Қарашаның сегізі Сынып жұмысы
Сөйлем мүшелері
Сөйлем мүшелері – сөйлем құрауға қатысқан толық мағыналы, белгілі бір сұраққа жауап беретін және сөйлемдегі басқа сөздермен байланысып тұратын сөздер
Сөйлем мүшелері Тұрлаулы мүшелер Тұрлаусиз мүшелер Сөйлем құрауға негіз болады Өздігінен сөйлем құрай алмайтын, тек сөйлемдегі ойды толықтырып тұратын мүшелер
Тұрлаулы мүшелер бастауыш Сөйлемде айтылған ойдың иесі болатын мүше. кім? не? кімдер? нелер? кімі? несі? кімім? нем? кіміңіз? неңіз? кіміміз? неміз? кімдерің? нелерің? кімдеріңіз? нелеріңіз? баяндауыш Сөйлемді тиянақтап тұратын мүше. Қай сөз табынан бокса, сол сөз табының сұрағына жауап береді.
Тұрлаулы мүшелер бастауыш Жазда күн өте ыстық балды. Достарым осы жарыста жеңіп шықты. Үшеуі сыртқа шықты. Кеншілер сарайы адамға лық толы. баяндауыш Біз тауға шықтық. Оның ойы үйге ертерек жену еді. Оның алғаны – кітап. Күн ыстық. Оның түсі қара торы. Ауыл мәдениеті өсіп келеді.
Тұрлаусиз мүшелер ТОЛЫҚТАУЫШ Сөйлемдегі ойды толықтырып тұра тын мүше. кімді? нені? кімге? неге? кімде? нете? кімнен? нетен? кіммен? неман? ПЫСЫҚТАУЫШ Сөйлемде іс-қимылдың түрлі белгісін(мекенін,мезгілін, т.б.) анықтайтын мүше. қайда? қайдан? қалай қарай? қашан қалай? қалайша? қайтіп? неліктен? не үшін? неге? не мақсатпен? қаншалықты ? АНЫҚТАУЫШ Сөйлемде басқа мүшелердің сын-сипатын анықтап тұратын мүше. қандай? қай? кімнің? ненің? наше? нешінші? қанша?қайдағы? қашанғы?
Тұрлаусиз мүшелер Толықтауыш Атасы балаларын шақырды. Досыммен ұзақ сөйлестім. Оған көмектесу керек. Бестен үшті алиса, екі қалады. Пысықтауыш Ол қалада тұрады. Ертең арам келеді. Олар жоғары көтерілді. Батырлар Отан үшін қаза тапты. Ол сұраққа ойланбастан жауап берді. Анықтауыш Ол – ұзын бойлы адам. Біз осы ауылдан шықтық. Жазғы демалыста шетелге барамыз. Қолында сары-қызыл гүлдер бар. Оныншы сыныпта біз бұл тақырыптарды өткен едік.
1 - жаттығу. Сөйлемдерді көшіріп жазу. Бастауышпен баяндауышты тауып астин сиз. Адамдар санауды ертеде үйренген. Олар алғашқыда саусақтарын санаған. Кейін есептеу үшін ұсақ тастар қолданған. Адамдар әлгі бастарды жіпке тізіп қоятын. Кейін жіптің орнына таяқша қолданылды. Бұл есепшоттың алғашқы түрі еді. техника өсті. Есептер қиындай түсті. Оларды шешу үшін машина керек балды. Электронды есептеу машиналары посылай шықты.
кім? не? кімдер? нелер? кімі? несі? кімім? нем? кіміңіз? неңіз? кіміміз? неміз? кімдерің? нелерің? кімдеріңіз? нелеріңіз? қандай? қай?кімнің? ненің? наше? нешінші?қанша?қайдағы?қаш анғы?қайда? қайдан? қалай қарай? қашан қалай? қалайша? қайтіп? неліктен? не үшін? неге?не мақсатпен? қаншалықты? 2-жаттығу. Суретке қарап әңгіме құра.
Тест сұрақтары. 1.Сөйлемдегі тұрлаусиз мүшелерді көрсет. Біз кеше мұражайға бардық. а) мұражайға бардық в) мұражайға кеше с) біз бардық д) кеше бардық 2. Сөйлем түрін анықта. Қоңырау соғылды, оқушылар үзіліске шықты. а) құрмалас сөйлем в) жай сөйлем с) лепті сөйлем д) сұраулы сөйлем 3. Бастауыш қай сөз табында екенін көрсет. Балалар жатақханаға орналасты. а) сын есім в) етістікс) зат есім д) сан есім 4. Баяндауыш денегіміз не? а) сөйлемнің негізгі мүшесі кім?, не?, кімдер?, нелер? денег сұрақтарға жауап береді. в) Бастауыштың іс – қимылын білдіретін сөздер. с) Сөйлемдегі сөздердің байланысы. д) Заттың санин білдіретін сөздер.