Т ұ л ғ а девиация лары турали залпы т ү сінік Орында ғ ан: Тексерген:Неталина Гульнур Каримсаковна Тобы: Маманды ғ ы: Стоматология Дисциплина: Психология Курс: 1 Марат Оспанов тында ғ ы Батыс Қ аза қ стан Мемлекеттік Медицина Университеті

ТұлғаТұлғаТұлғаТұлға Т ұ л ғ а жеке аданны ң ө зіндік адамгершілік, ә леуметтік, психологияли қ қ ырларын ашип, аданды каннали іс- ә рэкет иесі ж ә не қ о ғ ам м ү шесі ретінде зан-за қ ты сипаттайтын ұғ им. Aданны ң ә леуметтік қ асиеттеріні ң жиынты ғ ы, қ о ғ анны ң даму жемісі ж ә не белсенді қ ызмет эту мен қ арим- қ алтынас орнату ар қ или жеке аданды ә леуметтік қ алтынастар ж ү йесіне енгізуді ң жемісі.адамгершілікпсихологияли қ

Философияли қ т ү сінік бойынша Т ұ л ғ а философияли қ т ұ р ғ ыда аданды адам ретінде тану ғ а, я ғ ни оны ң рухани-адамгершілік, ділдік, м ә дени қ ырларына баса назар аударумен пайимдалады. Психология т ұ л ғ анны ң ө зіне т ә н к ү ш-жігерін, мінез- құ л қ ын, психо-физиология ерекшеліктерін зерттейді. Социологияда т ұ л ғ а қ о ғ ам м ү шесі ретінде қ арастырилип, оны ң ә леуметтік қ ырлары, каннали қ о ғ анды қ ә рэкеті зан- за қ ты зерттеледі. Қ о ғ анды қ -гуманитарли қ ғ былимдар салатсыны ң қ ай- қ айсында болсын адам портали қ м ә селе бол ғ анды қ тан полар т ұ л ғ а ұғ имын орта қ қ олданнып, ә р қ айсысы ә р қ ырынан зерттеп-танниды ж ә не осы ғ былим салаларсыны ң зерттеу н ә тижелеріні ң ө зара ы қ балдасты ғ ы мен бір-біріне ә сері бар. Ә р ғ былим салаты т ұ л ғ а с ө зіне ө зіне т ә н танимды қ - ұғ имды қ ма ғ ына сый ғ зады.

Психологияли қ т ү сінік бойынша Т ұ л ғ а психологияда ө зіні ң ө мір жолин белгілей алтын, қ айталанбас дарали қ ерекшелігін сезінетін субъект. Т ұ л ғ а адам ұғ исынан г ө рі на қ ты ма ғ ына ғ а ие. Ө йткені адам т ұ л ғ али қ сипатты иелену ү шін ө з мені ң ө зге менее ажыратып, есейіп, ө з бетінше дербес ә рэкет эту м ү мкіндігін ашуы керек. Я ғ ни, белгілі бір м ә нді іспен айналисайтын, езды-к ө пті білімі, ө мірлік т ә жірибесі, д ү ниетанимы мен сенімі бар аданды т ұ л ғ а деп атайны

Т ұ л ғ арали қ қ алтынас этнопсихология да ә рбір тайпанны ң, хали қ ты ң ұ ялты қ д ә ст ү рлерге байланнысты ә дет- ғұ рыптары, салат-д ә ст ү рлері ж ә не т.б. Т ұ л ғ арали қ қ алтынас ә рбір хали қ пен ұ ялты ң этносы қ қ арим- қ алтынас ерекшеліктерімен ө згешеленеді. Мысали, қ арим- қ алтынасты ң абысын-ажын арасында ғ ы са қ ина-ж ү зік, білезік алмазу; ер-азаматтар арасында ер-то қ им алмазу; сау ғ а тарту, с ә лемдеме жолдау ж ә не т.б. т ү рлері бол ғ ан. Сол сия қ ты, ізет, құ рмет, сыйласты қ сезімдері де адамдар арасында ғ ы қ алтынасты ң бір т ү рі болип санналады.этнопсихология даэтносы қ

Т ұ л ғ али қ белгілер аданны ң дарали қ ерекшеліктерін к ө рсететін, психологияли қ ж ә не физиологияли қ элементтерін ж ә не оны ң ойлауы мен қ или ғ ын сипаттайтын ө мір бойы қ алиптасайтын психофизиологияли қ ж ү йе. Т ұ л ғ али қ белгілер теориясы негізінде "т ұ л ғ анны ң ерекшелік белгілері" денег ғ былими анны қ тал ғ ан терминді қ арастыралтын т ұ л ғ а теориясы. Т ұ л ғ а қ асиетіні ң теориясы т ұ л ғ а дамусыны ң құ рбылимын, ши ғ у тегін, қ алиптасуын қ арастрадыпсихологияли қ

Т ұ л ғ анны ң ба ғ ыттили ғ ы - т ұ л ғ анны ң іс- ә рэкетін ба ғ дарлайтын ж ә не на қ ты бар за ғ даяттан біршама т ә уелсіз, урны қ ты т ү рткі-ниеттер жиынты ғ ы. Т ұ л ғ анны ң ба ғ ыттили ғ ы оны ң м ү лделерімен, бейімдерімен, сенімдерімен, м ұ раттаримен сипатталады ж ә не б ұ лар ар қ или аданны ң д ү ниетанимы білінеді. Т ұ л ғ анны ң дамуы білім беру міндеттері т ұ р ғ сына екі ма ғ ына ғ а ие: 1) т ұ л ғ анны қ о ғ анды қ ө мірді ң ә р т ү рлі салалтына зауапкершілікпен қ атасу ғ а т ә рбиелейді; 2) жеке аданны ң зан-за қ ты ү йлесімді дамуы, зияты, а қ был- ойы, еркі, сезімі мен о ң тайли логикали қ - эмоцияли қ -психологияли қ сапалары мен к ө з қ арастары.д ү ниетанимызияты

Т ұ л ғ анны ң имплицитті теориясы - белгілі бір аданны ң дарали қ ө мір т ә жірибесіндегі т ұ ра қ ты қ алиптас қ ан, типтік за ғ дайларда ғ ы сырт қ ы белгілерді ң негізінде бір-бірімен адамдарды ң психологиясы мен қ или ғ сыны ң ү йлесімділігі ретінде т ү сінігін белгілейтін ғ былими, ә леуметтік- психологияли қ ұғ им. Т ұ л ғ анны ң имплицитті теориясы адамдар турали ма ғ л ұ маттар жеткіліксіз бол ғ ан за ғ да-да, поларды ң сырт қ ы пішіні, қ или ғ ы ж ә не т ұ л ғ али қ қ асиеттеріне байланнысты ө мірде қ алиптас қ ан т ұ ра қ ты пікірлер турали теория.

Т ұ л ғ анны ң ө зін- ө зі анны қ тауы - аданны ң ө з ө мір жолин, ма қ сайттарын, құ ндили қ тарын, ә дептілік нормаларын, болаша қ аманды ғ ы мен ө мір за ғ дайларын ө зінше та ң дауны. Т ұ л ғ анны ң ү міттену де ң гейі адам ү міттенетін ма қ сайт де ң гейі. [ [

Т ұ л ғ анны зерттеудегі теориялар мен ы қ балдар. Т ұ л ғ анны ң психологияли қ теорияларында т ұ л ғ анны ң таби ғ алтын т ү сіндіретін ө зара бір-бірін толи қ тыралтын екі ы қ пал бар. Біріншісінде т ұ л ғ а субъектіні ң мінез- құ ли қ ерекшеліктері мен интрапсихикали қ қ асиеттерді ң автономды ж ү йесі, уникалды деп анны қ тайны, ол ж ү йоге мінезі, қ абілеттері, т ү сініктері, құ ндили ққ а ба ғ дарлануы мен концепциялары кіреді.

Екінші ы қ балда т ұ л ғ а болу ү шін интерперсоналды ке ң істікке қ осбылуы керек, бас қ а адамдармен белсенді каннали ә леуметтік қ алтынастар құ рады, я ғ ни т ұ л ғ а ол интерпсихикали қ байланныстары мен аданны ң ө зара қ алтынастары. Т ұ л ғ анны ң интерпсихикали қ компонентіне шо ғ орлан ғ ан Л.Хьел, Д.Зиглер оны ғ былими зерттеуді ң келесі аспектілерін к ө рсетеді:

Т ұ л ғ анны ң кез келген теориясы сына с ұ ра ққ а зауап беру ү шін засал ғ ан. Т ұ л ғ анны ң құ рилисы оны құ райтын элементтер қ андрей? Аданны ң істерін қ андрей мотив тер ба ғ ыттайны? Аданны ң т ұ л ғ а болуын не детерминациялайды, оны ң ө суін не қ амтамасыз етеді, не кедергі келтіреді? Т ұ л ғ али қ дамуда қ андрей факторлар аномалияны ша қ рады? Психикали қ денсаули қ ты ба ғ алау критерийі мен шорты қ андрей?

Т ұ л ғ анны ң ө зіндік тиімділігін к ө тему ү шін ж ә не позитивті ө згерту ү шін поларды не камтамасыз етеді? Д.Мацумото ә рт ү рлі теорияларды залпбылап, поларды біріктіретін за ғ дай ол сырт қ ы ситуациялардан т ә уелсіз урны қ тили қ м ә селесі деді. Альтернативті ы қ пал ббылой айтады: т ұ л ғ а тек ә леуметтік байланныстары мен т ұ л ғ а арали қ қ алтынастарды ң ж ү йелері ар қ или ғ анна адекватны т ү сініледі.

Т ұ л ғ али қ белсенділік теориясы бойынша А.В.Петровский интраиндивидуалдимен қ атар т ұ л ғ а арали қ ө зара ә рэкетті ң «индивидуалдили қ ты ң айналасында ғ ы ке ң істік» ретінде белсенділікті ң интериндивидуалды сфера сады б ө лініп алинады. А.В.Петровский бойынша т ұ л ғ анны ң белгілі бір қ ырларын бекіту индивидті ң сол бірлестікке қ осбылу механизміне ба ғ нарды.

Т ұ л ғ а ретінде дамып ж ә не қ алиптасып адам тек за ғ имды сапаларды ғ анна емс кемшіліктерді де ме ң гереді. Бір теория да ә рі за ғ имды ә рі за ғ имсыз ө згерулерді ң ү йлесу варианттарын келтіру м ү мкін емс. Сонды қ стенда Э.Эриксон ө зіні ң концепциясында тек т ұ л ғ анны ң екі даму сыры ғ ын к ө рсетті: нормалды ж ә не аномалды. Ә рине полар д ә л сендай болип таза к ү где ө мірде кездеспейді, алайда на қ ты к ө рсетілген ол за ғ дайлардан арали қ варианттарды аданны ң т ұ л ғ али қ дамуында к ө руге болады.

« Қ аза қ стан»: Ұ ялты қ энциклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы « Қ аза қ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 ISBN , VIII том Қ аза қ энциклопедиясы»ISBN Жо ғ ары ғ а к ө терілі ң із Биекенов К., Садырова М. Ә леуметтануды ң т ү сіндірме с ө здігі. Алматы: С ө здік-Словарь, бет. ISBN Жо ғ ары ғ а к ө терілі ң із ISBN Жо ғ ары ғ а к ө терілі ң із Жантану атауларсыны ң т ү сіндірме с ө здігі. Алматы: "С ө здік-Словарь", бет. ISBN Жо ғ ары ғ а к ө терілі ң із ISBN