Chuyên đ I KHÁI LUN V TRIT HC

I. Trit hc là gì? 1.1. Trit hc và đi tưng ca nó a. Khái nim trit hc: * Ngu n gc t huËt ng trit, triÕt häc -Ti ng Hán: trí-s truy tìm bn cht đi tưng -Ti ng n Đ: darshana-con đưng suy ngm dn dt con ngưi đn l phi -Hy L p: Philosophia-Yêu mn s thông thái * Kh ái nim trit hc

a. Hoàn cnh ra đi và đc đim ca trit hc n Đ c, trung đi. * Hoàn cnh ra đi ca trit hc n Đ c, trung đi.

- Điu kin t nhiên n Đ là đt nưc có điu kin t nhiên đa dng. Đt nưc này va có dãy núi Hymalaya hùng vĩ, va có bin n Đ Dương rng mênh mông; va có sông n chy v phía Tây, li có sông Hng chy v phía Đông to nên nhng vùng đng bng trù phú màu m. Nhng điu kiên t nhiên đa dng và khc nghit y là cơ s đ hình thành sm nhng tư tưng tôn giáo trit hc.

Đc đim ni bt ca nn kinh t - xã hi ca xã hi n Đ c, trung đi là s tn ti rt sm và kéo dài ca kt cu kinh t - xã hi theo mô hình công xã nông thôn mà đc trưng ca nó là: + Rung đt thuc quyn s hu nhà nưc. + Gn lin vi nó là s bn cùng hoá ca ngưi dân trong công xã. + Quan h gia gia đình thân tc đưc coi là quan h cơ bn. + Xã hi đưc phân chia thành các đng cp. - Điu kin kinh t - xã hi.

Xã hi đưc phân chia thành 4 đng cp ln là: Tăng l: nhng ngưi làm công vic tôn giáo. Quý tc: gm vương công, tưng lĩnh, võ sĩ. Bình dân t do: gm thương nhân, th th công và dân chúng ca công xã. Nô l cùng đinh.

S phân chia đng cp đó đã làm phc tp thêm các quan h xã hi, to ra nhng mâu thun gay gt gia nông dân, th th công, nô l vi các đng cp khác trong xã hi.

- Điu kin v khoa hc và văn hoá. + V khoa hc: ngay t thi k c đi, ngưi n Đ đã đt đưc nhng thành tu v KHTN. Đc bit là các lĩnh vc thiên văn, toán hc, y hc…

+ Văn hoá n Đ c, trung đi: đưc chia làm ba giai đon: Giai đon th nht: Khong th k XXV-XV tr.CN gi là nn văn minh sông n. Giai đon th hai: T th k XV – VII tr.CN gi là nn văn minh Vê đa.

Giai đon th ba: T th k VI – I tr.CN. Đây là thi k hình thành các trưng phái trit hc tôn giáo ln gm hai h thng đi lp nhau là chính thng và không chính thng. trong đó có 6 trưng phái trit hc chính thng và 3 trưng phái trit hc không chính thng. Tiêu chun ca chính thng và không chính thng là có tha nhn uy th ca kinh Vêđa và đo Bàlamôn hay không.

Tóm li: Tt c nhng đc đim kinh t, chính tr, văn hoá, xã hi nói trên là cơ s cho s ny sinh và phát trin nhng tư tưng trit hc ca n Đ thi c, trung đi vi các hình thc phong phú đa dng.

* Đc đim ca trit hc n Đ c, trung đi + Trit hc n Đ c, trung đi chu nh hưng ln ca nhng tư tưng tôn giáo rt khó phân bit. Trong các quan nim trit hc, k c các quan nim duy vt đu n sau các l nghi tôn giáo huyn bí, và các nhà trit hc cũng là nhng ngưi làm công vic tôn giáo. + Trit hc n Đ ít có nhng cuc cách mng ln, ch yu có tính ci cách; các trưng phái trit hc đi sau thưng không đt ra mc đích to ra mt th trit hc mi mà thưng là k tha, bo v, làm rõ quan đim ca các trưng phái đi trưc.

+ Trong trit hc n Đ c, trung đi, quan đim duy vt và quan đim duy tâm thưng đan xen vào nhau trong quá trình vn đng phát trin. + Trit hc n Đ c, trung đi đc bit chú ý đn vn đ con ngưi. Hu ht các trưng phái trit hc đu tp trung gii quyt vn đ nhân sinh và tìm con đưng gii thoát cho con ngưi khi ni kh đau trong đi sng trn tc.

b. Sáu trưng phái trit hc chínhthng. * Trưng phái Samkhya. Trưng phái Samkhya lúc đu là duy vt h không tha nhn Brahman sáng to ra th gii. H cho rng th gii vt cht do mt dng vt cht đu tiên cu to nên là Prakriti. Prakriti là mt loi vt cht đc bit tim n không th nhn thc đưc bng giác quan.

Nhưng v sau, trưng phái này cũng rơi vào QĐ duy tâm tha nhn có linh hn (Purusa) tn ti song song bên cnh bn nguyên vt cht (Prakriti).

*Trưng phái Mimansa. Trưng phái này lúc đu là duy vt h không tha nhn s tn ti ca thn linh. H cho rng không chng minh đưc s tn ti ca thn, cm giác không nhn ra thn. Nhưng v sau h li rơi vào quan đim duy tâm tha nhn có thn và bo v uy tín ca kinh Vêđa và trit lý ca đo Bàlamôn.

* Trưng phái Vedanta. Vedanta là mt trưng phái hoàn toàn duy tâm, h không tha nhn s tn ti ca th gii vt cht, theo h vt cht là không chân thc.

H tha nhn Brahman là tinh thn vũ tr sáng to ra muôn loài. Atman là linh hn cá bit, là mt b phn ca Brahman, nhưng nó có th nhp vào ht ngưi này đn ngưi khác theo lut luân hi. Ch khi nào con ngưi kh công tu luyn đt đn s giác ng thì khi đó linh hn đưc gii phóng nó bay tr v đng nht vi Brahman

* Trưng phái Yoga. Yoga là mt trưng phái trit hc chính thng do đo sĩ Patanjali sáng lp. Ni dung cơ bn ca hc thuyt trit hc Yoga là đ cp đn nhng phương pháp tu luyn nhm gii thoát linh hn khi s ràng buc ca th xác và đt đn sc mnh siêu nhiên.

Đ đt đưc điu đó, trưng phái này đưa ra tám phương pháp (bát bo tu pháp) tu luyn sau đây: 1) Ch gii: Phi có tình thương yêu rng rãi. 2) Ni ch: Phi t kim ch (t c ch). 3) Ta pháp: Gi thân th v trí nht đnh. 4) Điu tc pháp: Điu khin s th cho hp lý. 5) Ch cm pháp: Điu khin cm giác tư duy. 6) Tng trì pháp: Chú ý vào mt đim. 7) Tĩnh l pháp: Gi tâm thng nht (thin đnh). 8) Tam mui pháp: Thin cao đ khi đó hoàn toàn làm ch đưc tâm, s đt ti tu bng s bng sáng tư duy.

Tóm li: Trưng phái Yoga là mt tôn giáo còn có quan đim duy tâm là tha nhn có thn hay thưng đ, tha nhn con ngưi có linh hn và th xác. Tuy nhiên trưng phái này đã đưa ra đưc các phương pháp rèn luyn sc kho cho con ngưi mà hin nay vn đưc nhiu nưc s dng.

* Trưng phái Nyaya và Vaisesika. Đây là hai trưng phái đc lp nhau nhưng v sau thng nht thành mt trưng phái, có nhng quan đim ging nhau và có đóng góp trên ba phương din: thuyt nguyên t, lý lun nhn thc và logic hc.

- V nguyên t lun: Hai trưng phái này đu tha nhn s tn ti ca th gii vt cht, th gii y đưc to nên bi nguyên t. Nguyên t là nhng ht vt cht vô cùng nh bé, không phân chia đưc và tn ti vĩnh vin. H còn cho rng, s kt hp khác nhau ca các nguyên t to nên s phong phú và đa dng ca các vt th.

- V lý lun nhn thc: Hai trưng phái này đu tha nhn kh năng nhn thc ca con ngưi v th gii. H tha nhn tính khách quan ca khách th nhn thc. H cho rng, nhn thc có th tin cy đưc. Tiêu chun ca s tin cây là s phn ánh trung thành vi đi tưng.

- V logic hc: Trưng phái này cho rng, đ đi đn kt lun mt vn đ cn phi tri qua 5 bưc suy lun gm có: lun đ, nguyên nhân, chng minh bng ví d, suy đoán, kt lun.

Ví d: 1.Trên đi có la 2. Vì trên đi có khói. 3. đâu có khói là đó có la, như trong bp lò. 4. Trên đi đang bc khói.nht đnh trên đi có la. 5. Do đó, trên đi có la.

Nhưng v sau hai trưng phái này li rơi vào quan đim duy tâm h tha nhn có thn, có linh hn. H cho rng thndùng nguyên t đ cu to nên th gii.

c. Ba trưng phái trit hc không chính thng. * Trưng phái Jaina. Jaina là mt trưng phái tôn giáo nhưng có quan đim duy vt và tư tưng bin chng v th gii. H tha nhn th gii vt cht tn ti vĩnh vin, còn các dng c th ca TG nm trong quá trình vn đng bin đi không ngng. Nhưng hn ch ca h là ch h tha nhn có linh hn

* Trưng phái Lokayata Đây là trưng phái duy vt tương đi trit đ trong trit hc n Đ c trung đi. Trưng phái này cho rng th gii xung quanh ta là th gii vt cht. Th gii vt cht là do 4 yu t đu tiên là: đa, phong, thy, ha to thành. C con ngưi và sinh vt cũng do 4 yu t vt cht nói trên to nên. H không tha nhn thn Brahman sáng to ra con ngưi và th gii.

* Trưng phái pht giáo. - Thân th, s nghip ca Pht Thích Ca. Pht giáo là trào lưu tôn giáo trit hc xut hin vào khong th k th VI tr.CN. Ngưi sáng lp ra pht giáo là Tt Đt Đa (Siddharta),h là Gôtama,dòng h này thuc b tc Sakya.Ông là thái t ca vua Tnh Phn,vua mt nưc nh Bc n Đ lúc đó (nay thuc đt Nêpan) sáng lp.

Xét v mt trit hc, pht giáo đưc coi là trit lí thâm trm sâu sc v vũ tr và con ngưi. Vi mc đích nhm gii phóng con ngưi khi mi kh đau bng chính cuc sng đc đ ca con ngưi,pht giáo nhanh chóng chim đưc tình cm và nim tin ca đông đo qun chúng lao đng.nó đã tr thành biu tưng ca lòng t bi bác ái trong đo đc truyn thng ca cácdân tc Châu Á. Kinh đin ca pht giáo rt đ s gm ba b phn gi là Tam tng kinh bao gm:Tng kinh, Tng lut,Tng lun.

- Quan đim v th gii quan ca pht giáo. Quan đim v th gii quan ca pht giáo đưc th hin tp trung ni dung ca ba phm trù là: vô ngã, vô thưng, và duyên.

Pht giáo cho rng th gii xung quanh ta và c con ngưi không phi do mt v thn nào sáng to ra mà đưc cu thành bi s kt hp ca hai yu t là vt cht và tinh thn. Trong đó vt cht gi là sc, tinh thn gi là danh. Sc (v.cht) + danh (th, tưng, hành, thc) = 5 yu t (ngũ un) Ngũ un tác đng qua li to nên s vt và con ngưi. Nhưng s tn ti ca s vt ch là tm thi, thoáng qua không có s vt riêng bit nào tn ti mãi mãi. Do đó không có cái tôi chân thc. Vô ngã (không có cái tôi)

Pht giáo cho rng mi s vt hin tưng đu nm trong quá trình vn đng bin đi không ngng theo chu trình bt tn là sinh, tr, d, dit. Do đó không có cái gì là trưng tn bt đnh, ch có s vn đng bin đi không ngng. Đó là quan đim DVBC v th gii. Vô thưng (vn đng bin đi không ngng).

Duyên (Điu kin giúp nguyên nhân thành KQ). Pht giáo cho rng mi s vt,hin tưng trong quá trình vn đng đu chu s chi phi ca lut nhân duyên. Trong đó duyên là điu kin giúp cho nguyên nhân tr thành kt qu. Kt qu li tr thành nguyên nhân cho mt quá trình mi to thành kt qu micũng cn phi có điu kin.C như vy to nên s vn đng bin đi không ngng ca các s vt. VD: duyên( đt, nưc,ánh sáng…) ht lúacây lúa (nguyên nhân) (kt qu) duyên cây lúanhng ht lúa… (nguyên nhân) (kt qu)

Như vy, thông qua các phm trù vô ngã, vô thưng, duyên, trit hc pht giáo đã bác b quan đim duy tâm cho rng thn Brahman sáng to ra con ngưi và th gii. Pht giáo cho rng con ngưi và s vt đưc cu thành t các yu t vt cht và tinh thn, các s vt ca th gii nm trong quá trình bin đi không ngng. Đó là quan đim duy vt bin chng v th gii, mc dù còn cht phác, mc mc nhưng rt đáng trân trng.

- V trit lý nhân sinh ca pht giáo. Ni dung trit lý nhân sinh ca pht giáo đưc th hin tp trung trong thuyt T diu đ tc là bn chân lý tuyt diu mà đòi hi mi ngưi phi nhn thc đưc. Mt là, kh đ: Là trit lý v cuc đi và con ngưi là b kh. Hai là, tp đ: Trit lý v nguyên nhân ca s kh. Pht giáo cho rng ni kh ca con ngưi là có nguyên nhân, pht giáo đưa ra 12 nguyên nhân ca s kh gi là thuyt thp nh nhân duyên.

1) Vô minh: Là không sáng sut. 2) Duyên hành: Là ý mun thúc đy hành đng. 3) Duyên thc: Tâm t trong sáng tr nên u ti. 4) Duyên danh sc: S hi t ca các yu t vt cht và tinh thn sinh ra các cơ quan cm giác (mt, tai, mũi, lưi, thân th và ý thc). 5) Duyên lc nhp: Là quá trình xâm nhp ca th gii xung quanh vào các giác quan. 6) Duyên xúc: Là s tip xúc vi th gii xung quanh sinh ra cm giác.

7) Duyên th: Là s cm th, s nhn thc trưc s tác đng ca th gii bên ngoài. 8) Duyên ái: Là s yêu thích mà ny sinh ham mun dc vng do cm th th gii bên ngoài. 9) Duyên th: Do yêu thích ri mun chim ly, gi ly. 10) Duyên hu: Là s tn ti đ tn hưng cái đã chim đot đưc. 11) Duyên sinh: Là s ra đi, sinh thành do phi tn ti. 12) Duyên lão t: Là già và cht vì có s sinh thành.

–Ba là, dit đ: Pht giáo cho rng mi ni kh đu có th tiêu dit đưc đ đt ti trng thái nit bàn. –Bn là, đo đ: Là con đưng tu đo đ hoàn thin đo đc cá nhân, đó cũng là con đưng gii thoát khi ni kh đ đt ti hnh phúc.

Pht giáo đưa ra ra tám con đưng chân chính gi là (bát chính đo). 1) Chính kin: Là hiu bit đúng đn t diu đ. 2) Chính tư duy: Là suy nghĩ đúng đn. 3) Chính ng: Nói năng phi đúng đn. 4) Chính nghip: Gi nghip mt cách đúng đn, không làm vic xu, nên làm vic thin.

5) Chính mnh: Gi ngăn dc vng đúng đn. 6) Chính tinh tin: C gng n lc đúng hưng, không bit mt mi. 7) Chính nim: Là tâm nim tin tưng vng chc vào s gii thoát. 8) Chính đnh: Là kiên đnh, tp trung tư tưng cao đ mà suy nghĩ v t diu đ, v vô ngã, vô thưng.

Ngoài tám con đưng chính đ dit kh, pht giáo còn đưa ra năm điu răn đ mi ngưi ch đng thc hin nhm đem li li ích cho mình và cho mi ngưi. Đó là: bt sát; bt dâm; bt vng ng; bt m tu; bt đo.

Liên h vai trò Pht giáo nưc ta. Pht giáo truyn vào nưc ta t nhng năm đu công nguyên, vi bn cht t bi, bác ái, pht giáo nhanh chóng tìm đưc ch đng và dn dn bám r vng chc trên mnh đt này. T khi vào Vit Nam đn nay pht giáo tn ti và phát trin phù hp vi truyn thng Vit Nam. Pht giáo tr thành quc giáo các triu đi Đinh, Lý, Lê, Trn, góp phn bo v ch đ phong kin Vit Nam gi vng nn đc lp dân tc.

a. Hoàn cnh ra đi và đc đim ca trit hc Trung Hoa c, trung đi. * Hoàn cnh ra đi ca trit hc Trung Hoa c, trung đi. - S hình thành các quc gia chim hu nô l Trung Hoa. + Quá trình chuyn hóa ca XH công xã nguyên thy dn đn s hình thành các quc gia chim hu nô l Trung Hoa kéo dài khang vài ba ngàn năm trưc công nguyên. Thi k này có ba s kin quan trng dn đn s ra đi ca XH chim hu nô l.

– Toi nhân phát minh ra la đ nu chín thc ăn và rèn ra công c sn xut. – Phc Hy phát minh ra lưi đ săn thú, bt cá và thun dưng gia súc. – Thn Nông phát minh ra cách trng lúa nưc và làm ra lưi cày đt nn móng cho s ra đi ca ngh nông. Nhng phát hin nói trên làm cho LLSX phát trin mnh m, thúc đy s ra ca ch đ chim hu tư nhân v TLSX, phân hóa xã hi thành nhng giai cp dn đn s ra đi ca ch đ chim hu nô l Trung Hoa.

XH chim hu nô l Trung Hoa phát trin qua các triu đi Nhà H, Nhà Ân (Thương) và đt đn s phát trin hòan thin triu đi Nhà Chu. + Đc đim thi k Nhà Chu: Do k tha đưc kinh nghim SX ca lch s đ li, do thiên nhiên thun li cùng vi s qun lý xã hi cht ch làm cho XH Nhà Chu phát trin mnh m. -Trong lĩnh vc kinh t: Nhà Chu qun lý rung đt theo phương pháp tĩnh đin. -Trong lĩnh vc XH: Nhà Chu t chc theo các quy tc cht ch ( vua, chư hu...); xã hi phân chia thành các đng cp.

- Thi k Xuân Thu - Chin Quc (770 – 221 TCN). Thi k này có nhng đc đim như sau: - Do s phát trin ca SX mà đc bit là SX nông nghip to điu kin cho s chuyên môn hóa ngày càng sâu sc các ngành th công nghip dch v dn đn s hình thành các đô th PK. - Phân hóa XH din ra sâu sc dn đn chin tranh liên miên gia by nưc (T, Tn, S, Hàn, Ngy, Triu,Yên) làm cho thi đi Xuân Thu chuyn thành thi đi Chin Quc. Trong s chuyn mình d di ca lch s,nhiu trưng phái trit hc ra đã đi to thành h thng trit hc khá hòan chnh.

* Đc đim ca trit hc Trung Hoa c, trung đi. Th nht là nn trit hc nhn mnh tinh thn nhân văn. Trong tư tưng trit hc Trung Hoa c, trung đi, tư tưng liên quan đn con ngưi như trit hc nhân sinh, trit hc đo đc, trit hc chính tr, trit hc lch s phát trin, còn trit hc t nhiên có phn m nht. Th hai là các trit gia Trung Hoa đu tp trung vào lĩnh vc luân lý đo đc, xem vic thc hành đo đc như là hot đng thc tin căn bn nht ca mt đi ngưi, đt lên v trí th nht ca sinh hot xã hi.

Th ba là trit hc Trung Hoa ít có nhng cuc cách mng ln, ch yu là có tính ci cách; các trưng phát trithc đi sau thưng k tha và phát trin tư tưng ca các trưng phái đi trưc. Th tư là trong lch s trit hc Trung Hoa, tư tưng duy vt và tư tưng duy tâm thưng đan xen vào nhau trong quan đim ca mt trưng phái trit hc.

b. Các trưng phái trit hc Trung Hoa c, trung đi * Thuyt Âm- Dương, Ngũ Hành. - Tư tưng trit hc v Âm- Dương. Theo quan nim ca Trit hc Trung Hoa c đi: âm và dương là khái nim ch hai khuynh hưng đi lp nhau, nhưng li liên h tác đng ln nhau, thng nht vi nhau to nên s vn đng phát trin ca s vt. VD:Dương: mt tri (nóng), sáng, cao, giai cp thng tr,Quân t, ging đc,chng… Âm: trái đt (lnh), ti, thp, giai cp b tr, Tiu nhân, ging cái, v…

Tóm li, bng quan nim âm dương trit hc Trung Hoa c đi đã tha nhn các mt đi lp tn ti khách quan.Chính s liên h tác đng ca các mt đi lp đã thúc đy s vn đng phát trin ca s vt. Đó là quan đim duy vt bin chng sơ khai v th gii.

- Tư tưng trit hc v Ngũ hành. Thuyt ngũ hành cho rng th gii vt cht là do kim, mc, thy, ha, th to thành.

Kim (kim loi) tưng trưng cho tính cht: trng, khô, cay, phía Tây. Thu (nưc) tưng trưng cho tính cht: đen, mn, phía Bc. Mc (g) tưng trưng cho tính cht: xanh, chua, phía Đông. Ho (la) tưng trưng cho tính cht: đ, đng, phía Nam. Th (đt) tưng trưng cho tính cht: vàng, ngt, gia.

Năm yu t này không tn ti bit lp tuyt đi mà trong mt h thng nh hưng sinh - khc vi nhau theo hai nguyên tc sau: + Tương sinh (sinh hoá cho nhau): Th sinh Kim, Kim sinh Thu, Thu sinh Mc, Mc sinh Ho, Ho sinh Th,... + Tương khc (ch ưc ln nhau): Th khc Thu, Thu khc Ho, Ho khc Kim, Kim khc Mc, Mc khc Th...

Tóm li: bng quan nim ngũ hành, trit hc Trung Hoa c đi tha nhn th gii xung quanh ta là th gii vt cht, các s vât, hin tưng ca th gii có s liên h tác đng ln nhau tuân theo quy lut. Quan đim nói trên v th gii tuy còn mc mc cht phác nhưng rt đáng trân trng.

* Trưng phái trit hc Nho Gia. Khng T ( tr.CN). - Thân th và s nghip ca Khng T Khng T là ngưi m đu khai sinh ra trưng phái Nho gia. Ông tên tht là Khng Khâu, t là Trng Ni, sinh ra ti nưc L, nay thuc tnh Sơn Đông Trung Quc.

Ông sinh ra trong gia đình quý tc nhưng đã b sa sút. Cha Khng T đã tng làm quan võ ca nưc L, có lúc làm quan đi phu ca nưc L. Nhưng khi Khng T ra đi cha đã v hưu (cha có ba v: v đu có chín con gái, v hai có mt con trai nhưng b bnh. Năm 70 tui cha cưi v ba sinh ra Khng T,đn năm 73 tui thì cha mt).

Khng T là ngưi thông minh, ôn hòa,nghiêm trang, khiêm tn và hiu hc. Vi ông (hc không bit chán, dy không bit mi). Ông là ngưi đu tiên m trưng hc Trung Quc. Khng T tng làm quan nhưng không đưc trng dng.Cuc đi ông không thành đt trong quan trưng nhưng li rc r trong lĩnh vc trit hc nhân sinh. Khng T mt vào năm 73 tui.

- Quan đim trit hc ca Khng T v chính tr xã hi + Quan nim v đc nhân Theo Khng T, đc nhân có nhiu nghĩa, nhưng nghĩa chính là thương ngưi, là nhân đo đi vi con ngưi. Nhân cũng là đc hnh ca ngưi Quân t.

Theo Khng T, đc nhân da trên hai nguyên tc: - k s bt dc vt thi ư nhân. - k dc lp nhi lp nhân, k dc đt nhi đt nhân. Trên cơ s hai nguyên tc này ông c th hóa thành các tiêu chun đo đc đi vi các tng lp xã hi

Đc bit là đi vi tng lp Quân t. Ông cho rng, đi vi ngưi làm chính tr qun lý xã hi, mun có đc nhân phi có năm điu: Mt là kính trng dân. Hai là khoan dung đ lưng vi dân Ba là gi lòng tin vi dân Bn là mn cán (tn ty trong công vic.) Năm là đem lòng nhân ái đi s vi dân.

+ Quan nim v l: Khng T cho rng đ đt đưc đc nhân phi ch trương dùng l đ duy trì xã hi. L trưc ht là l nghi, cách th cúng, t, l; l là k cương, trt t xã hi, là nhng quy đnh có tính pháp lut đòi hi mi ngưi phi chp hành. Ai làm trái nhng điu quy đnh đó là trái vi đo đc. Như vy l là bin pháp đ đt đn đc nhân.

+ Quan nim v chính danh Quy đnh rõ danh phn ca mi ngưi trong xã hi. Khng T cũng như các nhà nho đu có hoài bão v mt xã hi có k cương. Thi đi Không T là thi đi xã hi ri lon vì vy điu căn bn ca vic làm chính tr là xây dng xã hi chính danh đ mi ngưi, mi đng cp xác đnh rõ danh phn ca mình mà thc hin.

Chính danh gm có hai b phn danh và thc: * Danh là tên gi, là đa v, là th bc ca con ngưi. * Thc là quyn li mà con ngưi đưc hưng phù hp vi danh. Khng T cho rng danh và thc phi thng nht vi nhau.

T đó ông chia xã hi thành năm mi quan h gi là ngũ luân: Vua – tôi (Quân thn): vua nhân – tôi trung Chng – V (phu ph): chng bit điu – v nghe l phi Cha – Con (ph t): Cha hin – con tho Anh – em (huynh đ): anh tt – em ngoan Bn – bè (bng hu): chung thy. Khng T cho rng nu mi ngưi, mi đng cp thc hin đúng danh phn ca mình thì xã hi có chính danh và xã hi có chính danh là xã hi có k cương thì đt nưc s thái bình thnh tr.

- Quan đim trit hc ca Khng T v th gii: + Trong quan đim v th gii thì Khng T có s giao đng gia lp trưng duy vt và lp trưng duy tâm. Bi vì khi thì ông tin có mnh tri, ông cho rng; t sinh có mnh, sng cht ti tri, không th ci đưc mnh tri. + Không T cho rng ngưi Quân t có ba điu s: s mnh tri, s bc đi nhân, s li thánh nhân. Trong đó s nht là s mnh tri. Nhưng có khi Khng T li không tin có mnh tri, ông cho rng: tri ch là lc lưng t nhiên không có ý trí, không can thip vào công vic ca con ngưi.

Tóm li, mc dù đng trên lp trưng th gii quan duy tâm bo th nhm bo v trt t xã hi nhà Chu suy tàn, nhưng trit hc ca Khng T có nhiu yu t tin b ch đ cao vai trò đo đc k cương xã hi, đ cao nguyên tc giáo dc đào to con ngưi, trng ngưi hin tài, nhân đo đi vi con ngưi và nhng quan đim tin b ca ông nhm xây dng xã hi thái bình thnh tr.

Mnh T (327 – 289 tr.CN) Mnh T tên tht là Mnh Kha, t là Dư,sinh ti nưc L, nay thuc tnh Sơn Đông Trung Quc. Ông là ngưi k tha và phát trin tư tưng ca trưng phái Nho Gia. Quan đim trit hc ca Mnh t th hin 3 ni dung :

- Quan đim ca Mnh T v th gii : Mnh T phát trin tư tưng thiên mnh ca khng T và đy th gii quan y ti đnh cao ca ch nghĩa duy tâm. Ông cho rng không có vic gì xy ra mà không do mnh tri, mình nên tùy thun mà nhn ly cái mnh chính đáng y. T đó, Mnh T đưa ra hc thuyt vn vt đu có đ trong ta, nên ch cn t tĩnh ni tâm là bit đưc tt c nghĩa là không phi tìm cái gì th gii khách quan mà ch cn tu dưng ni tâm là bit đưc tt c.

- Quan đim v bn cht con ngưi : Mnh T cho rng bn cht con ngưi vn là thin, tính thin đó là do thiên phú ch không phi là do con ngưi la chn. Nu con ngưi bit gi gìn thì làm cho tính thin ngày càng mnh thêm, nu không bit gi gìn s làm cho nó ngày càng mai mt đi thì con ngưi càng thêm nh nhen, ti tin không khác gì loài cm thú. T đó Mnh T kt lun : bn cht con ngưi là thin nhưng con ngưi hin thc có th là ác. Đó là do xh ri lon, luân thưng đo lí b đo ln. Cho nên đ thit lp quc gia thái bình thnh tr thì phi tr li cho con ngưi tính thin bng đưng li chính tr ly nhân nghĩa làm gc.

- Quan đim v chính tr xã hi : Mnh T có nhiu tin b đc bit là tư tưng ca ông v Dân quyn, tc đ cao vai trò ca qun chúng nhân dân. Ông cho rng trong mt QG quí nht là dân ri mi ti vua, đn ca ci xã tc dân vi quí, x ã tc vi th chi, quân vi khinh. Vi tinh thn y Mnh T ch trương xây dng mt ch đ bo dân, dưng dân tc là phi chăm lo, bo v nhân dân, ông yêu cu ngưi tr vì đt nưc phi quan tâm đn dân, phi to cho dân có nhà ca, rung vưn, tài sn bi vì h hng sn mi hng tâm.

Ông là ngưi ch trương khôi phc ch đ tĩnh đin đ cp đt cho dân. Ông khuyên các bc vua chúa tit kim chi tiêu, thu thu ca dân có chng mc. Đó là nhng quan đim ht sc mi m và tin b ca ông khin ông mnh dn đưa vào đưng li chính tr ca trưng phái Nho Gia hàng lot vn đ mi m toát lên tinh thn nhân bn theo con đưng ly dân làm gc.

Tuân T (298 – 238 tr CN). Tuân T thưng gi là Tuân Hung, T là Tuân Khanh; ông sinh ti nưc Triu. Ông là ngưi k tha, phát trin tư tưng ca trưng phái Nho gia.

Quan đim trit hc ca ông đưc th hin nhng ni dung sau: Quan đim v th gii: + Ông có quan đim duy vt tương đi trit đ v th gii. Tuân t cho rng, vũ tr gm có 3 b phn đó là: Tri có 4 mùa, Đt có sn vt, Ngưi có văn t. + Theo ông, tri ch là mt b phn ca vũ tr như nhng b phn khác, tri không có linh hn, không có ý chí, không can thip vào công vic ca con ngưi, song tri có đo ca tri. Đo tri đây đưc hiu là quy lut ca t nhiên, nó hot đng không ph thuc vào ý chí con ngưi.

Như vy, vi cách hiu v tri và đo tri như vy, Tuân T đã ph nhn vai trò quyt đnh ca thiên mnh đi vi vn mnh xã hi và con ngưi, đng thi ông cũng tha nhn tính khách quan ca quy lut t nhiên.

Quan đim v lý lun nhn thc. Trong trit hc ca mình, Tuân T đã xây dng hc thuyt v nhn thc trên nn tng ca ch nghĩa duy vt. Ông khng đnh rng: con ngưi có kh năng nhn thc đưc th gii và quy lut ca nó. Trong đó, đi tưng ca nhn thc là th gii khách quan. Ông thy rng, quá trình nhn thc ca con ngưi bt đu t kinh nghim do cm quan (giác quan) đưa li; mi giác quan đu có tính năng riêng bit phn ánh mt mt nào đó ca s vt bên ngoài. Do vy, mun nhn thc đúng, nhn thc sâu sc v s vt còn phi da vào mt khí quan đc bit là tư duy mà ông gi là Tâm.

Ông cho rng, ch có qua s suy lý ca tư duy thì mi có th phân bit hoc phán đoán đúng đưc tính cht ca s vt do các cơ quan cm giác phn ánh. Nhưng hot đng ca tư duy (tâm) cũng phi ly hot đng ca các cơ quan cm giác làm cơ s. Như vy, Tuân T đã khái quát đưc nhng vn đ cơ bn ca quá trình nhn thc, ông đã gii quyt đúng mi quan h gia cm giác và tư duy, trong quá trình nhn thc và coi tri thc là kt qu ca quá trình nhn thc.

Quan đim v con ngưi. Tuân t là ngưi đi sâu nghiên cu con ngưi, ông coi con ngưi là mt b phn ca th gii, ông tin kh năng con ngưi. Ông cho rng, vic tr hay lon, lành hay d là do con ngưi làm ra ch không phi ti tri. T đó Tuân T khuyên con ngưi hãy tin mình, bit làm ch mình. Theo ông, ch cn ra sc sn xut nông nghip và tit kim tin ca thì tri s không đ cho con ngưi nghèo đói và nu gi gìn thân th khe manh, ăn điu đ thì tri s không đ cho con ngưi m đau bnh tt. Vi tinh thn y, Tuân T mnh dn đ ra hc thuyt con ngưi có th ci to đưc t nhiên bng trí khôn ca mình.

Như vy, so vi quan đim ca Khng - Mnh thì Tuân T đã đánh giá cao vai trò ca con ngưi trong th gii. Con ngưi trong trit hc ca Khng – Mnh là nn nhân ca s phn, ca thiên mnh; trong khi đó, con ngưi ca Tuân T là con ngưi chng li đnh mnh, ci to s phn ca chính mình và ci to gii t nhiên (đây là quan đim mi m v con ngưi ca ông).

Quan đim v bn cht con ngưi Đ i lp vi quan đim ca Mnh T, Tuân T cho rng bn tính ca con ngưi là ác. S dĩ bn tính ca con ngưi là ác vì con ngưi sinh ra vn có lòng ham li và dc vng. Đ tha mãn nhng ham mun và dc vng đó, con ngưi phi hành đng thun theo tính t nhiên ca mình. Điu đó, t dn đn s tranh giành, cưp bóc, chim đot ca nhau, dn đn nhng điu ác.

Ông cho rng, Ngưi ta sinh ra là có s hiu li, thun theo tính y mà có s phn tc mà mt lòng trung tín. Ngưi ta sinh ra là có cái dc ca tai mt, có cái đam mê âm thanh và màu sc. Thun theo tính y nên sinh ra dâm lon mà mt l nghĩa. Do đó, xã hi phi đưc t chc thành khuôn mu và dùng chun mc pháp lý đ giáo hóa con ngưi, đưa con ngưi tr v vi cái thin. (Đó là xut phát đim ca đưng li pháp gia sau này).

Quan đim v chính tr xã hi. Trong quan đim chính tr xã hi, Tuân T k tha nhng tư tưng tin b ca Khng T, Mnh T, đng thi ông b sung phát trin thêm nhng quan đim mi. Tuân T cho rng, tr nưc ch có đo đc và l nghĩa không thôi có l chưa n. Ông đ xut l, pháp kiêm tr Tuân T cho rng, đi vi nhng ngưi đn vi ta vi ý tt thì ta dùng l mà đi x vi ho, đi vi ngưi đn vi ta vi ý xu thì ta dùng hình pht đ đi x vi h.

Mt khác, Tuân T là ngưi k tha và phát trin tư tưng đ cao vai trò qun chúng nhân dân ca Mnh T; ông kêu gi ngưi đng đu đt nưc phi quan tâm đn dân, phi chăm lo sn xut nông nghip, tích tr ca ci, phát trin sn xut, tit kim tiêu dùng; chăm lo cho dân có cái ăn, cái mc, có công vic t mùa đông đn mùa hè, làm sao cho trên dưi cùng giàu có.

So vi Khng T và Mnh T, Tuân T là ngưi đã thy đưc sc mnh to ln ca qun chúng nhân dân.Ông cho rng, Vua là thuyn, dân là nưc, nưc ch thuyn và nưc cũng lt thuyn. Đó là nhng quan đim ht sc tin b cu ông v vai trò ca qun chúng nhân dân trong lch s. Tóm li, so vi Khng T và Mnh T, trit hc ca Tuân T là mt trình đ phát trin cao và có nhiu quan đim mi. Vì vy, trit hc ca Tuân T là trit hc duy vt tin b. Hc thuyt ca Tuân T là tp đi thành các hc thuyt đi trưc, đưc phê phán, k tha, phát trin nhng quan đim tin b, đng thi m màn cho trưng phái pháp gia sau này.

* Trưng phái Đo gia Đo gia là mt trưng phái trit hc ln trong lch s trit hc Trung Hoa c đi, nó có nh hưng sâu sc không ch đn tư tưng mà c truyn thng văn hóa ca hu ht các dân tc Châu Á. Đo gia gn lin vi tên tui ca Lão T và Trang T, vì vy còn gi là đo Lão – Trang.

- Trit hc ca Lão T (Sinh khong TK VI – V trưc CN): Thân th và s nghip ca Lão T Lão T đưc lch s Trung Hoa coi là ông t ca Đo gia. Cuc đi và s nghip ca ông đưc đi sau vit li mang nhiu tính huyn thoi. Nhưng theo s ký ca Tư Mã Thiên, Lão T là ngưi sng cùng thi vi Khng T. Ông h Lý, tên Nhĩ, t là Bá Dương, ngưi đi gi ông mt kính trng là lão Đam. Lão tử

Lão T là ngưi nưc S, huyn Kh, làng L, xóm Khúc Nhân (thuc tnh H Nam – Trung Quc ngày nay), ông đã tng làm quan s gi kho sách cho nhà Chu. Lão T là ngưi đc nhiu, hiu rng, đi nhiu nơi, song thích sng n dt. Toàn b tư tưng ca ông đưc trình bày ngn gn trong tác phm Đo đc kinh. Nhng quan đim trit hc ca ông mang tính cht gi m và đt đn đ thâm trm sâu sc. Tư tưng ca Lão T đưc th hin nhng ni dung sau đây:

Ni dung tư tưng trit hc ca Lão T Tư tưng v Đo: Tư tưng v Đo là đim xut phát đng thi cũng là ht nhân trong trit hc ca Lão T. Trong khi trình bày tư tưng v Đo, Lão T đã bc l rõ th gii quan duy vt và phép bin chng t phát. + Trong trit hc Trung Hoa, Đo lúc đu là con đưng, dn dn v sau Đo còn đưc bao hàm ni dung bn th lun và quy lut.

Theo quan đim ca Lão T, Đo là ngun gc, là bn cht sâu kín ca vn vt, theo ông đo là khi hn đn, không có hình th, không có tính cht, mp m thp thoáng, ….không bit đt tên gì nên đt tên Đo. Lão T cho rng, Đo th hin hai tính cht: T nhiên thun phác và trng không. Tính t nhiên ca Đo đưc hiu như là tính khách quan vn có ca s vt, nó tn ti không ph thuc vào ý chí con ngưi. Tuy nhiên, tính t nhiên khách quan ca Đo không th hiu như khái nim tn ti khách quan ca trit hc phương Tây. Bi vì, Đo cha đng và hòa đng c cái tn ti và cái không tn ti, c cái tĩnh lng và cái bin đi, c cái tương đi và cái tuyt đi. Nghĩa là nó tn ti t nhiên, nhưng không phi tn ti có đnh tính hình thái, mà là trng thái cha đng tt c…

Như vy xét v bn cht, Đo trưc ht đưc hiu là ngun gc ca vũ tr, là bn th đu tiên ca vũ tr, sinh ra c tri, đt, thn linh. Mt khác, trong trit hc ca Lão T, Đo không ch đưc hiu là ngun gc ca vũ tr mà còn theo nghĩa là quy lut vn hành ca vũ tr. Lão T cho rng không đâu là không có Đo, không đâu là không theo Đo, Đo là cái vô hình nhìn không thy, đón không gp, đui không đưc nhưng đâu cũng có Đo. Ông cho rng, tri có Đo mà trong, đt có Đo mà yên, thn có Đo mà linh.

T đó Lão T rút ra kt lun: Đo có hai tính cht cơ bn đó là tính ph bin, gi là đo thưng và tính khách quan gi là Đo Vô Vi. Lão T cho rng, không cn ai ra lnh, Đo t mình làm, Đo vn t nhiên lnh lùng trưc con ngưi, nó không vì rét mà dp b mùa đông, không vì nóng mà b mùa hè. Như vy, thông qua phm trù Đo, Lão T va tha nhn ngun gc ca th gii là vt cht, đng thi ông cũng tha nhn s tn ti khách quan ca quy lut chi phi s vn đng ca t nhiên và xã hi.

Tư tưng v phép bin chng Trit hc ca Lão T bao hàm nhân t đc sc v phép bin chng cht phác. + Phép bin chng ca Lão T là s phát trin tư tưng v s bin dch trong kinh dch ca trit hc Trung Hoa. Ông cho rng: Toàn b th gii là cuc đi chuyn tip không ngng. S vn đng bin đi ca vn vt không phi là hn lon mà tuân theo nhng qui lut tt yu. Đây là nhng qui lut nghiêm ngt, không s vt nào đng ngoài qui lut k c tri đt, thn linh.

+ Theo Lão T: Toàn th vũ tr b chi phi bi 2 qui lut ph bin: Đó là qui lut quân bình và qui lut phn phc. Lut quân bình: luôn gi cho s vn đng đưc thăng bng không đ cho cái gì thái quá, thiên lch hay bt cp. Nghĩa là, cái gì khuyt s đưc tròn đy, cái gì cong s đưc thng, cái gì vơi s đưc bù đp cho đy, cái gì cũ s đi mi li. Đó là đo t nhiên (Khuyt tc toàn, cong thì ngay, trũng li đy, cũ thì li mi)- Đo đc kinh, thưng thiên chương 22.

Ví d: Biu tưng ca lut quân bình là nưc, nưc có bn tính mm mi…. Chính nh lut quân bình mà vn vt tn ti bin đi không ngng theo mt trt t t nhiên nht đnh. Quá trình bin đi ca vn vt còn tuân theo lut phn phc nghĩa là phát trin ti cc đim s tr thành cái đi lp vi chính nó.

Lut phn phc ca Lão T có hai ý nghĩa: - Phn phc có nghĩa là vn vt bin hóa trao đi cho nhau theo mt vòng tun hoàn đu đn, k tip, nhp nhàng bt tn như 4 mùa xuân, h, thu, đông thay đi qua li. - Phn phc còn có ý nghĩa là tr v vi Đo t nhiên Vô vi. Nghĩa là tr v vi chính bn tính t nhiên ca mình, không thái quá, không bt cp.

+ Trong phép bin chng ca mình Lão T đã đi sâu lí gii v ngun gc ca s vn đng bin đi. Theo ông mi s vt là mt th thng nht ca hai mt đi lp. Hai mt này va xung khc đi lp, li va liên h ràng buc bao hàm ln nhau và không th thiu đưc nhau.

đây Lão T đã vch ra đưc bn cht ca mi quan h là thng nht và đu tranh ca các mt đi lp trong bn thân s vt, đó là ngun gc ca mi s bin đi. - Theo Lão T, các mt đi lp trong s vt trong quá trình đu tranh có th chuyn hóa ln nhau, khi s phát trin đt đn cc đim thì s tr thành mt đi lp vi chính nó do đó ha là ch da ca phúc, phúc là ch náu ca ha. Gió to không sut sáng, mưa ln không sut ngày…

Tuy nhiên theo Lão T, s đu tranh chuyn hóa ca các mt đi lp không theo khuynh hưng phát trin dn đn xut hin cái mi mà theo vòng tun hoàn ca lut phn phc. Hơn na Lão T không ch trương gii quyt mâu thun bng đu tranh ca các mt đi lp mà ch trương ly cái tĩnh, cái mm, cái Vô vi, cái điu hòa đ to thành s chuyn hóa (đây là mt hn ch trong phép bin chng ca ông).

Tư tưng v Đo Vô vi Vô vi là mt khái nim trit hc đo đc ca ngưi Trung Hoa c đi đ ch phương pháp sng t nhiên mc mac, thun phác không b cưng ch gò ép. Khái nim Vô vi ca Lão T: cũng xut phát t ý nghĩa này nhưng ct lõi thc s ca nó là ngh thut sng ca con ngưi trong s hòa nhp vi t nhiên, thun theo bn tính t nhiên ca con ngưi. Khái nim Vô vi ca Lão T có ba ý nghĩa chính.

Mt là, vn vt đu có bn tính t nhiên ca mình, chúng tn ti, vn đng, bin hóa theo l t nhiên không cn bit đn ý nghĩa mc đích ca bn thân chúng. Ví d: bn tính t nhiên ca cá là bơi li dưi nưc, chim là bay trên tri. Vì vy không nên can thip vào quá trình vn hành ca các s vt, bit chp nhn, thích ng vi mi hoàn cnh, môi trưng. Hai là, Vô vi còn có nghĩa là t do tuyt đi không b ràng buc bi bt c ý tưng, dc vng, đam mê, ham mun nào.

Theo Lão T nu trong đi sng ngưi ta c chy theo nhng nhu cu ham mun trái vi kh năng, bn tính t nhiên ca mình s đánh mt chính bn thân mình. Chính nhng ham mun dc vng làm con ngưi mt t do. Ba là, Vô vi còn có nghĩa là luôn bo v, gi kín bn tính t nhiên ca mình, bit ngăn chn, bài tr nhng gì làm hi đn bn tính t nhiên. Như vy thc cht ca Vô vi không phi là th đng, bt đng hay không hành đng mà Vô vi là hành đng theo bn tính t nhiên ca Đo.

+ T quan đim Vô vi Lão t rút ra nhng đim căn bn trong ngh thut sng ca con ngưi đó là nhng đc tính: T ái, cn kim, khiêm nhưng, khoan dung, tri túc….theo tư tưng này cn phi t b nhng gì là nhân to, phi đo pháp t nhiên. Tinh thn y dn Lão T đn ch quan nim mt cuc sng, mt phong cách sng theo Đo đn mc chi b truyn thng nhân to. + Trong đưng li tr nưc an dân, Lão T nht trí vi Khng T là ngưi đng đu nhà nưc phi là mt thánh nhân.

Nhưng nu Khng T ch trương, thánh nhân tr vì thiên h bng nhân, l, nghĩa, trí, tín thì Lão T ch trương thánh nhân tr vì thiên h bng Đo Vô vi. Nghĩa là trong mô hình xã hi ca Lão T ông ch trương xóa b ht mi ràng buc ca con ngưi bi các qui phm đo đc pháp lut, tri thc, công ngh… đ tr li con ngưi cái bn tính t nhiên nguyên thy vn có ca nó (Đây là mt hn ch ca ông)

Kt lun: Tư tưng ca Lão T v Đo cũng như phép bin chng và ch nghĩa Vô vi là rt sâu sc và đc đáo. Vi trình đ tư duy lí lun cao, nhng quan đim y ca Lão T đã đóng góp đáng k vào s phát trin tư tưng trit hc phương Đông. Tuy nhiên Lão T trong tư tưng trit hc ca ông vn còn nhng hn ch bi điu kin lch s khi gii quyt nhng vn đ bn th lun, nhn thc lun hay phép bin chng. Nhưng dù sao v phương din lch s chúng ta cũng phi nghiêng mình trưc di sn tài hoa và sc so ca ông.

- Hy Lp c đi là mt vùng đt rng ln bao gm min nam bán đo Ban Căng thuc Châu Âu, nhiu hòn đo bin Êgiê và c min ven bin ca bán đo Tiu Á. Điu kin đa lý thun li cho nên t rt sm các ngành nông nghip, th công nghip, thương nghip Hy Lp c đi đã phát trin Hoàn cnh ra đi và đc đim ca trit hc Hy Lp c đi. a. Hoàn cnh ra đi ca trit hc Hy Lp c đi.

- V mt xã hi, ch đ chim hu nô l Hy Lp thnh hành mt cách ph bin vào khong t th k XIII đn th k X tr.CN. Đây là thi k xã hi đã phân chia thành hai giai cp cơ bn: ch nô và nô l. - Thi k này cũng din ra mâu thun gay gt gia tng lp ch nô dân ch và ch nô quý tc. Trong đó ch nô dân ch là phái ch nô tin b, đng v phía NDLĐ, còn ch nô quý tc đi biu cho xu hưng phn đng mun duy trì mt xã hi đc tài. Cuc đu tranh đó có tác đng tích cc ti vic phát trin LLSX.

Nh s phát trin mnh m ca lc lưng sn xut thúc đy s phân công lao đng xã hi. Do đó, thi k này lao đng trí óc đã tách khi lao đng chân tay, xã hi đã hình thành mt b phn trí thc chuyên nghiên cu trit hc và khoa hc. Điu này góp phn vào vic phát sinh các ngành khoa hc, trong đó có trit hc.

Do nhu cu ca hot đng thc tin, nht là nhu cu phát trin thương mi và hàng hi Hy Lp đã quyt đnh s phát sinh và phát trin ca nhng tri thc v thiên văn, khí tưng, toán hc, vt lý,... Vì vy thi k này Hy Lp đã xut hin sm mt s ngành khoa hc t nhiên, nhưng các ngành khoa hc này chưa đ sc đ tr thành nhng ngành khoa hc đc lp. Lúc này tt c các khoa hc t nhiên nm chung trong trit hc.

Do đó, trit hc lúc đó gi là trit hc t nhiên và các nhà trit hc thi k này cũng là nhng nhà khoa hc t nhiên. Qua đó thy trit hc Hy Lp c đi ngay t khi mi ra đi đã gn cht vi nhu cu ca thc tin, gn lin vi nhng thành tu ca khoa hc t nhiên.

b. Đc đim ca trit hc Hy Lp c đi - Trit hc Hy lp c đi có đc đim riêng đc đáo ca nó. Đó là nn trit hc phong phú rc r, nhiu màu sc, nhiu trưng phái vi nhiu trit gia tiêu biu. Đúng như Ph.Ăngghen nhn xét: T các hình thc muôn hình muôn v ca tư tưng trit hc c Hy Lp đã có mm mng và đang ny n hu ht tt c các loi th gii quan sau này.

- Trit hc Hy Lp c đi hình thành phát trin gn lin vi s phát trin ca khoa hc t nhiên và các nhà trit hc thi k này đng thi cũng là nhng nhà khoa hc t nhiên. - Trong lch s trit hc Hy lp c đi, ch nghĩa duy vt có đc đim là mc mc, cht phác, gn lin vi phép bin chng sơ khai, t phát.

Mt s trit gia tiêu biu. a.Hêraclit (520 – 460 tr.CN). Hêraclit va là nhà trit hc va là nhà vt lý. Ông là nhà trit hc duy vt có tư tưng bin chng v th gii.

* Quan đim v th gii: Hêraclit tha nhn th gii là vt cht mà cơ s đu tiên, duy nht ca nó là La. la là ngun gc, là cái có trưc, là bn cht ca mi s vt và là cơ s ca mi s bin đi.

Ông cho rng, dưi tác đng ca la, đt bin thành nưc, nưc bin thành không khí và ngưc li ging như hàng hoá trao đi thành vàng và vàng thành hàng hoá. Theo Hêraclit, mi s vt luôn trnh thái vn đng bin đi chuyn hoá không ngng ging như dòng chy ca con sông.

C¸ch ng«n cña Heraclit: Th gii vt cht mãi mãi đã, đang và s là ngn la vĩnh vin đang không ngng bùng cháy và tàn li

Ngun gc ca s vn đng bin đi ca s vt, theo ông là s thng nht và đu tranh gia các mt đi lp trong bn thân s vt. Thông qua đu tranh bn cht s vt bc l ra và nh đó con ngưi nhn thc đúng v s vt. Theo Hêraclit S vn đng và phát trin ca s vt tuân theo quy lut (ông gi là Logos). Ngưi nào thu hiu đưc Logos và làm đúng theo Logos thì ngưi đó là ngưi có trí tu.

* Quan đim v lý lun nhn thc: Hêraclit cho rng, nhiêm v ca nhn thc là phi hiu bit sâu sc v t nhiên. Con ngưi nhn thc t nhiên bng c cm giác và tư duy. Trong đó tư duy có vai trò cc k quan trng. Nhn thc chân thc là nhn thc Logos ca s vt, song chân lý phi là c th.

* Quan đim v chính tr- xã hi: Hêraclit đng trên lp trưng ca ch nô quý tc chng li phái ch nô dân ch. Ông đ cao vai trò ca nhng cá nhân ưu tú và t ra khinh mit qun chúng nhân dân lao đng. Ông coi mt ngưi ưu tú sánh vi hàng vn ngưi khác. Tóm li: Hêraclit có rt nhiu đóng góp v mt trit hc c vn đ th gii quan cũng như nhn thc lun, đc bit là phép bin chng. Tuy còn mc mc, cht phác, nhưng v cơ bn nhng quan nim đó là đúng đn.

b. Đêmôcrit (460 – 370 tr.CN). Đêmôcrit là nhà trit hc duy vt vĩ đi trong th gii c đi. Ông là ngưi nghiên cu trên nhiu lĩnh vc: trit hc, logic hc, toán hc, vũ tr hc, vt lý hc, sinh vt hc, tâm lý hc, giáo dc hc, đo đc hc, m hc, ngôn ng hc. Vì vy, ông đưc coi là ngưi có b óc bách khoa đu tiên trong ngưi Hy Lp.

*Quan đim v th gii: Đêmôcrit cho rng, cơ s đu tiên cu to nên mi s vt là nguyên t. Nguyên t là phn t nh nht không th phân chia đưc na, không nhìn thy đưc, không âm thanh, không màu sc, không mùi v và tn ti vĩnh vin.

Theo quan đim ca Đêmôcrit, các s vt là do các nguyên t liên kt li vi nhau to nên. Tính đa dng ca nguyên t làm nên tính đa đng ca th gii các s vt. Nguyên t t thân vn đng nhưng khi kt hp vi nhau thành vt th làm cho vt th và th gii vn đng không ngng.

Ln đu tiên trong lch s Đêmôcrit nêu lên khái nim không gian, theo ông không gian là khong trng mà đó các nguyên t vn đng liên kt li vi nhau. Ông là ngưi đã thy đưc mi liên h gia vt cht, vn đng và không gian. đây Đêmôcrit đã th hin lp trưng duy vt v t nhiên.

*Quan đimv lý lun nhn thc: Đêmôcrit là ngưi có công ln trong vic xây dng lý lun nhn thc ca ch nghĩa duy vt thi c đi. Ông cho rng đi tưng ca nhn thc là vt cht, là th gii xung quanh con ngưi và nh vào s tác đng ca đi tưng nhn thc vào giác quan nên con ngưi mi nhn thc đưc s vt.

Đêmôcrit chia nhn thc thành 2 dng là: nhn thc m ti và nhn thc chân lý. Nhn thc m ti là nhn thc do các giác quan đem li. Nhn thc chân lý là nhn thc do s phân tích sâu sc s vt đ nm bn cht bên trong ca nó. Hai dng nhn thc trên có mi liên quan cht ch vi nhau, trong đó nhn thc chân lý sâu sc hơn vì nó phn ánh đưc bn cht bên trong ca s vt.

Đêmôcrit còn là ngưi đt nn móng cho s ra đi ca logic hc vi tư cách là khoa hc ca tư duy. Ông là ngưi đu tiên trong lch s vit tác phm Bàn v logic hc ông coi logic hc là mt công c đ nhn thc các hin tưng ca t nhiên. Ông là ngưi nhn mnh phương pháp quy np. Tc là phương pháp đi t cái riêng đn cái chung nhm vch ra bn cht ca s vt.

* Quan đim v chính tr xã hi: Đêmôcrit là ngưi phê phán mnh m tôn giáo. Ông cho rng nhng thn thánh ca tôn giáo Hi Lp ch là s nhân cách hóa nhng hin tưng ca t nhiên hay thuc tính ca con ngưi. Đêmôcrit là ngưi đng trên lp trưng ca tng lp ch nô dân ch chng li bn ch nô quý tc,bo v ch đ dân ch nô, ông coi ch đ Nô L là hp lý.

Đêmôcrit có nhng quan đim tin b v mt đo đc. Theo ông phm cht con ngưi không phi li nói mà vic làm.Con ngưi cn hành đng có đo đc, còn hnh phúc ca con ngưi là kh năng trí tu, kh năng tinh thn nói chung,và đnh cao ca hnh phúc là tr thành nhà thông thái. Tóm li nhng quan đim trit hc ca Đêmôcrit tuy còn mc mc cht phác, song đã đưa trit hc duy vt Hi Lp c đi lên bưc tin mi,đóng góp cho kho tàng trit hc ca nhân loi nhng thành qu vô giá.

c. Platon (427 – 347 tr.CN). Platon là nhà trit hc duy tâm khách quan, quan đim trit hc ca ông đi lp vi trit hc duy vt ca Đêmôcrit. Quan đim trit hc ca ông đưc th hin nhng ni dung sau đây

Platon coi ý nim là th gii chân thc, có trưcvà sinh ra th gii các s vt. Còn th gii các s vt là không chân thc. Bi vì đó các s vt không ngng bin đi. Do đó, không có cái gì là n đnh vĩnh vin. Như vy, khi gii quyt vn đé cơ bn ca trit hc Platon đã đng trên lp trưng ca ch nghĩa duy tâm khách quan. * Quan đim v th gii:

*Quan đim v lý lun nhn thc Platon cũng có tính cht duy tâm. Theo ông, nhn thc ca con ngưi không phi là phn ánh các s vt ca th gii khách quan mà ch là quá trình nh li, hi tưng li ca linh hn v th gii ý nim, v nhng điu mà linh hn đã bt gp khi còn th gii ý nim, khi chưa trú ng vào th xác con ngưi. Trên cơ s đó, Platon phân hai loi tri thc: tri thc hoàn toàn đúng đn tin cy và tri thc m nht. Loi th nht là tri thc ý nim, tri thc ca linh hn trưc khi nhp vào th xác và có đưc nh hi tưng. Loi th hai ln ln đúng sai, là tri thc nhn đưc nh vào nhn thc cm tính, đó không có chân lý.

* Quan đim v chính tr xã hi Platon ch trương cn phi duy trì các hng ngưi trong xã hi, cũng có nghĩa là duy trì s bt bình đng gia mi ngưi. Theo ông Nhà nưc ra đi cũng là đ đáp ng nhng nhu cu đó. Ông đưa ra mô hình Nhà nưc lý tưng.

Trên cơ s phê phán các hình thc nhà nưc đã có trong lch s Platon đưa ra mô hình Nhà nưc lý tưng da trên cơ s phân chia xã hi thành ba đng cp da vào đc trưng đo đc: -Đng cp th nht là các nhà trit hc, các nhà thông thái gi v trí lãnh đo xã hi. - Đng cp th hai là quân nhân có trách nhim bo v Nhà nưc lý tưng. - Đng cp th ba là dân lao đng t do, th th công có nhim v sn xut ra ca ci vt cht đ đm bo cuc sng cho nhà nưc.

S tn ti và phát trin ca Nhà nưc lý tưng da trên s phát trin ca sn xut vt cht, s phân công các ngành ngh và gii quyt mâu thun gia các nhu cu xã hi. S vinh quang ca nhà nưc ph thuc vào các phm cht: S thông thái, s dũng cm, s chính nghĩa và phong đ duy trì chun mc xã hi. Trong đó s thông thái là tri thc cao nht và là nim vinh quang ca riêng nhà trit hc.

Tóm li: Platon là nhà trit hc duy tâm khách quan đã đ cp mt cách có h thng nhiu vn đ ca trit hc. Tuy còn nhiu hn ch, song Platon đã đóng góp công lao to ln vào vic nghiên cu nhng vn đ v hình thái ý thc xã hi, v tư duy lý lun.

TRIT HC TÂY ÂU THI K PHC HƯNG (TH K XV – XVI) a. Hoàn cnh ra đi ca trit hc Tây Âu thi k Phc hưng. Thi k Phc hưng các nưc Tây Âu là t th k XV đn XVI. Gi là thi k Phc hưng vi ý nghĩa là thi k này có s khôi phc (làm sng li) và phát trin nhng giá tr văn hoá thi c đi. Xét v mt hình thái kinh t - xã hi, đây là thi k các nưc Tây Âu đang chuên dn t XHPK lên XHTB. Trong thi k này, nhiu công c lao đng đã đưc ci tin và hoàn thin, đã to ra điu kin cho các công trưng th công tư bn tng bưc nâng cao năng sut lao đng.

b. Mt s trit gia tiêu biu. * Nicôlai Côpécnic (1473 – 1543). Nicôlai Côpécnic là nhà thiên văn hc và trit hc ngưi Ba Lan. Ông là ngưi đu tiên đã đưa ra thuyt Nht tâm, coi mt tri là trung tâm, trái đt và các hành tinh khác đu quay quanh mt tri. Thuyt Nht tâm ca ông có ý nghĩa rt ln v trit hc và khoa hc t nhiên lúc by gi. Nó bác b thuyt đa tâm ca Ptôlêmê và do đó đã giáng mt đòn quyt đnh vào chính nn tng ca th gii quan tôn giáo và đánh du s gii phóng khoa hc t nhiên khi thn hc và tôn giáo. Phát minh ca Côpécníc là mt cuc cách mng trên tri, báo trưc mt cuc cách mng trong các quan h xã hi.

* Gióocđanô Brunô (1548 – 1600). Brunô là nhà trit hc đng thi là mt nhà khoa hc t nhiên vĩ đi, ông cũng là tu sĩ nghiên cu thn hc Italia. Brunô là ngưi k tha và phát trin thuyt Nht tâm ca Côpécníc. Ông cho rng: xung quanh trái đt có mt bu không khí và nó cùng xoay vi trái đt. Theo ông có vô vàn th gii ging như thái dương h ca chúng ta, th gii chúng ta đang sng cũng như th gii nhà tri đu do vt cht to nên.

* Galilêô Galilê (1564 – 1642). Galilê là nhà toán hc, nhà thiên văn hc, nhà vt lý và là nhà trit hc cui thi Phc hưng Italia, là ngưi m đu cho s phát trin ca khoa hc thc nghim. Galilê đã có nhiu đóng góp cho cơ hc, đc bit là quy lut quán tính, lc rơi và gia tc trng trưng. Ông cũng đã ch ra kính vin vng đ quan sát bu tri, phát hin ra các v tinh, quan sát mt tri, mt trăng…

Trit hc vào thi k Phc hưng đã to ra mt bưc ngot trong s phát trin ca trit hc sau đêm trưng Trung c. Nó to tin đ cho trit hc tip tc phát trin vào thi k cn đi.

TRIT HC TÂY ÂU THI K CN ĐI (Th k XVII – XVIII)

a. Hoàn cnh lch s ca trit hc Tây Âu thi k cn đi. T cui th k XVI–XVIII các nưc Tây Âu là TK n ra các cuc CMTS. Đu tiên là CMTS Hà Lan (1560–1570), sau đó là CMTS Anh (1642–1648), ri đn CMTS Pháp (1789–1794). Trong đó CMTS Pháp là trit đ nht. Đây là thi k PTSX tư bn đưc xác lp và tr thành PTSX thng tr, nó to ra nhng vn hi mi cho KHKT phát trin mà trưc ht là KHTN.

b. Nhng trit gia tiêu biu. Trit hc Anh th k XVII. * Phranxi Bêcơn ( ). Bêcơn sinh ra trong mt gia đình quý tc, là con mt quan chc cao cp nưc Anh. Sau khi tt nghip đi hc, ông làm nhiu công vic khác nhau: ngoi giao, tư pháp, thưng thư báo chí, bu vào ngh vin, th tưng Anh, đưc phong bá tưc. Bêcơn là ngưi sáng lp ch nghĩa duy vt Anh và khoa hc thc nghim hin đi. Bt đu t Bêcơn, lch s trit hc Tây Âu bưc sang mt giai đon mi.

- Quan đim ca Bêcơn v vai trò, nhim v ca trit hc và khoa hc. Theo Bêcơn thì nhim v ca trit hc là ci to li toàn b các tri thc mà con ngưi đã đt đưc thi đi đó, nhm nm bt trt t ca gii t nhiên.Theo ông, tri thc là sc mnh đ con ngưi chinh phc t nhiên. Mun chinh phc t nhiên thì con ngưi phi nhn thc các quy lut ca nó và vn dng các quy lut y vào trong đi sng. T đó, Bêcơn cho rng s phát trin ca trit hc và khoa hc là nn tng canh tân đt nưc.

* Tômát Hpxơ ( ). Hpxơ là mt trit gia ni ting, đi biu xut sc ca ch nghĩa duy vt Anh th k XVII. Ông là ngưi h thng hoá ch nghĩa duy vt ca Bêcơn. Quan đim duy vt ca ông đưc th hin nhng ni dung sau đây:

* Gióocgiơ Béccli ( ). Béccli sinh ra trong mt gia đình quí tc min Nam Ailen; hc Trưng Tng hp Đublin. Ông say mê nghiên cu thn hc, toán hc và trit hc. Béccli là nhà trit hc duy tâm, v linh mc. Quan đim trit hc ca ông th hin ni dung sau:

Trit hc khai sáng Pháp th k XVIII. Đc đim kinh t - xã hi. Xã hi Pháp vào na cui th k XVIII cha đng nhng mâu thun sâu sc. Giai cp phong kin Pháp đng đu là vua Lu-i XVI đã thâu tóm vào tay mình nhng quyn lc vô hn. Ch da xã hi ca nhà vua là các đng cp đc quyn và chim s ít trong dân cư: quí tc và tăng l. Đi sng ca đi đa s nhân dân lao đng, trưc ht là nông dân ht sc khn kh, nn đói do mt mùa hoành hành, nhng cuc ni dy ca nông dân chng ch đ phong kin xy ra thưng xuyên. Tt c cái đó là nguyên nhân kinh t - xã hi ca cuc cách mng tư sn Pháp (1789 – 1794). Các nhà duy vt Pháp th k XVIII là nhng ngưi chun b v mt tư tưng cho cuc cách mng v chính tr sôi đng đó.

Th k XVIII Pháp, vi nhng đc đim kinh t - xã hi, chính tr ca nó cũng đng thi to nhng tin đ cho s ra đi ca nhng tư tưng trit hc và tư tưng văn hoá nói chung. Trit hc thi k này đưc gi là trit hc khai sáng (ánh sáng) nghĩa là coi trng trí tu, đ cao trí tu ca con ngưi.

Mt s trit gia tiêu biu. * Giulen Ôphrơ La Mettri (1709 – 1751). La Mettri sinh ra trong mt gia đình thương nhân giàu có. Sau khi tt nghip trung hc, ông nghiên cu y hc và tr thành bác sĩ, đng thi say mê nghiên cu trit hc và khoa hc. La Mettri là mt trong nhng nhà trit hc duy vt đin hình ca trit hc khai sáng Pháp th k XVIII. Ông cùng vi các nhà Bách khoa toàn thư Pháp chun b v mt tư tưng cho cuc cách mng tư sn Pháp năm 1789.

* Đêni Điđrô ( ). Điđrô là nhà trit hc duy vt đin hình Pháp th k XVIII, là nhà văn, nhà lý lun ngh thut, đi biu phái khai sáng, ngưi ch biên b Bách khoa toàn thư, ca Pháp- mt trong nhng di sn văn hóa vĩ đi ca nưc Pháp và Châu Âu th k XVIII.

* Pôn Hăngri Điđrich Hônbách (1729 – 1789). Hônbách là đi biu xut sc ca ch nghĩa duy vt và vô thn th k XVIII, nhà tư tưng ca giai cp tư sn cách mng Pháp, là cng tác viên tham gia son tho Bách khoa toàn thư do Điđrô đng đu.

TRIT HC C ĐIN ĐC

Hoàn cnh ra đi và đc đim ca trit hc c đin Đc. a. Hoàn cnh ra đi ca trit hc c đin Đc. -Vào cui th k XVIII đu th k XIX các nưc Tây Âu như Anh, Pháp, Italia,... đã hoàn thành cuc cách mng tư sn và thit lp ch nghĩa tư bn. Tình hình đó đã thúc đy mnh m s phát trin v khoa hc, k thut và công ngh.

-Trong khi đó nưc Đc vn còn là mt quc gia phong kin lc hu c v kinh t ln chính tr. Nông nghip b đình đn, công nghip không phát trin (năm 1822, c nưc Đc mi ch có 2 máy hơi nưc). Vào đu th k XIX nưc Đc có khong 300 công quc khác nhau. Mi công quc ging như tiu vương quc tách bit gây tr ngi cho s phát trin đt nưc.

- Đc bit, triu đình vua Ph vn ngoan c tăng cưng quyn lc đ duy trì ch đ phong kin thi nát cn tr đt nưc phát trin theo con đưng tư bn ch nghĩa. - Mc dù lc hu v kinh t và chính tr, nhưng nưc Đc li có nhng bưc phát trin mi v trit hc, văn hóa, ngh thut. Điu này th hin s phát trin ca ý thc tư tưng có lúc không hoàn toàn ph thuc mt chiu vào điu kin v kinh t.

- Do nh hưng ca cách mng tư sn Pháp cùng vi nhng tin b ca khoa hc k thut ca th gii lúc by gi tác đng làm cho giai cp tư sn Đc và nhng nhà tư tưng thy đưc nhng hn ch ca phương pháp tư duy siêu hình. Vì vy, cn phi có s ci cách, cn phi thay th bng phương pháp tư duy bin chng. Do đó, nưc Đc thi k này có s phát trin mnh m v mt trit hc. S phát trin đó tr thành màn giáo đu cho cuc cách mng v chính tr sau này.

b. Đc đim ca trit hc c đin Đc. - Mt là, trit hc c đin Đc thi k này biu hin khá rõ mâu thun gia tính cách mng v tư tưng vi s bo th ci lương v lp trưng chính tr xã hi ca các nhà trit hc. - Hai là, trưc đây trit hc phương Tây ch yu bàn v nhng vn đ thuc v bn th lun, nhn thc lun, thì trit hc c đin Đc bàn đn con ngưi, coi con ngưi va là kt qu ca quá trình hành đng ca mình va là ch th ca quá trình y. Đó là mt thành tu mi đáng đưc khng đnh. - Ba là, trit hc c đin Đc có mt cách nhìn mi, bin chng v th gii hin thc. Nu gt b nhng yu t duy tâm thì cách nhìn này là mt đóng góp ln cho tri thc nhân loi.

Vi nhng lý do nói trên trit hc c đin Đc đưc coi là giai đon phát trin rc r nht ca trit hc phương Tây cn đi và là ngun gc lý lun trc tip cho s ra đi ca trit hc Mác sau này.

Mt s trit gia tiêu biu. a. Cantơ ( ). Cantơ là nhà trit hc m đu cho nn trit hc c đin Đc, ông sinh ra trong mt gia đình quý tc Ph Kennixbec, và hc trưng đi hc tng hp Kennixbec. Sau đó ging dy môn trit hc và các môn khoa hc t nhiên đây. Cantơ là ngưi nghiên cu trên nhiu lĩnh vc: toán hc, logíc hc, m hc, trit hc.Trit hc ca Cantơ đưc chia làm hai thi k gn lin vi s chuyn bin tư tưng ca ông.

*Thi k trưc phê phán ( ). Thi k này Cantơ chú trng nghiên cu các vn đ khoa hc t nhiên vi nhng phát minh ni ting: - Cantơ là ngưi đu tiên đã khám phá ra nh hưng, ca lc hp dn gia trái đt và mt trăng đi vi các hin tưng thu triu. Ông cho rng, do sc hút ca mt trăng và trái đt đưa ti hin tưng nưc thu triu lên xung và đã nh hưng ti tc đ xoay vòng ca trái đt. Cantơ cho rng vòng xoay ca trái đt s b chm li là do s ma sát khi nưc thu triu lên gây ra.

Trong tác phm lch s t nhiên ph thông và lý thuyt bu tri vit năm 1755, Cantơ đã nêu lên gi thuyt có giá tr v s hình thành vũ tr bng các cơn lc và kt t ca các khi tinh vân. Như vy ông tha nhn các hin tưng trong th gii có mi liên h vn đng phát trin. Trái đt, bu tri cũng như toàn vũ tr có quá trình sinh thành, bin đi. Nhng phát minh v KHTN nói trên chng t rng Cantơ là ngưi có quan đim duy vt biên chng v th gii.

*Thi k phê phán (1770 tr đi). -Nu thi k trưc phê phán, trit hc ca Căntơ th hin tính cht duy vt bin chng v th gii thì thi k phê phán trit hc ca ông li mang tính cht duy tâm, bt kh tri v th gii. -Trưc ht Cantơ tha nhn s tn ti ca th gii vt cht bên ngòai con ngưi, th gii đó có th nhn thc đưc bng cm giác. V đim này ông là nhà duy vt.

Nhưng ông li cho rng nhn thc ca con ngưi ch bit đưc hin tưng b ngoài, không xâm nhp đưc vào bn cht đích thc ca s vt thì khi đó ông li là ngưi duy tâm bt kh tri. Tính cht duy tâm trong trit hc ca Cantơ còn th hin ch ông coi không gian, thi gian, các quy lut ca t nhiên không phi Là sn phm ca gii t nhiên mà là sn phm ca lý trí tiên nghim Tóm li trit hc ca Cantơ là s dung hòa gia CNDV Và CNDT và s kt hp hai khuynh hưng đó trong mt h thng trit hc.

b. Hêghen ( ). * Tóm tt tiu s và tác phm. Hêghen sinh ra trong mt gia đình quan chc cao cp Đc. Thi tr ông hc khoa hc trit hc và thn hc trưng Đi hc Tubingen. Sau khi tt nghip đi hc, Hêghen làm giáo sư dy tư trong các gia đình, v sau ông đưc b nhim làm giáo sư hiu trưng trưng trung hc và sau đó làm giáo sư trưng Đi hc Hayđenbéc; cui đi ông là giáo sư trưng Đi hc Béclinh.

Hêghen là nhà trit hc duy tâm khách quan, là nhà bin chng li lc, trit hc ca ông là tp đi thành ca trit hc c đin Đc. Đúng như Ph.Ăngghen đã tng đánh giá Hêghen không ch là mt thiên tài sáng to mà còn là mt nhà bác hc có tri thc bách khoa, nên trong mi lĩnh vc, ông xut hin ra là mt ngưi vch thi đi. Như vy, đ bit Hêghen gi vai trò như th nào trong lch s phương Tây nói chung và lch s trit hc c đin Đc nói riêng.

Các tác phm ln ca Hêghen gm: - Hin tưng hc tinh thn (1807) trình bày quá trình phát sinh phát trin ca nhn thc cá th và nhn thc loài. - Khoa hc logic hc ( ) trình bày nhng quy lut và phm trù ca phép bin chng. - Bách khoa toàn thư các khoa hc trit hc (1817) là các bài ging v lch s trit hc, trit hc pháp quyn, trit hc m hc, tôn giáo do hc trò ca Hêghen tp hp li xut bn.

* Ni dung quan đim trit hc ca Hêghen. Hêghen là trit hc duy tâm khách quan. - Trong h thng trit hc ca mình, Hêghen coi ý nim tuyt đi là đim xut phát, là nn tng. Theo ông, ý nim tuyt đi là thc th sinh ra mi cái trên th gii, là đng ti cao sáng to ra gii t nhiên và xã hi. Mi s vt hin tưng xung quanh chúng ta ch là sn phm, là kt qu ca s sáng to ca ý nim tuyt đi.

Theo Hêghen, con ngưi cũng sn phm và là giai đon phát trin cao nht ca ý nim tuyt đi. Hot đng nhn thc và ci to th gii ca con ngưi chính là công c đ tinh thn tuyt đi nhn thc chính bn thân mình và tr v chính bn thân mình. Như vy, khi gii quyt vn đ cơ bn ca trit hc, Hêghen đng trên lo trưng ca CNDT khách quan.

T quan đim duy tâm khách quan, Hêghen xây dng h thng trit hc ca minh gm 3 phn ch yu: Phn th nht: Hêghen trình bày cun logic hc ông hình dung ý nim tuyt đi còn hot đng trong dng nguyên cht ca tư duy thun tuý. Phn th hai: Là hc thuyt duy tâm v t nhiên đưc Hêghen trình bày trong Trit hc t nhiên. đây gii t nhiên đưc hiu là s tn ti khác ca tinh thn hay ý nim đã tr thành k sáng to ra gii t nhiên. Phn th ba: là lý lun duy tâm v đi sng xã hi, phn này đưc Hêghen trình bày ch yu trong Trit hc tinh thn. Trong phn này, Hêghen trình bày lch s ca con ngưi và s nhn thc ca con ngưi dưi hình thc duy tâm.

Như vy, xét toàn b thì h thng trit hc ca Hêghen là ch nghĩa duy tâm khách quan mang nng tính cht thn bí phc v đc lc cho tôn giáo. Tuy nhiên nu nghiên cu k toàn b h thng trit hc này, đc bit là logic hc ca Hêghen ta có th tìm thy nhng ht nhân hp lý, nhng tư tưng thiên tài v phép bin chng đó chính là ch mà ông vưt xa các tin bi ca mình.

* Phép bin chng duy tâm ca Hêghen là mt thành tu vĩ đi ca trit hc c đin Đc. Hêghen là nhà bin chng duy tâm. Ông là ngưi có công trong vic phê phán tư duy siêu hình và cũng là ngưi đu tiên trình bày toàn b gii t nhiên, lch s và tư duy dưi dng mt quá trình. Nghĩa là, trong s liên h, vn đng, bin đi và phát trin không ngng.

Trong khuôn kh h thng trit hc duy tâm ca mình, Hêghen không ch trình bày các phm trù như: cht, lưng, ph đnh, mâu thun mà ông còn là ngưi din đt đưc các quy lut ca phép bin chng như lưng đi dn đn cht đi và ngưc li, ph đnh ca ph đnh vi tư cách là s phát trin din ra theo hình xoáy c và quy lut mâu thun vi tư cách là ngun gc ca đng lc ca s phát trin.

- Như vy, nhng vn đ ct li nht ca phép bin chng đã đưc Hêghen đ cp mt cách bao quát nht. Nhưng khi trình bày các quy lut ca phép bin chng Hêghen li cho rng, tt c nhng quy lut đó ch là sn phm ca s vn đng và sáng to ca ý nim tuyt đi. Do đó, phép bin chng ca Hêghen là phép bin chng duy tâm, h thng trit hc ca ông là h thng trit hc duy tâm. - Mác-Ănghen đã phê phán mt cách trit đ tính cht duy tâm trong PBC ca Hêghen. Đng thi các ông đã tip thu, k tha, phát trin nhng ht nhân hp lý trong phép bin chng y đ XD nên PBCDV và các ông coi Hêghen là ngưi có nhiu công lao trong vic phát trin PBC.

+ Quan đim v xã hi ca Hêghen. Trong các quan đim v xã hi, Hêghen đã đng trên lp trưng ca ch nghĩa ci lương,bo th, đ cao dân tc Đc, mit th các dân tc khác, coi nưc Đc là hin thân ca tinh thn vũ tr mi. Ch đ nhà nưc ph đương thi đưc Hêghen xem nó như đnh cao ca s phát trin ca nhà nưc và pháp lut.

Tuy nhiên, bên cnh nhng tư tưng bo th nói trên, Hêghen đã nêu ra nhiu tư tưng bin chng quý báu v s phát trin ca đi sng xã hi. Trong đó, ông đc bit quan tâm nghiên cu v vn đ ngun gc và bn cht ca nhà nưc. Hêghen tìm ngun gc nhà nưc t mâu thun xã hi, ông còn cho rng: nhà nưc không ch là cơ quan hành pháp, mà còn là tng th các quy ch k cương, chun mc và mi lĩnh vc đo đc, pháp quyn, chính tr, văn hóa … ca xã hi, nh đó mà xã hi đưc phát trin bình thưng.

Tóm li: Tuy cón có nhiu nhưc đim là mâu thun gia phép bin chng có tính cách mng vi h thng duy tâm có tính cht bo th, nhưng trit hc ca Hêghen tht s là mt h thng đ s, k vĩ nht trong lch s trưc Mác nói chung và trong trit hc c đin Đc nói riêng.

c.Phơ-Bách( ). * Tóm tt tiu s và tác phm. Phơ-Bách sinh năm 1804 trong mt gia đình lut sư ni ting Đc. Thi tr ông theo hc trưng Đi hc Béclinh, tham gia phái Hêghen tr. V sau ông tách khi phái này, phê phán h thng trit hc ca Hêghen, và xây dng h thng trit hc riêng ca mình, gi là CNDV Phơ-Bách. Công lao ca Phơ-Bách là đã làm sng li ch nghĩa duy vt th k XVII-XVIII và làm phong phú mt cách sáng to th gii quan duy vt.

Ông vit khá nhiu tác phm: Lun văn tin sĩ (1828) vi đ tài: V lý tính vô hn duy nht và ph quát. Nhng ý nghĩ v cái cht và s bt t (1830). Trong đó ông khng đnh: Ch có nhng hành đng vĩ đi ca lý tính con ngưi mi bt t còn cá nhân con ngưi thì không bt t. Góp phn phê phán trit hc Hêghen (1839). Đây là tác phm gii quyt mt cách duy vt vn đ cơ bn ca trit hc.

Bn cht đo thiên chúa (1841), tip tc phê phán ch nghĩa duy tâm nói chúng và trc tip là ch nghĩa duy tâm Hêghen. Nhng quan đim cơ bn ca trit hc tương lai (1842) đây là li nhn nh các nhà trit hc tương lai.

* Mt s tư tưng trit hc duy vt ca Phơ-Bách. - Quan đim v th gii ca Phơ-Bách Phơ-Bách là ngưi có công trong vic phát trin ch nghĩa duy vt. Ông tha nhn gii t nhiên (bao gm c con ngưi ) tn ti khách quan. Cơ s tn ti ca gii t nhiên nm ngay trong lòng gii t nhiên, ch không phi gii t nhiên là s tn ti khác ca tinh thn.

Ông cho rng, ý thc ca con ngưi là sn phm ca b óc ngưi, mt dng vt cht đc bit có kh năng phn ánh th gii vt cht. T đó cho phép khng đnh mi quan h khng khít gia vt cht và ý thc. Quan nim nói trên đã khc phc đưc quan đim nh nguyên lun v s tách ri gia tinh thn và th xác.

Phơ-Bách khng đnh: không gian và thi gian tn ti khách quan, không có vt cht tn ti bên ngoài không gian và thi gian. Ông tha nhn s tn ti khách quan ca các quy lut t nhiên, tính khách quan ca quan h nhân qu, tha nhn s vn đng và phát trin ca gii t nhiên, din ra mt cách khách quan, trong nhng điu kin nht đnh dn ti s xut hin ca đi sng hu cơ và xut hin con ngưi.

S RA ĐI VÀ PHÁT TRIN CA TRIT HC MÁC-LÊNIN

Nhng tin đ xut hin trit hc Mác Trit hc Mác ra đi là sn phm tt yu ca thi đi, da trên cơ s nhng điu kin lch s-xã hi nht đnh cùng vi nhng tin đ lý lun và khoa hc sau đây.

Tin đ kinh t - xã hi ca trit hc Mác C.Mác ( ) Ph. Ăngghen( )

- Trit hc Mác ra đi vào nhng năm 40 ca th k XIX, do Karl Marx ( ) và Engels (1820 – 1895) xây dng nên. - Vào thi gian này các nưc, Anh, Pháp, Đc, ch nghĩa tư bn đã phát trin mnh m trên cơ s nn sn xut bng cơ gii do cuc cách mng công ngh to ra.

- S phát trin ca ch nghĩa tư bn cũng làm l rõ thêm mâu thun cơ bn vn có ca nó, đó là mâu thun gia mt bên là tính cht xã hi hóa và trình đ phát trin ngày càng cao ca lc lưng sn xut (LLSX) vi mt bên là quan h sn xut (QHSX)Tư Bn ch nghĩa ( TBCN ).Mâu thun này đưc biu hin v mt xã hi, đó là mâu thun gia giai cp vô sn (GCVS) và giai cp tư sn (GCTS).

- Đc bit khi giai cp tư sn đã xác lp đưc s thng tr chính tr ca mình thì h tr thành lc lưng bo th làm cho mâu thun giai cp gia GCVS và GCTS ngày càng gay gt hơn. Do vy thi k này phong trào đu tranh ca giai cp công nhân phát trin mnh m và đã n ra nhng cuc khi nghĩa như: +Cuc khi nghĩa ca công nhân Li-ông (Pháp) n ra năm ( ).Cuc ni dy ca công nhân TP Pari năm Cuc khi nghĩa ca th dt Xi-Lê-Di (Đc) năm Anh đã ra đi phong trào qun chúng đu tiên ca công nhân và đưc gi là Phong trào hin chương năm ( ).

- Như vy, trên vũ đài lch s đã sut hin mt lc lưng chính tr xã hi mi m mc dù còn mang tính t phát, nhưng ngày càng mnh m, tr thành nhân t quan trng ca đi sng chính tr - xã hi, đó là giai cp vô sn cách mng. - Trong bi cnh lch s y, các hc thuyt xã hi ch nghĩa không tưng phê phán ca Xanh-Xi- Mông, Phu-ri-ê, Ô-Oen li không đáp ng đưc yêu cu ca phong trào vô sn, không th hin đưc nhng li ích căn bn ca giai cp vô sn trong s nghip gii phóngnhân dân lao đng khi ch đ Tư bn ch nghĩa.

- Phong trào đu tranh ca g/c vô sn còn mang tính t phát và thiu t chc, do đó cn phi có mt lý lun tiên phong hưng dn và giác ng cho g/c công nhân v vai trò s mnh lch s ca mình.

- Trên cơ s nghiên cu h thng lý lun trưc kia, và trc tip tham gia vào phong trào đu tranh ca g/c công nhân, Mác và Ăng Ghen đã khái quát kinh nghim đu tranh ca g/c công nhân, sáng to ra lý lun cách mng ca phong trào vô sn; dn đn s ra đi ca trit hc Mác. - Có th nói g/c vô sn đã tìm thy trit hc Mác vũ khí tinh thn ca mình, cũng ging như trit hc Mác đã tìm thy giai cp vô sn như là vũ khí vt cht ca mình.

Tin đ lý lun ca trit hc Mác - Trit hc Mác ra đi do nhu cu ca s khái quát tri thc nhân loi. - Vi tư cách là mt khoa hc, trit hc Mác đã k tha tt c nhng tinh hoa di sn lý lun quý báu mà loài ngưi đã đt đưc. Đc bit Mác- Ăng Ghen đã k tha ch nghĩa duy vt (CNDV) ca Phơ-Bách và phép bin chng ca Hê-Ghen trong trit hc c đin Đc.

KẾ THỪA TRIẾT HỌC CA HÊ-GHEN VÀ PHƠ- BÁCH HÊ GHEN ( ) PHƠ -BÁCH ( )

- Công lao ca Hê-Ghen là ch ông là ngưi đã phê phán mnh m phương pháp tư duy siêu hình. Ông là ngưi đu tiên đã din đt đưc nhng quy lut ca phép bin chng vi tư cách là h thng lý lun. Nghĩa là ông coi toàn b gii t nhiên, lch s và tinh thn nm trong quá trình liên h, vn đng, phát trin tuân theo quy lut. (Quy lut mâu thun, QL lưng–cht, QL ph đnh ca ph đnh).

- Nhưng khi trình bày các quy lut ca phép bin chng, Hê-Ghen li cho rng: các quy lut y cũng ch là sn phm ca s sáng to ca ý nim tuyt đi. Do đó phép bin chng ca Hê-Ghen là phép bin chng duy tâm. H thng trit hc ca Hê-Ghen là h thng trit hc duy tâm. - Vì vy đ xây dng nên phép bin chng duy vt Mác,Ăng-Ghen đã phê phán tính cht duy tâm trong phép bin chng ca Hê-Ghen, các ông đã k tha, tip thu nhng mt tin b trong phép bin chng y đ hình thành phép bin chng duy vt. - Như vy: Phép bin chng ca Mác không nhng là hình thc phát trin cao nht ca phép bin chng mà còn đi lp vi phép bin chng ca Hê-Ghen.

+ Ch nghĩa duy vt ca Phơ-Bách đã nh hưng mnh m đn s hình thành th gii quan khoa hc ca Mác, Ăng-Ghen. - >Các ông đã đánh giá cao Phơ-Bách trong vic phê phán tôn giáo và ch nghĩa duy tâm. Đc bit là khi đu tranh chng ch nghĩa duy tâm, Phơ-Bách đã khôi phc li v trí xng đáng cho trit hc duy vt. Nhưng ch nghĩa duy vt ca Phơ-Bách vn mang tính trc quan siêu hình và duy tâm v xã hi.

Vì vy, đ xây dng h thng trit hc duy vt bin chng, Mác, Ăng-Ghen đã trc tip k tha nhng quan đim duy vt tin b ca trit hc Phơ-Bách; đng thi các ông cũng khc phc tính trc quan, siêu hình và duy tâm v lch s ca nó, thay vào đó nhng kt lun có tính khoa hc trên cơ s khái quát mhng thành tu ca khoa hc đương thi. Như vy, Trit hc c đin Đc trưc ht là phép bin chng ca Hê-Ghen và ch nghĩa duy vt ca Phơ-Bách là ngun gc lý lun trc tip cho s ra đi ca trit hc Mác.

* Ngoài s chín mui ca điu kin kinh t - xã hi, ca tin đ lý lun; đ trit hc duy vt bin chng ra đi còn phi nói đn vai trò ca Mác, Ăng-Ghen, nhng vĩ nhân có b óc thiên tài. Các ông va là nhng nhà khoa hc có tri thc khoa hc sâu sc, có lý tưng cách mng nng cháy mà còn là nhng ngưi có tài năng v t chc thc tin.

- Chính nh tham gia trc tip vào vào hot đng thc tin, t chc và lãnh đo phong trào đu tranh ca giai cp công nhân; Mác, Ăng-Ghen đã có bưc chuyn bin quyt đnh t ch nghĩa duy tâm trit hc sang ch nghĩa duy vt bin chng. T lp trưng dân ch cách mng sang lp trưng cng sn ch nghĩa. Đó cũng là điu kin đ trit hc Mác ra đi.

Tin đ khoa hc t nhiên ca trit hc Mác - Đ trit hc Mác có th ra đi đưc ngoài nhng điu kin kinh t, xã hi còn phi có nhng tin đ v khoa hc t nhiên cho phép khc phc không nhng quan đim duy tâm mà c quan đim siêu hình v th gii đ hình thành th gii quan duy vt bin chng. - Thi k này có ba phát minh vĩ đi, đóng vai trò quan trng cho s ra đi ca ch nghĩa duy vt bin chng. Ba phát minh đó là: * Đnh lut bo toàn và chuyn hóa năng lưng. * Hc thuyt v cu to t bào ca cơ th sng. * Thuyt Tin hóa ca Đác-Uyn.

+ Đnh lut bo toàn và chuyn hóa năng lưng: Do nhà vt lý hc ngưi Đc là RôBéc May-e phát minh năm (1842–1845). S phát minh ra đnh lut bo toàn và chuyn hóa năng lưng đã chng minh rng: các hình thc vn đng khác nhau ca vt cht không tách ri nhau, mà gia chúng có s liên h, chuyn hóa ln nhau trong nhng điu kin nht đnh. Nghĩa là không có s mt đi ca năng lưng, mà ch có s chuyn bin không ngng ca năng lưng t dng này sang dng khác. Đnh lut này là cơ s khoa hc cho quan đim bin chng v th gii.

+ Thuyt t bào: Ch yu do hai nhà bác hc ngưi Đc là: Slây-Đen và Sa-Van-Nơ xây dng năm (1838–1839), đã xác đnh rng: cơ th thc vt và đng vt đu do t bào to thành. Hc thuyt này ch rõ s thng nht bên trong ca sinh vt, ch ra con đưng phát trin, tin hóa ph bin ca cơ th sng. Vì vy, nó góp phn quan trng vào s khng đnh quan nim duy vt bin chng v tính thng nht ca s sng trong nhng biu hin phong phú, đa dng, muôn v ca nó.

+ Thuyt Tin hóa: Do Đác-Uyn, nhà bác hc ngưi Anh xây dng vào năm Thuyt này đã chng minh mt cách khoa hc rng: th gii thc vt và đng vt là kt qu tt yu ca mt quá trình tin hóa lâu dài, trong đó các sinh vt phc tp bc cao đã hình thành t các sinh vt gin đơn, bc thp; không phi theo ý đnh ca thưng đ mà là do áp lc ca quy lut chn lc t nhiên. Hc thuyt này cũng góp phn khng đnh quan đim DVBC v th gii.

ĐÁC-UYN VÀ HỌC THUYẾT VỀ SỰ TIẾN HÓA CỦA CÁC LOÀI 1859

- Hc thuyt nói trên không nhng khng đnh mi liên h vn đng, phát trin ca các dng vt cht sng mà còn đp tan lun đim cho rng: chúa sáng to ra muôn loài, thưng đ sáng to ra con ngưi. Như vy: các phát minh khoa hc nói trên đã đt cơ s vng chc cho quan đim bin chng v th gii. Đng thi s phát trin ca khoa hc t nhiên cũng đòi hi phi có nhng khái quát mi v lý lun trit hc, phi xây dng phép bin chng duy vt vi tính cách là mt khoa hc tht s, giúp cho khoa hc t nhiên phát trin.

Tóm li : S xut hin ch nghĩa Mác nói chung và trit hc Mác nói riêng là mt tt yu khách quan, nó bt ngun t nhng nguyên nhân kinh t, xã hi và s phát trin ca tư tưng nhân loi trưc đó. Khái quát kinh nghim ca phong trào công nhân và nhng thành tu ca khoa hc t nhiên, k tha có phê phán nhng tư tưng trit hc trưc đó, Mác và Ăng- Ghen đã thc hin bưc ngot cách mng trong trit hc, dn đn s ra đi ca trit hc Mác

II.GIAI ĐON LÊNIN PHÁT TRIN TRIT HC MÁC V.I. Lênin (22/4/ /l/1924)

+ Mác, Ăng-Ghen xây dng hc thuyt ca mình trong thi k CNTB đang phát trin. Da trên cơ s phương pháp lun ca ch nghĩa DVBC, các ông đã có nhng tiên đoán khoa hc rt cơ bn v mt xã hi mi. Song là nhng nhà khoa hc Mác, Ăng-Ghen không có tham vng phác ha tt c nhng gì chưa có tin đ lch s.

+ Sau khi Mác, Ăng-Ghen mt, thi đi có nhiu bin đi ln lao, đc bit có hai bin đi: - Ch nghĩa Tư Bn đã phát trin thành ch nghĩa Đ quc, dn đn nhng mâu thun thi đi ny sinh gay gt. - Đây là thi k khoa hc t nhiên có s phát trin rt mnh m, đưc gi là thi k cách mng trong khoa hc t nhiên (Tìm ra tia X, Cu trúc nguyên t, Đin t, Phát hin ra tính phóng x ca nguyên t)

- Li dng s thay đi ca thi đi, và s phát trin ca khoa hc t nhiên, các th lc thù đch tp trung công kích vào hc thuyt Mác nói chung và trit hc Mác nói riêng. H đòi xét li hc thuyt Mác, h cho rng hc thuyt Mác đã li thi. - Trưc tình hình đó, Lênin là ngưi đã đng ra bo v xut sc hc thuyt Mác, và trong quá trình bo v Lênin đã phát trin toàn din hc thuyt Mác. -> Vì vy trit hc Mác đưc gi là trit hc Mác-Lênin, và ch nghĩa Mác cũng đưc gi là ch nghĩa Mác – Lênin.

Ngày nay nhng tư tưng ca Lênin vn đang là hành trang ca chúng ta cùng vi ch nghĩa Mác, Tư tưng H Chí Minh là cơ s lý lun cho s nghip đi mi nưc ta

Chuyên đ NGUYÊN TC THNG NHT GIA LÝ LUN VÀ THC TIN CA TRIT HC MÁC-LÊNIN

I. Phm trù thc tin và phm trù lý lun 1. Phm trù thc tin a. Quan đim trit hc trưc Mác v thc tin. Các nhà duy vt trưc Mác đã có công ln trong vic phát trin th gii quan duy vt và đu tranh chng ch nghĩa duy tâm tôn giáo. Tuy nhiên lý lun ca h còn nhiu khuyt đim, trong đó khuyt đim ln nht là chưa thy đưc vai trò ca thc tin đi vi nhn thc.

Phơ Bách (Feuerbach) là nhà trit hc duy vt ln nht trong trit hc trưc Mác; ngưi đã có công tng kt và xây dng tương đi hoàn chnh ch nghĩa duy vt. Vì vy, ch nghĩa duy vt ca ông tr thành ngun gc lý lun cho s ra đi ca trit hc Mác. Nhưng Phơ Bách cũng chưa thy đưc vai trò ca thc tin. Do đó, ch nghĩa duy vt ca ông vn là ch nghĩa duy vt siêu hình và duy tâm v xã hi.

+ Các nhà trit hc duy tâm, tuy đã thy đưc mt năng đng ca con ngưi, nhưng li phát trin mt cách tru tơng, thái quá vai trò ca ý thc tư tưng. Vì vy h coi thc tin như là hot đng tinh thn ch không phi là hot đng vt cht.(Hegel) coi hot đng thc tin ch là hot đng tinh thn ch không phi là hot đng vt cht. + Khc phc nhng hn ch nói trên ca CNDV và CNDT trong lch s, trit hc Mác- Lênin đưa ra quan nim đúng đn v thc tin.

b. Quan đim trit hc Mác-Lênin v thc tin. Theo quan đim ca ch nghĩa Mác-Lênin: Thc tin là toàn b hot đng vt cht có mc đích mang tính lch s-xã hi ca con ngưi, nhm ci to t nhiên, xã hi và bn thân con ngưi.

Khác vi hot đng tư duy (hot đng tinh thn), hot đng thc tin là hot đng vt cht, nghĩa là trong quá trình hot đng, con ngưi phi s dng các công c, phương tin vt cht tác đng vào các đi tưng ca t nhiên nhm to ra ca ci vt cht; tác đng vào xã hi làm bin đi xã hi. Nhng hot đng như vy đưc thc hin mt cách tt yu khách quan (nghĩa là không có hot đng này thì loài ngưi không th tn ti).

Hot đng thc tin không phi hot đng ca mt vài cá nhân riêng l mà là hot đng ca đông đo các tp đoàn ngưi trong xã hi. hot đng y bao gi cũng din ra trong mi quan h xã hi nht đnh, xã hi càng phát trin thì hot đng thc tin càng phong phú. Như vy, bng hot đng thc tin, con ngưi làm bin đi bn thân s vt trong hin thc. T đó làm cơ s đ bin đi hình nh ca s vt trong nhn thc. Do đó hot đng thc tin là hot đng có tính năng đng sáng to.

Hot đng thc tin rt đa dng, song có ba hình thc hot đng cơ bn là : - Lao đng sn xut nhm to ra ca ci vt cht - Hot đng ci to xã hi thông qua đu tranh giai cp và cách mng xã hi làm bin đi xã hi. - Thc nghim khoa hc là cơ s trc tip cho s phát trin ca nhn thc khoa hc. Trong ba hình thc nói trên thì lao đng sn xut là hình thc quan trng nht vì nó là nhân t quyt đnh s tn ti và phát trin ca xã hi.

2. Phm trù nhn thc và lý lun. a.Nhn thc là gì?. Theo quan đim duy vt bin chng thì nhn thc là quá trình phn ánh mt cách bin chng th gii khách quan vào trong b óc con ngưi trên cơ s thc tin lch s xã hi. Hin thc khách quan B óc ngưi Quá trình phn ánh Tri thc. Sáng to A A (Nhn thc là quá trình phn ánh hin thc khách quan vào trong b óc con ngưi mt cách sáng tao trên cơ s thc tin).

+ Quá trình nhn thc din ra không phi gin đơn, th đng, máy móc mà là quá trình phn ánh hin thc khách quan vào b óc con ngưi mt cách năng đng sáng to, bin chng. Đó là quá trình đi t không bit đn bit, t bit ít đn bit nhiu, t nông đn sâu, t không đy đ và không chính xác tr thành đy đ và chính xác hơn. + Quá trình nhn thc ca con ngưi và loài ngưi nói chung tri qua hai giai đon là nhn thc cm tính và nhn thc lý tính (còn gi là trc quan sinh đng và tư duy tru tưng).

-Trc quan sinh đng là giai đon đu tiên ca quá trình nhn thc, giai đon này phn ánh trc tip, c th sinh đng hin thc khách quan vào các giác quan và đưc thc hiên bng các hình thc cơ bn là: cm giác, tri giác, biu tưng. -Tư duy tru tưng là giai đan cao ca quá trình nhn thc. Giai đon này da trên nhng tài liu ca giai đon trc quan sinh đng cung cp, b óc con ngưi tin hành tng hp, khái quát hin thc. Do đó, giai đon này phn ánh khái quát s vt và phn ánh đưc mi liên h bên trong bn cht ca s vt. Giai đon này bao gm các hình thc là: khái nim, phán đoán, suy lun. S phát trin ca nhn thc loài ngưi tt yu dn đn s xut hin lý lun.

b. lý lun là gì? Ch nghĩa Mác-Lênin cho rng lý lun là sn phm ca s phát trin cao ca nhn thc, đng thi th hin như là trình đ cao ca nhn thc. Theo H Chí Minh, lý lun là s tng kt nhng kinh nghim ca loài ngưi, là s tng hp nhng tri thc v t nhiên và xã hi tích lũy li trong quá trình lch s. Xét v bn cht, lý lun là mt h thng nhng tri thc đưc khái quát t thc tin, phn ánh nhng mi quan h bn cht, nhng tính qui lut ca hin thc khách quan.

Lý lun có nhng cp đ khác nhau tùy phm vi phn ánh và vai trò phương pháp lun ca nó.Có th phân chia lý lun ngành và lý lun trit hc. Lý lun ngành là lý lun khái quát nhng quy lut hình thành và phát trin ca ngành.Nó là cơ s đ sáng to tri thc cũng như phương pháp lun cho hot đng ca ngành đó.Như lý lun văn hc, lý lun ngh thut. Lý lun trit hc là h thng nhng quan nim chung nht v th gii và con ngưi, là th gii quan và phương pháp lun cho nhn thc và hot đng thc tin ca con ngưi.

II. Mi quan h bin chng gia lý lun và thc tin. Ch nghĩa Mác-Lênin cho rng, gia lý lun và thc tin có mi quan h bin chng vi nhau, tác đng qua li ln nhau, thng nht vi nhau trong nhn thc cũng như trong hot đng thc tin. Trong mi quan h nói trên thc tin gi vai trò quyt đnh đi vi lý lun.

1. Thc tin là cơ s, là đng lc, là mc đích, là tiêu chun kim tra đi vi nhn thc nói chung trong đó có lý lun; Lý lun hình thành phát trin phi xut phát t thc tin, đáp ng yêu cu thc tin.

*Thc tin là cơ s ca lý lun + Ch nghĩa Mác-Lênin cho rng, con ngưi quan h vi th gii không phi bt đu bng lý lun mà bt đu bng hot đng thc tin. Trên cơ s hot đng thc tin tác đng vào gii t nhiên to ra ca ci vt cht, dn dn con ngưi hiu đưc th gii xung quanh. Quá trình hot đng thc tin lâu dài hình thành con ngưi nhng kinh nghim trong sn xut và đu tranh xã hi.

+ Đn mt lúc nào đó con ngưi tng kt khái quát nhng kinh nghim hot đng thc tin dn đn s ra đi ca các khoa hc, ca lý lun. Vì vy, có th nói thc tin đã cung cp nhng tài liu cho nhn thc cho lý lun, không có thc tin thì không có nhn thc, không có lý lun.

+ Ăng-Ghen cho rng, ngay t đu s phát sinh phát trin ca các ngành khoa hc do thc tin qui đnh Lch s các khoa hc đã chng minh rng, các khoa hc đu có ngun gc t hot đng thc tin. - Lch s Toán hc đã chng minh rng Toán hc cũng có ngun gc t thc tin đo đc rung đt nhiu ln ca nhân dân lao đng t thi k c đi.

- Trit hc Mác ra đi cũng có nguun gc t thc tin đu tranh giai cp ca giai cp công nhân t đu th k xix đòi hi phi có lý lun soi đưng. + Vì vy ch nghĩa Mác-Lênin cho rng, thc tin là cơ s ca nhn thc lý lun.

* Thc tin là đng lc thúc đy lý lun phát trin. + Nghĩa là do nhu cu ca thc tin đòi hi cn phi có nhng tri thc mi đ khái quát, tng kt b sung kinh nghim, phát trin lý lun khoa hc. Quá trình đó thúc đy các khoa hc ni tip nhau ra đi và phát trin. +Chính thc tin đã đ ra nhu cu, nhim v, phương hơng cho nhn thc lý lun, thc tin là đng lc thúc đy lý lun phát trin.

+ Thc tin công cuc đi mi nưc ta đã đt ra nhiu vn đ mi m, phc tp đòi hi lý lun phi đi sâu nghiên cu: Đó là nhng vn đ lý lun v ch nghĩa xã hi và con đưng đi lên ch nghĩa xã hi nưc ta. V phát trin kinh t th trưng đnh hưng xã hi ch nghĩa và vai trò lãnh đo ca Đng, xây dng nhà nưc pháp quyn xã hi ch nghĩa Vit Nam.... Qua vic làm sáng t nhng vn đ ca thc tin nói trên lý lun s có nhng bưc phát trin và chc chn s góp phn đc lc vào s nghip đi mi.

* Thc tin là mc đích ca lý lun: - Nghĩa là bn thân lý lun khoa hc không có mc đích t thân, mà lý lun khoa hc ra đi chính vì chúng cn thit cho hot đng thc tin ca con ngưi Nhn thc lý lun sau khi ra đi phi quay v phc v thc tin, hưng dn ch đo hot đng thc tin, phi bin thành hot đng thc tin ca qun chúng. - Lý lun khoa hc ch có ý nghĩa thc s khi đưc vn dng vào thc tin, làm bin đi thc tin. Như vy, thc tin là mc đích ca nhn thc, ca lý lun. Đây chính là đim khác nhau gia lý lun cách mng ca Mác và lý lun trưc đây. Mác cho rng : Các nhà trit hc trưc kia ch gii thích th gii bng nhiu cách khác nhau, song vn đ là ci to th gii.

* Thc tin là tiêu chun ca chân lý. Nghĩa là ch có qua thc tin kim nghim mi xác nhn đưc tri thc đó là đúng hay sai, tri thc y có phi là chân lý hay không. Vì vy Mác cho rng : Vn đ tìm hiu xem tư duy, ca con ngưi có th đt ti chân lý khách quan hay không không phi vn đ lý lun mà là mt vn đ thc tin. (Thc tin 20 năm đi mi va qua cho phép chúng ta khng đnh đưng li ca Đng nưc ta là đúng hay sai, có phù hp vi thc tin đt nưc hay không ). Đng thi qua thc tin kim nghim, thc tin li đt ra nhng vn đ mi làm cho nhn thc không ngng đưc b sung phát trin.

2. Thc tin phi đưc ch đo bi lý lun;ngưc li lý lun phi đưc vn dng vào thc tin, tip tc b sung và phát trin trong thc tin. + Ch nghĩa Mác-Lênin cho rng, vic coi trng thc tin không có nghĩa là coi nh lý lun, h thp vai trò ca lý lun. Lý lun tuy là kt qu ca quá trình nhn thc và hot đng thc tin, nhưng khi đã hình thành,lý lun đóng vai trò là kim ch nam, đnh hưng cho hot đng thc tin, giúp cho hot đng thc tin có kt qu.

+ Lý lun còn d báo đưc kh năng phát trin cũng như các mi quan h ca thc tin,d báo đưc nhng hn ch, nhng tht bi có th có trong quá trình hot đng thc tin. + Lý lun còn có vai trò giác ng mc tiêu lý tưng, liên kt các cá nhân thành cng to thành sc mnh to ln ca qun chúng trong ci to t nhiên và xã hi.

+ Thc cht vai trò ca lý lun đi vi thc tin là ch nó đem li cho thc tin nhng tri thc đúng đn v bn cht qui lut ca s vt, trên cơ s đó giúp con ngưi xác đnh đưc mc đích, phương hưng,gii pháp trong hot đng thc tin. thông qua t chc thc hin trong thc tin con ngưi làm bin đi th gii khách quan. Như vy vai trò ca lý lun đi vi thc tin là ch nó giúp cho con ngưi tr nên ch đng, t giác, hn ch đưc tính t phát trong hot đng thc tin.

Vì vy, đánh giá vai trò và ý nghĩa to ln ca lý lun đi vi thc tin lê nin vit : không có lý lun cách mng thì không th có phong trào cách mng, ch đng nào có mt lý lun tiên phong hưng dn thì mi có kh năng làm tròn vai trò chin sĩ tiên phong. Như vy lý lun và thc tin tuy có vai trò v trí khác nhau nhưng gia chúng có mi quan h cht ch thng nht vi nhau trong quá trình nhn thc cũng như trong hot đng thc tin.

Bi vì : lý lun mà không gn vi thc tin thì lý lun không có mc đích, không có sc mnh, không ci to đưc hin thc. Ngưc li thc tin mà không có lý lun ch đo thì hot đng không nm đưc quy lut, hot đng s mang tính t phát mù quáng. Vì vy, ch nghĩa Mác- lê nin khng đnh: thng nht gia lý lun và thc tin là mt nguyên tc căn bn ca ch nghĩa Mác- lê nin

+ Nói v tính thng nht gia lý lun và thc tin H CHÍ MINH đã vit : thng nht gia lý lun và thc tin là mt nguyên tc căn bn ca ch nghĩa Mác-lê nin. Thc tin không có lý lun hưng dn thì thành thc tin mù quáng. lý lun mà không liên h vi thc tin là lý lun suông. ( H Chí Minh : toàn tp, nhà xut bn, st Hà Ni 1987, tp 7,tr 788).

III. Ý NGHĨA PHƯƠNG PHÁP LUN CA NGUYÊN TC THNG NHTGIA LÝ LUN VÀ THC TiN TRONG GIAI ĐON CÁCH MNG HIN NAY NƯC TA. Nguyên tc thng nht gia lý lun và thc tin có ý nghĩa phương pháp lun to ln đc bit là đi vi s nghip cách mng nưc ta hin nay. Chúng ta có th rút ra mt s vn đ ch yu sau đây

1. Lý lun phi luôn bám sát thc tin,phn ánh đưc yêu cu ca thc tin, khái quát đưc nhng kinh nghim ca thc tin. + Ch nghĩa Mác –Lênin cho rng,thc tin là cái đưc phn ánh, lý lun là cái phi ánh. Đ hiu đưc thc tin dưi dng lôgíc, nht thit phi hình thành lý lun.

+ Bn thân thc tin luôn luôn vn đng bin đi không ngng, do đó đ hình thành lý lun, nhn thc phi bám sát quá trình đó đ phán ánh đúng nhu cu ca thc tin. Nu không kp thi nm bt đưc thc tin, phán ánh đúng thc tin thì lý lun s b lc hu b thc tin bác b. +Trong quá trình lãnh đo cách mng vit nam, đng ta luôn luôn bám sát thc tin, xut phát t thc tin đ đ ra đưng li chin lưc cách mng đúng đn.

+ Ngày nay, nghiên cu tng kt kinh nghim thc tin vit nam và quc t đ tip tc hoàn thin lý lun v CNXH và con đưng đi lên ch nghĩa xã hi vit nam chính là th hin c th tính thng nht gia lý lun và thc tin trong hot đng cách mng ca Đng ta. +T thc tin xây dng CNXH nưc ta và lch s phát trin ca CNXH th gii, ti Đi hi đi biu ln th VII, Đng cng sn Vit Nam đã thông qua nhng đc đim cơ bn ca CNXH nưc ta và khng đnh : Con đưng đi lên ca nưc ta là s phát trin quá đ lên CNXH b qua ch đ TBCN, tc là b qua vic xác lp v trí thng tr ca quan h sn xut và kin trúc thưng tng TBCN.Nhưng tip thu k tha nhng thành tu mà nhân loi đã đt đưc dưi ch đ TBCN…. Đ phát trin nhanh LLSX, xây dng nn kinh t hin đi.

Đó cũng là yêu cu ca s phát trin lý lun nưc ta hin nay. Vì vy Đng ta xác đnh:Vn đ nghiên cu tìm tòi đ lun chng cho lý lun v con đưng đi lên CNXH nưc ta vn đang tip tc. Vì vy, hi ngh ln th 5 ban chp hành trung ương Đng khóa IX đánh giá: công tác lý lun chưa theo kp s phát trin và yêu cu ca cách mng và nhn mnh: Đy mnh tng kt thc tin, nghiên cu lý lun,góp phn làm rõ hơn na con đưng đi lên CNXH nưc ta là yêu cu cp bách.

2.Hot đng thc tin phi ly lý lun ch đo khi vn dng lý lunphi phù hp vi điu kin lch s c th. + Ch nghĩa Mác- Lênin cho rng, lý lun đưc hình thành không ch là s tng kt thc tin mà còn là mc đích cho hot đng thc tin tip theo. Vì lý lun phán ánh thc tin dưi dng quy lut nên lý lun có kh năng tr thành phương pháp lun cho hot đng thc tin.

+ Đánh giá đúng vai trò ca lý lun cách mng, t khi ra đi đn nay, Đng ta luôn ly ch nghĩa Mác -Lênin làm nn tng tư tưng làm kim ch nam cho hành đng cách mng ca mình. Kiên đnh lp trưng đó, Đi hi đi biu toàn quc ln th IX ca Đng cng sn Vit Nam khng đnh: Đng và nhân dân ta quyt đnh xây dng đt nưc Vit Nam theo con đưng xã hi ch nghĩa trên nn tng ch nghĩa Mác-Lênin và tưng H Chí Minh.

Thc tin chng t rng, ch có kiên trì ch nghĩa Mac -Lênin, Tư tưng H Chí Minh mt cách sáng to thì Đng ta mi đưa s nghip đi mi đn thành công. + Cũng cn phi thy rng lý lun cách mng ca ch nghĩa Mac- Lênin khi vn dng vào thc tin phi quán trit quan đim lch s c th, do đó khi vn dng phi sáng to cho phù hp vi đc đim ca dân tc trong tng thi kì cách mng. Đng thi chúng ta cn tip thu nhng thành tu ca tư duy nhân loi trong xây dng nn kinh t th trưng,công nghip hóa đt nưc, xây dng b máy nhà nưc… đ thc hin mc tiêu dân giàu, nưc mnh, xã hi công bng, dân ch, văn minh.

+ Thi gian qua mt s nưc xã hi ch nghĩa, do vn dng lý lun v ch nghĩa xã hi thiu sáng to, thm chí máy móc, giáo điu làm cho lý lun không đưc b sung phát trin, không theo kp yêu cu ca thc tin đã dn đn s khng hong v lý lun ca ch nghĩa xã hi. S khng hong v lý lun là mt trong nhng nguyên nhân dn đn s khng hong ca ch nghĩa xã hi nói chung.

+ nưc ta, công cuc đi mi do Đng khi xưng đã thu đưc nhng thành tu bưc đu rt quan trng. Tuy nhiên tính cht khó khăn và phc tp ca s nghip đi mi, cũng như chiu sâu và tm c ca nó đang đt ra rt nhiu vn đ lý lun ln lao và gay cn đòi hi phi đưc gii quyt.

Cho nên có th nói rng, chưa bao gi lý lun li cn thit và có tm quan trng to ln như hin nay. Mun lãnh đo s nghip đi mi thành công, Đng ta cn phi t đi mi và t chnh đn, trưc ht phi nâng cao trình đ lý lun ca Đng. Như Lênin đã ch rõ: Ch Đng nào đưc mt lý lun tiên phong hưng dn, thì mi có kh năng làm tròn vai trò chin sĩ tiên phong.

+ Lý lun phi tr thành cơ s khoa hc cho vic hoch đnh đưng li chích sách ca Đng, phi cung cp ni dung khoa hc cho đi mi, phi góp phn vào công tác tư tưng ca Đng. Đó là trách nhim nng n và v vang ca lý lun trong giai đon cách mng hin nay nưc ta.

3. Khc phc bnh kinh nghim và bnh giáo điu. Bnh kinh nghim và bnh giáo điu là nhng biu hin khác nhau ca s vi phm nguyên tc thng nht gia lý lun và thc tin.

* Bnh kinh nghim là gì? Bnh kinh nghim là s tuyt đi hóa nhng kinh nghim thc tin trưc đây và áp dng mt cách máy móc vào hin ti khi điu kin đã thay đi. Nói cách khác, bnh kinh nghim là khuynh hưng tư tưng quá coi trng kinh nghim thc tin, xem thưng lý lun.

+ Biu hin ca bnh kinh nghim là tư tưng Kinh nghim ch nghĩa theo kiu Sng lâu lên lão làng, tha mãn vi nhng thành tích đã đt đưc.

Trong công vic, ch yu da vào nhng kinh nghim đã tích lũy đưc, ch quan, không chu hc tp đ nâng cao trình đ tư duy lý lun. Không thy đưc vai trò quan trng ca giáo dc và khoa hc k thut; có tư tưng bo th trì tr, không chu tip thu và vn dng cái mi, cái tin b vào thc tin.

+ Nguyên nhân ca bnh kinh nghim là có ngun gc t lch s đ li. Đó là, nưc ta là mt nưc nông nghip lc hu, trình đ khoa hc và công ngh thp, nn kinh t ch yu da vào kinh nghim c truyn đưc truyn t đi này sang đi khác, điu đó dn đn phong cách tư duy, phong cách hot đng ca ngưi Vit Nam ch yu da vào kinh nghim.

- Nguyên nhân ca bnh kinh nghim còn do nưc ta duy trì quá lâu cơ ch tp trung quan liêu bao cp, phân phi bình quân. Cơ ch này đã làm trit tiêu tính sáng to ca ngưi lao đng và to nên tâm lý li, trông ch, da dm, là mt trong nhng nguyên nhân ca bnh kinh nghim.

- Mt khác, do ý thc h phong kin đ li, các phong tc, tp quán, truyn thng, thói quen ca ngưi dân còn mang nhng du vt ca xã hi cũ. Đó là mnh đt thun li đ hình thành, tn ti và ph bin bnh kinh nghim ch nghĩa.

+ Kinh nghim là rt quý, nó đã góp phn thành công trong điu kin, hoàn cnh nht đnh và là cơ s đ khái quát lý lun. Tuy nhiên, nu tuyt đi hóa kinh nghim mt nơi, mt lúc nào đó, bê nguyên xi kinh nghim ca ngưi khác, ca nơi khác vào điu kin ca mình, xem thưng lý lun s rơi vào bnh kinh nghim và s tht bi trong thc tin khi điu kin, hoàn cnh đã thay đi. Vì vy, chúng ta phi khc phc bnh kinh nghim.

+ Đ khc phc bnh kinh nghim có hiu qu đòi hi chúng ta phi: Th nht, Phi quán trit sâu sc nguyên tc thng nht gia lý lun vi thc tin (không đưc tuyt đi hóa mt nào). Th hai, phi tăng cưng hc tp đ nâng cao trình đ lý lun, b sung, vn dng lý lun phù hp vi thc tin.

Mt khác, phi hoàn thin cơ ch th trưng đnh hưng xã hi ch nghĩa. Bi vì, kinh t th trưng luôn vn đng, bin đi, nó đòi hi mi thành phn kinh t, mi ch th kinh t phi luôn năng đng, sáng to, bám sát th trưng đ có nhng quyt sách kinh doanh phù hp. Trong th trưng không có ch cho bnh kinh nghim tn ti.

* Bnh giáo điu là gì? Bnh giáo điu là khuynh hưng tuyt đi hóa lý lun, tuyt đi hóa kin thc đã có trong sách v, coi nh kinh nghim thc tin, vn dng lý lun mt cách máy móc, không tính toán đn điu kin lch s c th.

+ Biu hin ca bnh giáo điu là bnh kinh vin, sách v, xem lý lun, sách v là cái tuyt đi đúng, không cn b sung, phát trin. Trong quá trình hc tp lý lun Mác – Lênin thì không chú ý ti ni dung và bn cht cách mng ca nó, ch chú ý ti câu ch, hoc hc tp lý lun Mác – Lênin theo kiu thuc lòng, không chú ý ti nhng thay đi đang din ra trong cuôc sng. Hiu ch nghĩa Mác – Lênin mt cách phin din, vn dng mt cách rp khuôn nhng mô hình ch nghĩa xã hi nưc ngoài mà không chú ý ti đc thù ca nưc mình.

nưc ta, bnh giáo điu còn biu hin ch vn dng nhng kinh nghim trong chin tranh cách mng vào công cuc xây dng hòa bình mà không tính toán đy đ khi điu kin, hoàn cnh đã thay đi.

+ Bnh giáo điu có nguyên nhân sâu xa ca nó. - Trưc ht, là do s yu kém v lý lun, hiu lý lun còn nông cn, chưa nm chc thc cht lý lun. Do s yu kém v lý lun khin cho chúng ta không có nhn thc đy đ v ch nghĩa xã hi và con đưng đi lên ch nghĩa xã hi nưc ta.

- Th na, do yu kém v lý lun dn đn vn dng lý lun vào thc tin cách mng còn nhiu sai sót, thm chí ch bit vn dng lý lun mà không quan tâm đn thc tin, không b sung điu chnh lý lun. Vì vy, lý lun chưa phát huy đưc vai trò tiên phong, chưa đnh hưng cho s phát trin, chưa tht s tr thành phương pháp lun cho hot đng thc tin.

+ Đ khc phc bnh giáo điu, chúng ta phi quán trit sâu sc nguyên tc thng nht gia lý lun và thc tin. Lý lun phi luôn luôn gn lin vi thc tin, phi khái quát t thc tin, vn dng sáng to vào thc tin, kim tra trong thc tin và không ngng phát trin sáng to cùng vi thc tin. Như ch nghĩa Mác – Lênin đã khng đnh: Thng nht gia lý lun và thc tin là mt nguyên tc ca ch nghĩa Mác – Lênin.

BÀI: LÝ LUN HÌNH THÁI KINH T - XÃ HI VÀ CON ĐƯNG ĐI LÊN CH NGHĨA XÃ HI VIT NAM

I. LÝ LUN HÌNH THÁI KINH T - XÃ HI VÀ VAI TRÒ PHƯƠNG PHÁP LUN CA LÝ LUN ĐÓ. 1. Nhng tiên đ xut phát đ xây dng hình thái kinh t - xã hi. + Trong quá trình lâu dài trưc khi trit hc Mác ra đi, ch nghĩa duy tâm gi vai trò chi phi trong đi sng xã hi. Ngưi ta gii thích đi sng xã hi xut phát t ý thc tư tưng, t nim tin tôn giáo, t chính tr…

Chính C.Mác là ngưi đã phê phán trit hc

Trên cơ s đó, h đã kin gii, đ xut nhng con đưng, bin pháp hưng con ngưi đn cuc sng tt đp. Nhưng do nhng hn ch ca lch s và phương pháp tip cn,do đó các nhà tư tưng trưc Mác chưa có cái nhìn đy đ v s tn ti ca con ngưi, cũng như lch s xã hi loài ngưi. H mi ch nghiên cu nhng biu hin tng mt khác nhau ca tn ti con ngưi. Tuy vy, tt c nhng tư tưng y đã hp thành dòng ch lưu ca lch s văn hóa nhân loi, đó là ch nghĩa nhân đo.

+ Mác và Ănghen đã k tha nhng thành tu ca nhng nhà Trit hc trưc đó trên cơ s khc phc nhng khuyt đim ca h, các ông đã đưa ra tư tưng duy vt khoa hc trong xem xét lch s. Các ông đã ly con ngưi làm đim xut phát cho hc thuyt ca mình, nhưng không phi là con ngưi tru tưng, con ngưi trong tình trng bit lp và c đnh mà là con ngưi thc tin. Con ngưi trong quá trình phát trin hin thc – con ngưi trong sn xut vt cht.

+ Mác – Ănghen cho rng: vì cuc sng ca mình con ngưi phi sn xut vt cht, đó là quá trình con ngưi s dng công c sn xut tác đng vào các đi tưng ca t nhiên nhm to ra ca ci vt cht. Đó là hot đng có mc đích nhm tha mãn nhu cu đi sng ca con ngưi.

+ Trong quá trình sn xut vt cht, con ngưi thit lp hai mi quan h ( quan h song trùng ). Bi vì, trong sn xut vt cht con ngưi liên h vi t nhiên hình thành nên lc lưng sn xut (LLSX); đng thi trong sn xut con ngưi phi liên h vi nhau hình thành nên quan h sn xut (QHSX) ; Đây là hai mt hp thành ca phương thc sn xut ca xã hi(PTSX).

Nguyên nhân làm cho phương thc sn xut vn đng bin đi là do con ngưi không ngng ci tin công c sn xut nhm to ra nhng công c sn xut mi. Mi khi công c sn xut mi ra đi làm cho trình đ sn xut nâng cao, kinh nghim sn xut đi mi, năng xut lao đng nâng lên làm cho LLSX phát trin không ngng. Khi LLSX phát trin đn mt trình đ mi li thúc đy s ra đi ca phương thc sn xut mi. Mi khi phương thc sn xut mi ra đi thay th phương thc sn xut cũ dn đn s bin đi tt c các mt ca đi sng xã hi, dn đn s bin đi ca mt hình thái kinh t - xã hi.

Chính bng phương pháp tip cn đó (t con ngưi hin thc) Mác đã phát hin ra quy lut vn đng ca lch s loài ngưi. Như vy, chìa khóa đ nghiên cu lch s loài ngưi phi bt đu t con ngưi hin thc, con ngưi gn vi sn xut vt cht, vi hot đng thc tin.

2.Khái nim và kt cu ca hình thái kinh t - xã hi a. Khái nim hình thái kinh t - xã hi. Như chúng ta đã bit Mác và Ănghen đã thc hin mt cuc cách mng trong lĩnh vc trit hc, mà mt trong nhng ni dung ca nó là đã đưa quan nim duy vt vào đi sng xã hi, xây dng đưc hc thuyt v ch nghĩa duy vt lch s.

Trong đó lý lun hình thái kinh t - xã hi đưc coi là hòn đá tng. Vi quan đim đó làm cho ch nghĩa duy vt tr thành trit đ bao quát c t nhiên và xã hi. Đ đưa ra khái nim hình thái kinh t - xã hi, Mác đã tin hành phân tích tt c các quan h gia ngưi và ngưi trong đi sng hàng ngày, đó là nhng quan h xã hi.

Trong tt c nhng quan h đó ông làm ni bt lên quan h gia ngưi vi ngưi trong sn xut vt cht, coi đó là nhng quan h cơ bn ban đu quyt đnh tt c các quan h xã hi khác. Trên cơ s đó, Mác đã phát hin ra mi quan h bn cht, nhng quan h có tính lp li trong xã hi, t đó tìm ra tính quy lut trong s vn đng phát trin ca xã hi.

Không dng li lý lun tru tưng v xã hi, Mác đã đi sâu nghiên cu hình thái kinh t - xã hi Tư bn ch nghĩa mt s nưc đin hình và rút ra quy lut vn đng ca ch nghĩa Tư bn th gii. Trên cơ s đó Mác ch ra rng, quan h sn xut là tiêu chun khách quan đ phân bit s khác nhau gia hình thái kinh t xã hi này vi hình thái kinh t xã hi khác; và coi đó là b xương ca cơ th xã hi, hp thành mt cơ s h tng xã hi, tc là cơ s hin thc trên đó xây dng nên mt kin trúc thưng tng tương ng bao gm nhng quan đim chính tr, trit hc, đo đc, ngh thut, pháp quyn...cùng vi nhng th ch tương ng vi nhng quan đim đó.

Như vy, bng phương pháp duy vt trit đ trong quá trình gii phu xã hi, Mác đã xây dng đưc phm trù khoa hc ca ch nghĩa duy vt lch s, phm trù hình thái kinh t - xã hi. * Hình thái kinh t - xã hi là mt phm trù ca ch nghĩa duy vt lch s dùng đ ch xã hi tng giai đon lch s nht đnh, vi mt kiu quan h sn xut đc trưng cho xã hi đó phù hp vi mt trình đ nht đnh ca lc lưng sn xut và vi mt kin trúc thưng tng tương ng đưc xây dng trên nhng quan h sn xut y.

b. Kt cu ca hình thái kinh t - xã hi. + Ch nghĩa duy vt lch s cho rng: hình thái kinh t xã hi là mt chnh th xã hi (mt h thng hoàn chnh) có kt cu phc tp, trong đó có các mt cơ bn là: LLSX, QHSX, kin trúc thưng tng. Mi mt đó có vai trò v trí khác nhau, nhưng gia chúng có s liên h tác đng qua li ln nhau to nên s vn đng ca cơ th xã hi.

Trong các mt nói trên, LLSX đưc coi là nn tng vt cht k thut ca mt hình thái kinh t xã hi; S hình thành và phát trin ca mi hình thái kinh t xã hi là do s phát trin ca LLSX quyt đnh. LLSX còn đm bo tính k tha trong s phát trin tip ni ca các hình thái kinh t xã hi.

+ Trong mi hình thái kinh t xã hi, QHSX đưc coi là quan h cơ bn ban đu quyt đnh các quan h xã hi khác; QHSX phát trin phù hp vi trình đ ca LLSX và tác đng tích cc tr li LLSX. Mi hình thái kinh t xã hi có mt kiu QHSX đc trưng cho nó; QHSX đưc coi là tiêu chun khách quan đ phân bit bn chât ca mt hình thái kinh t xã hi. Các QHSX ca xã hi liên kt vi nhau to nên mt cơ s h tng (hay là cơ s kinh t) ca xã hi. + Trên cơ s h tng đó đưc hình thành nên các quan đim chính tr, pháp quyn, đo đc, ngh thut, tôn giáo… và các t chc thit ch tương ng ca nó đưc gi là kin trúc thưng tng (KTTT), mà chc năng ca nó là duy trì, bo v và phát trin cơ s h tng (CSHT).

Ngoài các mt cơ bn nói trên, các hình thái kinh t - xã hi còn có quan h gia đình, dân tc và các quan h xã hi khác. + Quan nim tng quát v cu trúc ca hình thái kinh t xã hi đưc trin khai phân tích bng h thng phm trù quy lut ca ch nghĩa duy vt lch s. Trong lĩnh vc kinh t ca đi sng xã hi, có các phm trù: Phương thc sn xut, LLSX, QHSX và quy lut QHSX phi phù hp vi trình đ ca LLSX. Thc cht ca quy lut này là s tác đng bin chng gia LLSX và QHSX (Đây là quy lut cơ bn chi phi s phát trin ca xã hi loài ngưi).

- Trong mi quan h gia lĩnh vc kinh t và lĩnh vc chính tr, đưc khái quát bng các cp phm trù: CSHT, KTTT và mi quan h bin chng gia CSHT và KTTT. - Trong lĩnh vc xã hi có các phm trù: Giai cp, kt cu giai cp, đu tranh giai cp và quy lut đu tranh giai cp. Trong đó ch nghĩa Mác-Lênin cho rng: Đu tranh giai cp là đng lc thúc đy xã hi phát trin trong các xã hi có giai cp. Bi vì, trong xã hi có giai cp, thông qua đu tranh giai cp mi gii quyt đưc mâu thun kinh t và mâu thun giai cp.

Mâu thun kinh t: LLSX >< QHSX Mâu thun giai cp: Giai cp b tr >< Giai cp thng tr. Mâu thun đó dn đn đu tranh giai cp mà đnh cao ca nó dn đn cách mng xã hi. Thông qua đu tranh giai cp và cách mng xã hi làm cho mâu thn kinh t, mâu thun giai cp đưc gii quyt, phương thc sn xut cũ b xóa b, phương thc sn xut mi ra đi tin b hơn, dn đn s ra đi ca mt hình thái kinh t xã hi mi. Chính s tác đng ca h thng các quy lut làm cho hình thái kinh t xã hi vn đng phát trin.

+ Lĩnh vc tinh thn ca đi sng xã hi đưc nghiên cu trong mi quan h gia tn ti xã hi và ý thc xã hi, tính đc lp tương đi ca ý thc xã hi,các cp đ, các hình thái ca ý thc xã hi và vai trò ngày càng to ln ca ý thc xã hi trong quá trình phát trin xã hi.

Tóm li: Hình thái kinh t xã hi là mt phm trù ch mt kiu h thng xã hi mt giai đon phát trin lch s nht đnh,có tính xác đnh v cht, là s thng nht ca tt c các yu t, mt cơ cu hoàn chnh luôn luôn vn đng thông qua s tác đng bin chng gia LLSX và QHSX, gia CSHT và KTTT.

3.S phát trin ca các hình thái kinh t xã hi là quá trình lch s t nhiên. Ch nghĩa duy vt lch s khng đnh rng, các mt cơ bn hp thành mt hình thái kinh t xã hi không tách ri nhau mà gia chúng có s liên h tác đng bin chng ln nhau hình thành nên nhng quy lut ph bin ca xã hi. Đó là h thng các quy lut. Quy lut QHSX ~ LLSX. QL CSHT KTTT. QL Đu tranh giai cp trong xã hi có giai cp và các quy lut xã hi khác.

Chính do tác đng ca các quy lut khách quan đó làm cho các hình thái kinh t - xã hi vn đng phát trin thay th nhau t thp đn cao trong lch s như mt quá trình lch s t nhiên không ph thuc vào ý chí, nguyn vng ch quan ca con ngưi. + Ch nghĩa Mác-Lênin cho rng, ngun gc sâu xa ca s vn đng phát trin ca xã hi là do s phát trin ca LLSX. Chính s phát trin ca LLSX đã quyt đnh làm thay đi QHSX. Đn lưt mình QHSX thay đi s làm cho KTTT thay đi theo và do đó mà hình thái kinh t - xã hi cũ đưc thay th bng hình thái kinh t- xã hi mi cao hơn. Quá trình đó din ra mt cách khách quan ch không phi theo ý mun ch quan ca cá nhân nào.

S tác đng ca các quy lut khách quan làm cho các hình thái kinh t phát trin thay th nhau t thp đn cao, đó là con đưng phát trin chung ca lch s nhân loi. Cũng cn phi thy rng, con đưng phát trin ca mi dân tc không ch b chi phi bi các quy lut chung mà còn b tác đng bi các điu kin v t nhiên, v chính tr, v truyn thng văn hóa,vv.....Chính s tác đng đó làm cho lch s phát trin ca nhân loi ht sc phong phú đa dng.

Vì Vy, có nhng dân tc ln lưt tri qua các hình thái kinh t-xã hi t thp đn cao, nhưng cũng có nhng dân tc b qua mt hay mt s hình thái kinh t - xã hi nào đó đ tin lên hình thái kinh t - xã hi cao hơn. Ví d: Các nưc Pháp, Tây Ban Nha, Italia, ch đ phong kin đưc hình thành t trong lòng ch đ chim hu nô l mt cách trình t. Nhưng mt s nưc khác như Nga, Ba Lan, Đc, ch đ phong kin ra đi li không tri qua ch đ chim hu nô l. Hay M Ch nghĩa Tư Bn hình thành không tri qua ch đ phong kin.

Như vy, vic b qua mt vài hình thái kinh t-xã hi đ lên mt hình thái kinh t-xã hi cao hơn đã có tin đ lch s. Tuy nhiên, vic b qua mt vài hình thái kinh t- xã hi ch đưc coi là phù hp khi: Hình thái kinh t-xã hi b qua đã li thi, hình thái kinh t-xã hi mi đưc thit lp là hình thái kinh t-xã hi tin b. Đng thi b qua cũng phi tuân theo quy lut ch không phi theo ý mun ch quan..

Tóm li: Quá trình phát trin lch s t nhiên ca s phát trin xã hi chng nhng din ra bng con đưng phát trin tun t, mà còn bao hàm c s b qua mt hoc mt vài hình thái kinh t-xã hi nht đnh trong nhng hoàn cnh lch s c th cho phép

4.Giá tr khoa hc ca hc thuyt hình thái kinh t - xã hi. Trưc khi trit hc Mác ra đi ch nghĩa duy tâm gi vai trò thng tr trong khoa hc xã hi.S ra đi ca hc thuyt hình thái kinh t-xã hi đã đưa li cho khoa hc xã hi mt phương pháp nghiên cu thc s khoa hc.

Hc thuyt đó ch ra: Sn xut vt cht là cơ s ca đi sng xã hi, phương thc sn xut quyt đnh các mt ca đi sng xã hi. Cho nên không th xut phát t ý thc, tư tưng, t ý chí ch quan ca con ngưi đ gii thích các hin tưng trong đi sng xã hi mà phi xut phát t phương thc sn xut. Đây là quan đim duy vt trong nhn thc xã hi, thc cht là vn dng quan dim duy vt bin chng vào đi sng xã hi.

Hc thuyt hình thái kinh t - xã hi cũng ch rõ: Xã hi không phi là s kt hp mt cách ngu nhiên, máy móc gia các cá nhân mà là mt cơ th sng sinh đng, các mt thng nht cht ch vi nhau, tác đng qua li ln nhau. Trong đó, QHSX là quan h cơ bn, quyt đnh các quan h xã hi khác, và là tiêu chun khách quan đ phân bit các ch đ xã hi. Cho nên, mun nhn thc đúng đn đi sng xã hi phi phân tích mt cách sâu sc các mt ca đi sng xã hi và mi quan h ln nhau gia chúng. Đc bit phi đi sâu phân tích v QHSX thì mi có th hiu mt cách đúng đn v đi sng xã hi. Chính QHSX là tiêu chun khách quan đ phân k lch s mt cách đúng đn, khoa hc.

Hc thuyt hình thái kinh t-xã hi còn ch ra rng, s phát trin ca các hình thái kinh t - xã hi là mt quá trình lch s t nhiên; tc là din ra theo các quy lut khách quan ch không phi theo ý mun ch quan ca cá nhân nào.Vì vy mun nhn thc đúng đi sng xã hi phi đi sâu nghiên cu các quy lut vn đng phát trin ca xã hi. Vi quan nim đó, Mác đã đánh đ hn quan nim cho rng xã hi là mt t hp có tính cht máy móc, có th tùy ý bin đi theo đ mi kiu, mt t hp sinh ra và bin hóa mt cách ngu nhiên.

K t khi hc thuyt hình thái kinh t-xã hi ca Mác ra đi đn nay, loài ngưi đã có nhng bưc phát trin ht sc to ln v mi mt, nhưng hc thuyt đó vn gi nguyên giá tr. Nó vn là phương pháp thc s khoa hc đ nhn thc mt cách đúng đn đi sng xã hi.

II. S VN DNG LÝ LUN HÌNH THÁI KINH T - XÃ HI VÀO QUÁ TRÌNH ĐI MI NƯC TA. Ln đu tiên trong lch s xã hi, hc thuyt Mác-Lênin v hình thái kinh t - xã hi đã vch ra ngun gc đng lc bên trong ca s phát trin xã hi; tìm ra quy lut khách quan chi phi s vn đng phát trin ca xã hi loài ngưi. Đó là cơ s khoa hc cho vic nghiên cu xã hi và chng li các quan đim duy tâm v lch s.

Đi vi nưc ta, lý lun hình thái kinh t - xã hi là cơ s cho đưng li chin lưc cách mng trong quá trình xây dng ch nghĩa xã hi nói chung và cho công cuc đi mi hin nay. Ngày nay trong quá trình đi mi, Đng ta khng đnh chúng ta vn gi vng mc tiêu xã hi ch nghĩa vì đi lên ch nghĩa xã hi là phù hp vi xu hưng ca thi đi và phù hp vi điu kin c th ca cách mng nưc ta.

Do tính đc thù ca cách mng nưc ta là đi lên ch nghĩa xã hi t mt nn kinh t ph bin là sn xut nh b qua ch đ Tư bn ch nghĩa, do đó đ to ra nhng tin đ cn thit cho ch nghĩa xã hi chúng ta phi xây dng trên tt c các mt: T LLSX mi đn QHSX mi, t CSHT mi đn KTTT mi. Vì vy đ to ra cơ s vt cht k thut cho ch nghĩa xã hi, trưc ht chúng ta phi tp trung phát trin mnh m LLSX bng cách đy mnh công nghip hóa, hin đi hóa đt nưc. Phn đu đn năm 2020 nưc ta tr thành nưc công nghip.

+ Cùng vi vic phát trin LLSX, hin đi hóa đt nưc, phi xây dng nn kinh t hàng hóa nhiu thành phn, vn hành theo cơ ch th trưng, có s qun lý ca Nhà nưc theo đnh hưng xã hi ch nghĩa. Vic xây dng nn kinh t hàng hóa nhiu thành phn là phù hp vi s phát trin ca LLSX nưc ta và cũng là đng lc thúc đy quá trình công nghip hóa hin đi hóa đt nưc.

+ Cùng vi đi mi kinh t, xây dng nn kinh t th trưng đnh hưng xã hi ch nghĩa, đy mnh công nghip hóa, hin đi hóa đt nưc. + Đng ta ch trương phi không ngng đi mi h thng chính tr, nhm nâng cao vai trò lãnh đo và sc chin đu ca Đng, xây dng nhà nưc pháp quyn xã hi ch nghĩa, làm cho nhà nưc thc s là nhà nưc ca dân, do dân vì đân. + Đng thi nâng cao vai trò ca các t chc qun chúng, phát huy sc mnh ca khi đoàn kt dân tc vào s nghip xây dng và bo v T Quc.

+ Đng thi vi s phát trin kinh t, phi phát trin văn hóa nhm xây dng nn văn hóa Vit Nam tiên tin đm đà bn sc dân tc, không ngng nâng cao đi sng tinh thn ca nhân dân. Phát trin mnh m s nghip giáo dc và đào to nhm nâng cao dân trí, đào to nhân lc, bi dưng nhân tài gii quyt tt các nhu cu xã hi nhm thc hin mc tiêu dân giàu, nưc mnh, xã hi công bng, dân ch, văn minh.

Tóm li: Xây dng ch nghĩa nưc ta là quá trình kt hp ngay t đu xây, dng c LLSX ln QHSX, c kinh t ln chính tr và các mt khác ca đi sng xã hi nhm tng bưc to ra tt c các tin đ cn thit cho s ra đi mt hình thái kinh t xã hi mi, xã hi ch nghĩa nưc ta.

Khoa khoa hc chính tr GI Ý Đ TÀI TIU LUN TRIT HC (CHO CÁC LP CAO HC) 1.- Tư Tưng cơ bn ca trit hc Pht giáo và nh hưng ca nó đi vi đi sng tinh thn Vit Nam. 2.- Tư tưng cơ bn ca trit hc Nho giáo và nh hưng ca nó đi vi đi sng tinh thn Vit Nam. 3.- Tư tưng giáo dc ca Nho giáo và nh hưng ca nó đi vi vn đ giáo dc đào to nưc ta. 4.- Ni dung cơ bn ca đo đc Pht giáo và nh hưng ca nó đn đi sng đo đc ca nưc ta t truyn thng đn hin đi. 5.- Đo đc Nho giáo và nh hưng ca nó trong xã hi nưc ta. 6.- Đc đim ca trit hc Hy Lp c đi trong lch s. 7.- Điu kin ra đi và bưc ngot lch s trong trit hc Mác. 8.- Tư tưng trit hc ca Hê- Ghen trong trit hc c đin Đc và nh hưng ca nó đi vi s ra đi ca trit hc Mác. 9.- Tư tưng trit hc ca Phơ- Bách trong trit hc c đin Đc và nh hưng ca nó đi vi s ra đi ca trit hc Mác.

10.- Nhng nguyên tc phương pháp lun ca th gii quan duy vt bin chng, s vn dng nguyên tc đó vào cách mng xã hi ch nghĩa Vit Nam Các nguyên tc phương pháp lun ca phép bin chng duy vt và s vn dng nhng nguyên tc đó vào cách mng xã hi ch nghĩa Vit Nam hin nay Phm trù thc tin và vai trò ca thc tin đi vi nhn thc? Ý nghĩa phương pháp lun ca vn đ trên Nguyên tc thng nht gia lí lun và thc tin. S vn dng nguyên tc này trong lĩnh vc đào to Vit Nam hin nay Nguyên tc thng nht gia lí lun và thc tin vi vic nâng cao trình đ nhn thc cho đi ngũ cán b công chc nưc ta hin nay Lí lun hình thái kinh t- xã hi, vn dng vào quá trình đi mi nưc ta Hc thuyt kinh t xã hi vi con đưng đi lên ch nghĩa Vit nam.

17.- Mi quan h bin chng gia lc lưng sn xut và quan h sn xut, vn dng vào quá trình đi mi nưc ta Mi quan h bin chng gia cơ s h tng và kin trúc thưng tng; vn dng vào quá trình đi mi nưc ta Mi quan h gia giai cp và dân tc trong trit hc Mác- Lênin Vn đ đu tranh giai cp trong thi kì quá đ Vit Nam Nhng ni dung và hình thc đu tranh giai cp trong thi kì quá đ lên ch nghĩa xã hi Vit Nam Vn dng tư tưng H Chí Minh trong phát huy khi đoàn kt toàn dân tc Vit Nam giai đon hin nay Phương hưng và gii pháp nâng cao cht lưng và đi ngũ cán b công chc nưc ta hin nay Nhân t con ngưi trong lc lưng sn xut vi vic đào to ngưi lao đng trong thi kì công nghip hóa, hin đi hóa.

25.- Ngun lc con ngưi trong quá trình công ngip hóa hin đi hóa nưc ta hin nay Vn đ con ngưi và phát huy nhân t con ngưi trong s nghip công nghip hóa, hin đi hóa nưc ta hin nay Quan nim Macxit v bn cht con ngưi vi vic xây dng nhân cách thanh niên Vit Nam hin nay. Khoa khoa hc chính tr