Діні:Ислам Д ү ниеге келуі:1711 жыл Т ү ркістан, Қ аза қ стан Қ айтыс болуы:1781 жыл Жерленді: Қ ожа Ахмет Яссауи кесенесі,Т ү ркістан Туыл ғ ан кездегі. - презентация

1 Діні:Ислам Д ү ниеге келуі:1711 жыл Т ү ркістан, Қ аза қ стан Қ айтыс болуы:1781 жыл Жерленді: Қ ожа Ахмет Яссауи кесенесі,Т ү ркістан Туыл ғ ан кездегі есімі: Ә білманс ұ р Ә кесі:У ә либа қ ы с ұ лтан Ж ұ байы: Қ арашаш ханым Балалары:У ә ли хан Қ асым с ұ лтан С ү йік с ұ лтан Ә діл с ұ лтан (барлы ғ ы 30 ұ л, 40 қ ыз) Шай қ асы:А ң ыра қ ай шай қ асы

2

3

4

5 Ә білманс ұ рды ң Абылай атануы 1723 жылы жо ңғ ар билеушілері қ аза қ жеріне сансыз ә скермен басып кіріп, ойран салды. Қ алы ң ел «А қ табан ш ұ бырынды, Ал қ а к ө л с ұ лама» атал ғ ан з ұ ламат қ а ұ шыра ғ ан кезде Ә білманс ұ р он екі жаста еді. Ол аш – жала ң аш ж ү ріп, зар жыла ғ ан халы қ ты к ө зімен к ө рігені былай т ұ рсын, азап – бейнетін, кек пен ызасын, арман мен тілегін жами ғ атпен бірге ар қ ала ғ ан ұ лдарды ң бірі болды. Ә біл қ айыр Ресей империясыны ң қ олдауы ар қ ылы ханды қ билікке қ ол жеткізуді к ө здеп, орыстармен байланыс қ а шы ққ ан кезде, қ аза қ жаса қ тарыны ң жауынгерлік қ уатына ү лкен н ұ с қ ан келеді. Ел ішінде ү лкен алауызды қ ас қ ынады, берекесіздік етек алады. Б ұ ны білген жо ңғ арлар қ аза қ тарды келемеждеп, намысын таптап, жігерін құ м қ ылу ү шін д ү бірлі жекпе – жектерге қ аза қ батырларын ша қ ырады. Сондай жекпе – жектерді ң бірі де бірегейі 1731 жылы болады. О ғ ан жаулас қ ан екі жа қ ты ң хандары да қ атысады. Осы жекпе – жекке жо ңғ арлар Қ алден Серен ханыны ң жа қ ыны, ата қ ты батыр Шарышты шы ғ арады. Қ аза қ жаса қ тарынан о ғ ан қ арсы шы ғ у ғ а ешкімні ң ж ү регі дауаламайды біраз тыныш т ұ рып қ алса керек. Сонда Шарыш: «Е ң мы қ ты батыры ң ды шы ғ ар, болмаса туы ң ды жы ғ ып же ң ілді де! – деп айбар шегеді. Осы кезде Сабала қ намыс қ а шыдамай, Ә білм ә мбет ханнан с ұ ранып сайыс қ а шы ғ ады. Ол майдан ғ а шы ғ а сала «Абылай-лап, шауып барып Шарышты ң басын шауып т ү сіріп: «Жау қ ашты, жау қ ашты!» деп, жо ңғ ар тобына т ұ ра ұ мтылады, жиыл ғ ан ж ұ рт оны ң артынан лап қ ояды. Есі шы ққ ан жо ңғ арлар алды – артына қ арамай тым – тыра қ ай қ аша ж ө неледі. Абыр – сабыр басылып, ел қ айта жинал ғ анда Ә білм ә мбет хан Сабала қ тан: «неге Абылайлап ұ ран салды ң ?» деп с ұ райды. Сонда ол « ө з атым Ә білманс ұ р, мен қ анышер атанып кеткен Абылайды ң немересі едім, со ғ ыста жолы болатын атамны ң атын ша қ ыр ғ аным – жолым болар ма дегенім ғ ой» - дейді. Сол орында – а қ Ә білм ә мбет о ғ ан аты ң «Абылай» болсын деп, ү ш ж ү зден то қ сан жа қ сыны ертіп барып, Ж ә нібек деген кісіден бата алыпты.

6 Ү лкен ә кесіні ң аруа ғ ын ша қ ырып, жау ғ а Абылайлап ат қ ой ғ ан Ә білманс ұ р же ң істі ұ рыстан со ң, Орта ж ү зді ң с ұ лтаны деп танылып, қ аза қ даласында ғ ы е ң беделді ә міршілерді ң біріне айналды. Б ұ дан со ңғ ы жерде Ә білманс ұ р есімі ұ мытылып, Абылай атанды.

7 Абылай ка һ арлы хан болуымен қ атар, қ аза қ хал қ ыны ң рухани касиетінен еркін сусында ғ ан дарынды к ү йші ретінде де белгілі.Ол "А қ тол қ ын", "Алабайра қ ", "Б ү ланжігіт", "Д ү ние қ алды", "Жетімторы", " Қ айран елім", " Қ ара жор ғ а", " Қ оржын қ а қ пай", "Майда жел", "Сада ққ а ққ ан", "Сары бура", "Шандыжоры қ ", т.б. к ү йлерді ң авторы. Абылай ө мір жолын ат ү стінде жоры қ тарда ө ткізіп, Арыс ө з. жа ғ асы ң да қ айтыс болды. С ү йегі Т ү ркістан қ -нда ғ ы Қ ожа Ахмет Иасауи кесенесіні ң ішінде Қ абырхана мен А қ сарай арасында ғ ы д ә лізде жерленген. Абылайды ң артында 12 ә йелінен 30 ү л, 40 қ ызы қ алды ( қ. Абылай хан ә улеті). Қ аза қ хал қ ыны ң жадында Абылай қ ажырлы мемл. қ айраткері, батыл қ олбасшы, дарынды дипломат ретінде са қ талып келді. Оны ң есімі т ә уелсіздік символына, жауынгерлік ү ран ғ а айналды. Азатты қ к ү ресті ң жалынды басшысы Абылай ханны ң ас қ а қ т ұ л ғ асы, а қ ыл-парасаты Б ұ кар, Ү мбетей, Ш ә ді т ө ре Ж әң гір ұ лы жырларында, а қ ындар К ө пбай Жамантай ұ лы, М ә жит Айтбаевты ң дастандарында, I. Есенберлинні ң, Ә. Кекілбаевты ң Қ. Ж ұ маділовты ң, т.б. туы ң дыларында сомдалды. Оны ң ұ ла ғ атты ө мірі мен ішкі, сырт қ ы саясаты отанды қ ж ә не шетел ғ алымдарыны ң (Ш. У ә лиханов, В.В. Бартольд, Н. Мы ң жани, Р.Б. С ү лейменов, М. Ма ғ ауин, М.Б. Ожотт, Дж. Уилер, т.б.) назарын аударып келеді.

8 Ә білманс ұ р (кейін қ аза ққ а хан болып Абылай атан ғ ан) "а қ табан ш ұ бырынды" жылдарында жетім қ алып, ү йсін Т ө ле биді ң қ олына келеді. Аш-жала ң ашты қ тан ж ү деген өң іне, ө сіп кеткен шашына қ арап Т ө ле би о ғ ан "Сабала қ " деп ат қ ойып, т ү йесін ба қ тырады. Ә білм ә мбет т ө рені ң жыл қ ысын да ба ғ ады.

9

10 Абылай хан ескерткіші К ө кшетау қ аласында орнатыл ғ ан жылы Абай к ө шесі Орталы қ ала ң да, облыс ә кімшілігіні ң ғ имаратына қ арама- қ арсы салын ғ ан. Ескерткішті сомда ғ ан м ү сінші Ю.Байм ұқ ашев, архитектор Т.Ж ұ ма ғ алиев. Ү стіне шапан жамыл ғ ан, басына биік б ө рік киген, кеудесінде хан м ө рі ілінген бейне т ү рінде кескінделген. Қ ас бетінде : «Абылай хан ғ а м әң гі риза халы қ тан» деген жазуы ойылып жазыл ғ ан. Ескерткіш биіктігі 5 м, т ұғ ыры 14 м қ оладан құ йыл ғ ан