынан көрөн саллыбытын, сө ҕ ө санаабытын суруйан хаалларбыт. Онтон дьэ 1945 сыл ыам ыйын 1 күнүгэр Рейхстаг ылыллан, үрдүгэр Кыһыл Знамя анньылынна диэн үөрүүлээх сурах иһиллибит. Эһээм сэриилэспит чааһа Кыайыы бырааһынньыгын, ыам ыйын 9 күнүн Берли ҥҥ э үөрүүлээх быһыыга- майгыга көрсүбүтэ. Сэрии бүппүтүн кэннэ Венгриянан, Киев таһыгар кэлэн демобилизацияланан, дойдутугар-Таастаахха 1946 сыллаахха бэс ыйын 13 күнүгэр оруобуна түөрт сыл буолан баран эргиллибит. 1942с сэриигэ эмиэ бэс ыйын 13 күнүгэр барбыт уонна бу күн кэлбит. Унньуктаах уһун күн-1461 хонуктаах күн устата сылдьыбыта! Дойдутугар хаалбыт кэргэнэ, мин хос эбээм Татьяна Егоровна икки о ҕ отун илдьэ колхозка сүөһү көрүүтүгэр ыраах учаастактарга үлэлээбит. Эбээм сындал ҕ аннаах үлэ ҕ э сырытта ҕ ына о ҕ олоро тымныйан, аччыктаан өлбүттэрэ. О ҕ олоро тыылга хаалан сэрии ыар тыыныттан өлбүттэриттэн эһээм улаханнык хомойоохтообут уонна ону олохтон барыар диэри ахтаахтыыр эбит. Кэнники олох көммүтүн кэннэ, бөдө ҥ сүйбүт Жданов аатынан колхозка кылаабынай бухгалтерынан, онтон Нам совхоз буолбутун кэннэ болуотунньугунан, ньирэй, ыччат сүөһү көрөөччүнэн үлэлээбитэ. Сэриигэ сылдьан Хорсунун иһин, Берлины ылыы иһин, Германияны кыайыы иһин медалларынан на ҕ араадаламмыта. Икки төгүл Верховнай Кылаабынай Командующай т. Сталин махталларын ылбыта. Сэрии кэннинээ ҕ и үлэтин коммунистическай партия уонна советскай правительство эмиэ үрдүктүк сыаналаабыта. 1947с. Үлэ ҕ э килбиэнин иһин мэтээлинэн на ҕ араадаламмыта. РСФСР тыатын хаһаайыстыбатын туйгуна бэлиэнэн, Басты ҥ ньирэй көрөөччү диэн бочуоттаах аатынан, Саха АССР Үрдүкү Сэбиэтин Президиумун, райком Бочуотунай грамоталарынан бэлиэтэммитэ. Ол сылга контузияланан уонна ты ҥ атынан ыалдьан госпиталга Ростовка, Омскайга, Томскайга сытан баран, Барнаул санаторнай курордугар эмтэммитэ уонна фро ҥҥ а төттөрү барбыта сыл атырдьах ыйыттан ахсынньы 1 күнүгэр диэри аатырбыт снайпер Герой Охлопковы кытта бииргэ снайперынан сулууспалаабыта. Онно сылдьан хас да немец снайпердарын суох гыммыттара. Онтон сэрии бүтүөр диэри I Украинскай фронт 421 полкатыгар 120мм полковой минометка отделение командирынан, бастакы нүөмэрдээх наводчигынан сулууспалаабыта. Эһээм аан ма ҥ най сэриигэ Ростов куорат таһынаа ҕ ы кырыктаах кыргыһыыга кыттыбыта, онтон кэлин 1944 сыл ахсынньы 2 күнүттэн сэрии бүтүөр диэри өстөөх ар ҕ а ҕ ар - Берли ҥҥ э тиийэ сэриилэспитэ. Эһээм сэриилэспит чааһа Рейн өрүскэ диэри хас да түүннээх-күн сэриилэһэн кэлбитэ. Өрүһү туорааһыннарыгар элбэх о ҥ очону холбоон муоста о ҥ орбуттара уонна ол муоста устун массыыналар икки ардылара 20-лии метр интерваллаах киирбиттэрэ, кинилэр быыстарынан дьоннор туоруохтаахтара. Тулаларыгар снарядтар, миналар бокуойа суох түһэллэрэ. Хата кинилэр дьоллоругар биир да снаряд таба түспэтэ ҕ э. Эстэр долгуннарыгар муосталара олох эриллэ ҥ нээн олороро, мэктиэтигэр кинилэр санааларыгар муора түгэ ҕ эр тимирэ-тимирэ күөрэйэн тахсар курдук этилэр. Ол гынан элбэх сиэртибэтэ суох өрүстэрин этэ ҥҥ э туораабыттара. Ити кэннитэн эһээм Котбус, Любден, Идессен, Белсу, Лукенбанде, Троенбритит, Цана, Маруутвелсав, Товвон, Рангедорф, Ратибор, Бачхад, Берлин, Прага, Варшава уо.д.а. куораттары уонна ити хайысха ҕ а баар элбэх дэриэбинэлэри, нэһилиэнньэлээх пууннары босхолооһуннарга кыттыбыта. I Украинскай фронт Берлини эргийэн I Беларусскай фрону кытары силбэспитэ. Онон Берли ҥҥ э баар өстөөх гарнизона төгүрүтүллүбүтэ. Куораты ылыы элбэх хаан тохтуулаах ыарахан охсуһуу уонча суукка буолбута. Ити устатыгар түүннэри-күнүстэри тохтоло суох советскай Катюшалар, ыарахан-чэпчэки оружиелар, пушкалар уонна минометтар бокуойа суох лигийэллэрэ, самолеттар өстөөх оройугар кутаа уоту куталлара. Сэрии бастакы сылларыгар бэйэтэ да а ҕ ыйах эр киһилээх Таастаах нэһилиэгин Тельман аатынан колхозтан 12 саамай доруобай, эдэр-чэгиэн эр дьон, 1942 сыллаахха 10 турук үлэһит сэриигэ барбыттара сыллаахха бэс ыйын 13 күнүгэр Николаевтар, түөрт убай-быраат бииргэ ы ҥ ырыллыбыттара. Ньукулай, Байбал, мин эһээм Уйбаан уонна Арамаан. Байыаннай комиссия кэмигэр эһэбиттэн ыйыппыттар: Бронь биэрэн хааллараары гынабыт, туох диигин? Ону эһэм: Биһиги бииргэ төрөөбүттэр бары дойдубутун көмүскүү баран иһэбит, со ҕ ото ҕ ун хаалбаппын,- диэбитигэр комиссия сөбүлэспит. Эһээм, Николаев Иван Гаврильевич кылгас кэм ҥ э үөрэнэн баран, 1943 сыл кулун тутарга диэри 16-с стрелковай полка, 2-с батальонун 3-с ротатыгар сулууспалаабыта. Онтон кэлин 387 ОШ ЗСП автоматнай рота ҕ а көһөрүллүбутэ. Унньуктаах уһун биир күн Хомуйан о ҥ ордо: хос сиэнэ Соловьева Арина, Сайдыы о ҕ о айымньытын дьиэтэ, кыраайы үөрэтэр куруһуок үөрэнээччитэ Кыайыы 70 сылын көрсө

8 8 А ҕ ыйах ахсааннаах саха норуота бу сэриигэ саа-саадах тутан, мындыр өйүнэн, сатабылынан, харса суох санаатынан салайтаран күргүөмнээхтик кыттыбыта. Норуот чиэһин, кө ҥ үлүн, тутулуга суох буоларын туһугар туруулаһан көмүскэспиттэрэ. Саха саллааттара хорсун буойуттар, үчүгэй артиллеристар, пулеметчиктар, кыра ҕ ы харахтаах снайпердар, минометчиктар быһыыларынан фро ҥҥ а биллибиттэрэ. К. К. Бурнашев 1943 сыллаахха ахсынньы 12 күнүгэр, баара суо ҕ а 18 саастаа ҕ ар, Уус-Алдан улууһугар Бэс Үрэх колхозка аа ҕ ар бала ҕ ан сэбиэдиссэйинэн үлэлии олорон, сэриигэ ы ҥ ырыллыбыта. Бииргэ төрөөбүт убайа Илья Константинович (1923с. төрүөх) ыам ыйын 6 күнүгэр 1944 сыллаахха сэриигэ барар повестка тутан, Ар ҕ аа Германия ҕ а аттаммыта. А ҕ а дойду Улуу сэриитэ хас биирдии ыал аанын то ҥ суйан, элбэх ини - биилэр сэрии хонуутугар ы ҥ ырыллыбыттара. Илья Константинович 1950 с. сэрииттэн этэ ҥҥ э эргиллэн кэлбитэ. Көстөкүүн II – Украинскай фронт, IY казачьей кавалерийскай корпуһугар, X гвардейскай дивизиятын 42 полкатын IY эскадронун састаабыгар сулууспалаабыт. Ар ҕ аа Европа биэс дойдутун Чехословакияны, Венгрияны, Румынияны, Польшаны, Австрияны босхолооһу ҥҥ а кыттыбыта, кыайыыны Венгрия ҕ а Папа диэн куоракка көрсүбүтэ. Уоттаах сэриигэ снайпер, связист, минометчик быһыытынан сылдьыбыта. Кини фронтан чугас дьонугар, аймахтарыгар дэ ҥҥ э да буоллар суруйар эбит. Сурук суруйарбар постка туран тугу суруйуохтаахпын толкуйдуу, сааһылыы сылдьар этим. Постан фронт инники кирбиитэ олох чугас, сэргэххин сүтэрэрин сатаммат. Ол иһин санаабыт санаа ҥ быста – быста сал ҕ анар. Сылдьытылаабыт дойдуларбар эмиэ Саха сирин курдук үрү ҥ түүннэр тураллара. Айыл ҕ а барахсан сэрии, өлүү - сүтүү диэни билиммэккэ ситэн силигилээн а ҕ ай турар буолааччы. Ол эрээри харахпар бэрт ыраах хаалбыт ахтыл ҕ аннаах алааһым, аймах - билэ дьонум көстөн ааһаллара. Суруктарбар фро ҥҥ а үчүгэйдик сылдьарбын, тугу аһаталларын, үрү ҥ аһы суохтуурбун, мантан фронт чугаһын, ханна, төһө ҕ ө ыыталларын биллибэтин суруйарым. Миигин наар дьонум хайдах олороллоро мунчаардара. Ааспыт кыһыны хайдах туораабыттара буолуой диэн санааргыырым. Ыһыах сүпсүлгэнин ахтарым. Сэрэдэ, муус устар 29 күнэ, 2015 сыл 2 Сайдыы Мин о ҕ о сааһым, оскуолатаа ҕ ы сылларым Нам улууһун Үөдэй нэһилиэгэр ааспыта. Төрөөбүт Үөдэйбит барахсан ханна да суох кэрэ айыл ҕ алаах, мастаах-оттоох, чээл күөх хонуулаах дойду. Санаабар дойдум салгына кытта ураты курдук. Сайын аайы лууктур Сатыы Арыыбытын, Нууччабыт Биэрэгин, сөтүөлүүр Куо ҕ астаахпытын, күһүнүн отоннуур Лэпсэбит мыраанын, кыһынын уу баһар Ымыйахтаахпыт күөлүн, сааһын хатыыскалыыр интернаппыт сыырын арааһа хаһан да умнубаппыт буолуо... Биһиги оскуолабытыттан чугас турар уопсай дьиэ ҕ э олорбуппут. Биирдэ киэһэ чэйдии олорон, ийэлээх а ҕ ам кэпсэтэллэрин иһиттим: Дьэ са ҥ а бэрэбэлээсэй кэлэр үһү, сура ҕ а ити анараа уопсайга олордоллор үһү. Арай биир күн элбэх о ҕ олоох ыаллар таһа ҕ ас массыынатынан тиэллэн кэллилэр. Олбуор иһигэр оонньуу сылдьыбыт о ҕ олор бука бары көрүү-истии, үмүөрүһүү бө ҕ өбүт. Улахан о ҕ олор а ҕ аларын кытта массыына үрдүгэр олорбуттар, кабина ҕ а ийэлэрэ чороччу сууламмыт кыһыл о ҕ ону көтө ҕ өн кэллэ (ол уол билигин омук дойдуларыгар сылдьар көтөр аалларга ботпроводнигынан үлэлиир). Биһиги ол күнтэн аны бары о ҕ оһут буоллубут. Кыһыл о ҕ о кыра мас оро ҥҥ о сытар. Оонньуурбут быыһыгар кэлэ- бара бигиибит. Көрүү-истии бө ҕ өбүт. Бурнашевтар о ҕ олорун кытта бары биир дьиэ- кэргэн о ҕ олорун курдук буоллубут. Олбуор иһинээ ҕ и кэккэбит то ҕ ус о ҕ онон ха ҥ аата ҕ а дии. Киэһэ хойукка диэри лапта, былаах былдьаһыыта, луунка ҕ а мээчиги сүүрдүү, харах симсии, иэс баайсыы оонньуулары салгыбакка оонньуубут. Барыта улаханныын-кыралыын ити кырдалга 30-ча о ҕ о буолар этибит. Бу курдук 1967 сыллаахха Константин Константинович Бурнашев улахан дьиэ-кэргэнинээн Үөдэйгэ, управляющайынан ананан көһөн кэлбиттэрэ. Мин ийэлээх-а ҕ ам Көстөкүүннээ ҕ и кытта олох табаарыстыы буолбуттара. А ҕ абар наар сүбэлэтэ киирэрин өйдүүбүн. Онтон ийэлэрэ Анна Дмитриевна саха дьахтарыгар а ҕ ыйахта түбэһэр мааны майгылаа ҕ а, үлэһит үтүөтэ, хаһаайка басты ҥ а этэ. Ийэбин кытта дьүөгэлии буолбуттара. Иккиэн ма ҕ аһыы ҥҥ а уот оттоллоро, харабыллыыллара. Ааныс куруук үөрэ-көтө сылдьара, элбэх кэпсээннээ ҕ э, ас бө ҕ ө астыыра, ынах, сүөһү бэрийэрэ уонна уонча киһи та ҥ аһын-сабын сууйуута, кыра о ҕ олору бүөбэйдээһин-хаһан да бүппэт дьиэ үлэтэ. Ааныстаах Көстөкүүн куруук түбүк үрдүгэр сылдьар үлэһит дьоннор этилэр. Управляющай быһыытынан, Константин Константинович дьо ҥҥ о сирдэрбэтэ ҕ э. Үлэни табан салайар талааннаах этэ, диэн ийэм кэпсиирин өйдүүбүн. Көстөкүүн кэлээскэлээх матасыыкылынан, халлаан күө ҕ э ө ҥ нөөх Запорожец массыынанан үлэтигэр кэлэрэ-барара. Биирдэ эмэтэ биһигини, о ҕ олору олордон, хатааһылатан үөрдэрэ- көтүтэрэ. Сайынын, киэһэ түбүктээх үлэ кэнниттэн, бириэмэ ордорон биһигини кытта ардыгар тэ ҥҥ э оонньоон сүүрэрин-көтөрүн өйдүүбүн. Онтон ийэлэрэ Ааныс барахсан ытыһын өттүгэр сууралыы- сууралыы, о ҕ олору биһигини көрө- көрө үөрэрэ-көтөрө билигин да харахпар көстөр курдук. Наһаа үчүгэй, сайдам сайа ҕ ас ыаллар этэ, барахсаттар... Ити э ҥ эр кырдал о ҕ олоро бары субуруһан киирдэхпитинэ, Ааныс барыбытын остуол тула олордон, буруолуу сылдьар сылаас килиэби кырбыы охсон, чааскыларга үүт кутуталаан биэрэрэ. Улахан миискэ ҕ э халы ҥ бирээнньик, кэмпиэт кутан уурара. Билигин кэлэн санаатахха, киһи уйадыйар үчүгэй да кэмнэр ааспыттар эбит. Бурнашевтар уонча сыл устата Үөдэй нэһилиэгин биир тарбахха баттанар мааны, сис ыаллара буолан олорбуттара. Төһө да бэйэлэрэ түбүктээх үлэ ҕ э сырытталлар, хотон му ҥ унан хоро ҕ ор муостаа ҕ ы иитэллэрэ. Көстөкүүн о ҕ олорун батыһыннара сылдьан, от бө ҕ ө оттууллара. О ҕ олорун олох үлэнэн ииппит дьиэ- кэргэн буолаллар. Билигин ыччаттара бары үөрэхтээх, үлэлээх ыаллар буоллулар. Анна Дмитриевна, Константин Константинович олохторун билигин о ҕ олоро, сиэннэрэ салгыыллар. А ҕ а дойдуну көмүскүүр улуу сэрии уодаһыннаах сыллара саха норуотун историятыгар үйэлэргэ сотуллубат кыһыл көмүс буукубаларынан суруллубута. Кыайыы 70 сылын көрсө Холобур буолар олох

9 Ол са ҕ ана ыһыахтарга хапса ҕ айдьыттар, быһыйдар, сүүрүк аттаахтар, онноо ҕ ор ү ҥ күү тылын этээччилэр бэрт эрдэттэн чып кистэлэ ҥ инэн бэлэмнэнэллэрэ. Ол билигин уурайда ҕ а. Бу үлүгэрдээх кэм ҥ э ким ыһыах туһунан саныай, көрүлүөй – нарылыай... Ити курдук мин дойдум туһунан эмиэ да харааста, эмиэ да сонньуйа ахтарым. Сэриигэ сылдьан биир эмэ саханы көрүстэхпинэ наһаа да үөрэрим. Дойдубар, алааспар сылдьыбыт курдук саныырым... Көстөкүүн 1949с ефрейтор званиелаах, икки улахан бааһырыылаах дойдутугар кыайыы көтөллөнөн, этэ ҥҥ э эргиллэн кэлбитэ. Биир ата ҕ ар улахан бааһырыыны ылан, госпиталга сытан ыарахан операцияны барбыт. Ол иһин бааһырбыт ата ҕ а өлүөр ата ҕ ыттан 3 сантиметр кылгас буолан, биллэ – биллибэт до ҕ оло ҥ ноон хаамара. Фронтан кэлээт үлэ үөһүгэр түспүтэ. Уус – Алдан улууһугар Ленинскэй тэрийээччи диэн оройуон хаһыатыгар секретарынан, радио ҕ а дикторынан үлэлээбитэ. 1950с. партия ҕ а киирэн коммунист үрдүк аатын сүгэр чиэскэ тиксибитэ. Комсомольскай тэрилтэ секретарынан, кулууп сэбиэдиссэйинэн, уус-уран тэрийээччинэн айымньылаахтык үлэлээн, бэйэтин тула биир дойдулаахтарын түмпүтэ. Дьокуускайга киирэн, сэбиэскэй-партийнай оскуоланы ситиһиилээхтик бүтэрбитэ. Курбуһах оскуолатыгар тахсан учууталлыы сырытта ҕ ына, Нам оройуонун Хама ҕ атта нэһилиэгэр, партия соруда ҕ ынан парткомунан үлэлэтэ ы ҥ ыраллар. Хас да сыл үтүө суобастаахтык советскай-партийнай үлэни дьаһайбыта. Бар дьону үлэ ҕ э кө ҕ үлээбитэ, социалистическай куоталаһыылары тэрийбитэ. Совхоз сайдарыгар бэйэтин кылаатын киллэрбитэ. Салайар үлэ ҕ э сатабыллаа ҕ ын таба көрөннөр, 1967с. сайын Үөдэйгэ отделение управляющайынан анаабыттара. Бу үлэлии сылдьан, Иркутскай куоракка биэс сыллаах үрдүкү партийнай оскуоланы кэтэхтэн үөрэнэн бүтэрэр сс. I-Хомустаах нэһилиэгин сэбиэтигэр председателлээбитэ. Нэһилиэк социальнай сайдыытыгар бэйэтин кылаатын киллэрэн, хас да са ҥ а тутууну олоххо киллэрбитэ. Нэһилиэнньэ оло ҕ о тупсарын туһугар элбэх үлэни ыыппыта. Константин Константинович оло ҕ ун тухары наар эппиэтээх дуоһунастарга үлэлээбитэ. Ханна да үлэлээтэр үлэтигэр куруук эппиэтинэстээх, ирдэбиллээх этэ. Кини түөһүн За победу над Германией, За взятие Будапешта, 30 лет Советской Армии и Флота, За трудовое отличие мэтээллэр, уо.д.а. на ҕ араадалар киэргэппиттэрэ. Оло ҕ ун аргыһа Анна Дмитриевна Уус-Алдан оройуонугар I-кы Курбуһах нэһилиэгэр Нүөкүнү колхозка төрөөбүтэ. А ҕ а дойду Улуу сэриитэ буолан, дойдуну атыйахтаах уулуу аймаабыта. Колхозка сүрүн үлэһиттэринэн о ҕ олор, дьахталлар, кырдьа ҕ астар хаалбыттара. Күнүс сынньанары, түүн утуйары билбэккэ Барыта фро ҥҥ а, барыта кыайыы иһин девизтаах сэриигэ барбыт кэргэннэрин, убайдарын, бырааттарын, а ҕ аларын оннугар үлэлииллэрэ. Колхозтаахтарга ыйга кыра бурдук сыыһа тү ҥ этэллэрэ, эт-арыы дэ ҥҥ э көстөр ас буолбута. Аччыктааһын, хоргуйуу са ҕ аламмыта. Маны таһынан халлаантан хааппыла да уу түспэккэ, сир дойду куура хаппыта. Аһы ҥ аны кытта охсуһуу хампаанньата күүскэ ыытыллара. Ааныс 1943 сыллаахха сэрии үгэннээн турда ҕ ына, бэһис кылааһы бүтэрэн, колхозка улахан киһи курдук үлэлээбитинэн барбыта. Атынан, о ҕ уһунан от- мас тиэйиитэ, тыа ҕ а тахсан оттор маһы эрбээн бэлэмнээһин -бу кыра кыыс дьарамай санныгар ыарахан үлэ этэ. Сэрии түргэнник бүтэн, эйэлээх олох кэлэрин туһугар күүстэрин харыстаммакка оччотоо ҕ у о ҕ олор үлэлээбиттэрэ. Ферма ҕ а сүөһү көрүүтүгэр хас да сыл үлэлээн, басты ҥ нар кэккэлэригэр киирбитэ. 1947с. За доблестный труд в годы ВОВ гг. мэтээлинэн на ҕ араадаламмыта. Колхоһугар стахановец үлэһит аатын ылбыта, онтон 1950 с. кэргэн тахсан Боро ҕ о ҥҥ о көспүтэ с. Уус-Алдантан Нам ҥ а көһөн киирбиттэригэр, Анна Дмитриевна Кириэс-Кытыл ма ҕ аһыыныгар үлэлээбитэ сс. Үөдэй ма ҕ аһыыныгар оһох оттубута. 1976с. кэргэнин I Хомустаахха үлэ ҕ э анааннар, көһөн тахсан табаарынай ма ҕ аһыы ҥҥ а, бэкээринэ ҕ э үлэлээн, бочуоттаах сынньала ҥҥ а тахсыбыта. Ветеран труда, Участник трудового фронта диэн мэтээллэринэн на ҕ араадаламмыта. Бу курдук Анна Дмитриевна, Константин Констатинович саастарын тухары үлэни өрө туппут үтүө дьоннор. Сэрии кэминээ ҕ и ыарахан кэми биирэ саа тутан өстөө ҕ ү кыдыйсыбыта, биирэ тыылга тыйыс үлэни этинэн- хаанынан билбитэ. Кинилэр олохторун сыала: дьи ҥ нээх чиэһинэй оло ҕ унан олоруу, дьиэ-кэргэ ҥҥ э эйэлээх буолуу, о ҕ олору бэйэ холобуругар иитии, бар дьо ҥҥ о үчүгэйи ба ҕ арыы! Быйыл Улуу Кыайыы 70 сылын бэлиэтиир ураты дьыл! Кыайыыны уһансыбыт бар-дьоммутун санаан-ахтан ааһар, кинилэр ааттарын үйэтитэр ытык иэспит буолар. Убаастабыллаах а ҕ а табаарыстарбыт, Анна Дмитриевна, Константин Константинович Бурнашевтар олорон ааспыт олохторо кэлэр кэнчээри ыччакка үтүө өйдөбүл буолуон ба ҕ арабын. Эйэ, дьол туһугар охсуспут ытык дьо ҥҥ о бар ҕ а махтал буолуохтун! Н.Константинова., кыраайы үөрэтэр куруһуок салайааччыта, Сайдыы о ҕ о айымньытын дьиэтэ Сэрэдэ, муус устар 29 күнэ, 2015 сыл 2 Сайдыы Кыайыы 70 сылын көрсө 9

10 Редакционнай састаап: Салайааччы: А.В.Избекова Корреспонденнар: Сайдыы пресс-киинэ, Эйгэ пресс-киинэ Сайдыы Хаһыат Сайдыы о ҕ о айымньытын дьиэтин уонна Хомустаах I нэһилиэгин МТ өйөбүлүнэн 2007 сылтан тахсар. 2 Муус устар 29 күнэ 2015 сыл Аадырыспыт: 50 лет ВЛКСМ уул14 Сайдыы о.а.дь. Кыһыл-Сыыр нэһ. Электроннай почта: Тираһа: 50 экз. Билсэр телефон: Сэрэдэ, муус устар 29 күнэ, 2015 сыл 2 Сайдыы Убаастыыр, ытыктыыр коллегабытын Людмила Никитична Охлопкованы 60 сааскынан э ҕ эрдэлиибит! Ба ҕ арабыт доруобуйаны, о ҕ олорун сиэннэрин үөрүүлэринэн-ситиһиилэринэн дьоллоох оло ҕ у. Биһиэхэ өрүү күүс-көмө, сүбэ-ама буоларгыт иһин махталбыт му ҥ ура суох.Үрдүк ситиһиилэри! Э ҕ эрдэни кытта: «Улыбка» уһуйаан коллектива ИИРЭР ЫАРЫЫТТАН СЭРЭНИ Ҥ ! Иирэр ыарыы (бешенство) – кыылларга. Сүөһүлэргэ уонна киһиэхэ олус кутталлаах ыарыы. Бу ыарыыга хаптарбыттар кыайан эмтэммэттэр, өлөллөр. Ыарыыны тар ҕ атааччыларынан буолаллар: саһыллар, кырсалар, бөрөлөр, бэйдиэ сылдьар ыттар, кутуйахтар. Саха республикатын ветеринария ҕ а Департамена иһитиннэрэринэн, Орто Халыма улууһугар дьиикэй кыылларга иирэр ыарыы туран Саха республикатын Президенын уураа ҕ ынан 2012 сыл олунньу ыйын 24 күнүттэн карантин биллэриллибитэ. Роспотребнадзор иһитиннэриитинэн 2011 сылга республика үрдүнэн 259 киһи ыкка ытыттарбыт, онтон 123 – бэйдиэ сылдьар ыттартан. Улуус үрдүнэн13 киһи ыкка ытыттарбыт, онтон 8 ыт хаһаайына ыстарааптаммыт, 5 – бэйдиэ сылдьар ыттар. Иирэр ыарыыны төрдүттэн суох гынар кыаллыбат. Кини тулалыыр эйгэни, айыл ҕ аны кытары ыкса сибээстээх. Хаһан ба ҕ арар, ыарыы төрүөтүнэн кыыллар буолаллар. Чинчийиилэртэн көстөрүнэн бу ыарыы хастыы да сылга сүтэ-сүтэ күөрэйэр. Ол тыа, туундара кыыллара-сүөһүлэрэ үөскээһиннэриттэн, кинилэр ахсааннара халба ҥ нааһыннарыттан, сы ҕ арыйыыларын кытары сибээстээх. Ииримтийэн ыалдьыбыт кыыллар киһиттэн куттамматтар. Ол курдук дьон олорор сирдэригэр кэлэн дьиэ кыылларыгар, ыттарга саба түһэллэр, ытыраллар. Кыыл өлөрө чугаһаата ҕ ына, таттаран сыыллан хаалар. Киһиэхэ уонна дьиэ сүөһүлэригэр ордук кутталлаахтарынан иирбит ыттар, бөрөлөр буолаллар. Ыалдьыбыт ыт бастакы күнүттэн киһиттэн саһар, үксүн сытар. Онтон эмискэ дьүһүнэ- бодото киһи билбэт гына уларыйар, кыыллыйар. Түүтэ адаарыйан тахсар, сыраана саккырыыр, хара ҕ ын тиэрэ көрөн кэбиһэр, сирэйин хоту сүүрэр. Иннигэр түбэспитин барытын ытырар, саба түһэр. Онтон ииримтийэн ыалдьыбыт куоскалар киһи сирэйигэр ыстаналлар, ты ҥ ырахтарынан хайыта тэбэллэр, тиистэринэн түһэллэр, сырааннарынан тибиирэллэр. Ыарыы вируһа сыраанын кытары тахсар. Онон кыыл эбэтэр ыт киһини ытырда ҕ ына, вирус сырааны кытары киһи организмыгар өтөн киирэр. Ыт сыраана, киһи хара ҕ ар, илиитин бааһыгар бырда ҥ алаата ҕ ына ыарыы сыстыан сөп. Ыалдьыбыт ыкка ытыттарбыт киһи, сүөһү тутатына ыалдьыбат. Хас эмэый буолан баран эмискэ ыалдьар уонна өлөр. Ити ыарыы ньиэрбэ устун айаннаан мэйиигэ киириититтэн сибээстээх. Онон кэмигэр эрдэтинэ о ҥ оһуллубут быһыы, вирус мэйиигэ киирэр кутталын суох о ҥ орор, киһи ити ыарыынан ыалдьыытын сэрэтэр. Манна сибээстээн нэһилиэнньэлээх пууннарга, оройуон киинигэр ыттар ахсааннарын бэрээдэктээһи ҥҥ э, дьиэ ҕ э ыты иитии быраабылаларын кытаанахтык тутуһууга, ииримтийиини утары киэ ҥ өрүттээх үлэ ыытыллара эрэйиллэр. Константинов К.Н., 1-Хомустаах ветеренирнай учаастагын сэбиэдиссэйэ. Эттээх, дьаабылыкалаах салаат Састааба: 400 г. ынах этэ, 2 дьаабылыка, 4 буспут хортуоппуй, 1 буспут моркуоп, 4 туустаах о ҕ урсу, 1 ост.нь. күөх горох, 1 ост. нь.мас арыыта, 4-5 ост.нь.майонез, 2-3 ост.нь. сүөгэй, салааты киэргэтэргэ күөх луук, салаат сэбирдэ ҕ э, туус, биэрэс. Ынах этин бэлэмнээн, мас арыылаах хобордооххо ыһаарылаан ылабыт. Эт сойбутун кэннэ, кырбыыбыт. Хортуоппуйу, моркуобу буһаран, кырбыыбыт. О ҕ урсуну эмиэ быһабыт. Дьаабылыка ха ҕ ын ыраастаан, сиэмэтин ылан, улахана суох гына кырбыыбыт. Бэлэм бородуукта ҕ а күөх горуо ҕ у эбэн, сүөгэйин, майонеһын кутабыт, туустуубут-тумалыыбыт. Бэлэм салааты киэргэтэн, остуолга уурабыт. Эти синньигэс гына быһабыт, тумалаах майонеһынан сотобут, туустаабаппыт, Онтон сүмэтин и ҥ эринэ түстүн диэн холодильникка угабыт. Хортуоппуйу ыраастаан, чипсытаа ҕ ар эрэ арыый эттээх гына кырбыыбыт, сууйабыт. Луугу ортотунан быһан кырбыыбыт. Онтон моркуобу түөркэлиибит. Пуорманы арыынан сотон этин уурабыт. Ити үрдүгэр – луугун. Онтон – моркуобун, хортуоппуйун туустуу-туустуу хас да түһүмэ ҕ инэн. Биир тэ ҥ буоларын курдук соуһун (сүөгэй+майонез+туус-тума) үллэрэн кутабыт. Духуопка ҕ а чаас а ҥ ара тура түспүтүн кэннэ уотун кыччатабыт уонна сыырын кутан биэрэбит. Хортуоппуйдаах запеканка Састааба: Эт (куурусса, сибиинньэ эбэтэр ынах этэ), хортуоппуй, луук, моркуоп, майонез, сүөгэй, сыыр, туус- тума.