Үй тапсырмасын тексеру Сұрақ – жауап 1. Оттекті органикалық қосылыстарға қандай кластарды жатқызуға болады? 2. Олардың көмірсутектерден қандай айырмашылығы бар? 3. Альдегидтерге тән сапалық реакция қалай аталады? 4. 40% формальдегид ерітіндісі қалай аталады? 5. Күміс айна реакциясы дегеніміз не?

1. Карбон қышқылдарының құрамы Молекуласында – СООН карбоксил тобы болады. O (карбонил тобы) R – (COOH) x немесе R – C ОН (гидроксил тобы) немесе CnH 2n+1 COOH

2. Карбон қышқылдарының жіктелуі. 1. Көмірсутек радикалының табиғатына байланысты жіктеу. Карбон қышқылдары АроматтыҚаныққанҚанықпаған СН 3 СООН сірке (этан) қышқылы, СН 3 СН 2 СООН пропион (пропан) қышқылы, С 17 Н 25 СООН стеарин қышқылы СН 2 = СН – СООН пропен (акрил) қышқылы, С 17 Н 33 СООН олеин қышқылы СООН Бензой қышқылы

Карбон қышқылдары КөпнегіздіБірнегізді СН 3 СООН – сірке қышқылы, СН 2 = СН – СООН акрил қышқылы НООС – СООН қымыздық қышқылы НООС – СН 2 – СООН янтарь қышқылы

Қосымша функциональды топтары бар қышқылдарда болады Мыс: СН 3 – СН – СООН ОН Сүт қышқылы СН 2 – СООН NH 2 Аминсірке қышқылы

3. Карбоксил тобының құрылысы О - O R C + R – C ОН O - + H + Т: құмырсқа қышқылы құрылымдық формуласы О Н – С ОН

Электрондық формуласы O H : C ̤ : O : H ¨

4. Атаулары және изомерлері СН 3 – СН – СООН 2 метилпропан қышқылы СН 3 СН 3 СН 3 – С – СООН 2,2 диметилпропан қышқылы СН 3

СН 3 СН 3 – С – СН 2 – СООН 3,3 диметилбутан қышқылы СН 3 СН 3 – СН 2 – СН 2 – СООН май немесе бутан қышқылы

O СН 3 – C С 2 Н 5 Этилацетат СН 3 – СН – СООН Изомай немесе метилпропан қышқылы СН 3

5. Карбон қышқылдарының табиғатта кездесуі және алу жолдары СН 3 – СН 2 – СН 2 – СН 3 [O] Алкандарды – Н 2 О 2СН 3 – СООН Алкандарды – Н 2 О 2СН 3 – СООН Спирттерді СН 3 – СН 2 ОН – Н 2 О СН 3 – СООН Спирттерді СН 3 – СН 2 ОН – Н 2 О СН 3 – СООН [O] Альдегидтерді СН 3 СНО СН 3 – СООН Альдегидтерді СН 3 СНО СН 3 – СООН О [O] Кетондарды СН 3 – С – СН 3 Н СООН + СН 3 СООН Кетондарды СН 3 – С – СН 3 Н СООН + СН 3 СООН тотықтырып алады Алкендерді СО, Н 2 О, Kt, P, t R – COOH Алкендерді СО, Н 2 О, Kt, P, t R – COOH

R – CH = CH 2 + CO + H 2 O kt R – CH 2 – CH – COOH R – OH + CO R – COOH

6. Физикалық қасиеттері: Н – СООН СН 3 – СООН И, сұйық, Н 2 О Ем СН 3 – СН 2 – СООН СН 3 – СН 2 – СН 2 – СООН (Н 2 О) Ае Жағымсыз иісті Қайнау температурасы спирттерге қарағанда карбон қышқылдарында жоғары болады. Себебі: 2 карбон қышқылдарының арасында молекулааралық сутектік байланыс түзіліп димерленді. O - … H + O R – C C – R O H + … O -

7. Химиялық қасиеттері Төрт түрлі реакция жүреді C * R – C диссоциациялану, тұз түзілу CH + O *R – C күрделі эфир, ацилгалогенид түзу, тотықсыздану OH реакциясы * Декарбоксилдеу реакциясы R - COOH * L – галоген карбон қышқылының түзілуі

5. Күрделі эфир түзілуі (этерификациялау) О О СН 3 С + С 2 Н 5 ОН СН 3 – С + Н 2 О ОН С 2 Н 5 6. Декарбоксилдену О СН 3 – С NaOH + CaO CH 4 + CO 2 О – Н t

8. Көмірсутек радикалы бойынша реакцияға түсуі H H CL – CL + H – C – COOH CL – C – COOH + HCl H H хлорсірке қышқылы

Тест сұрақтары

6.Сірке қышқылының молекулалық массасы. СН 3 СООН А)24 с)39 е)60 В)40 д)70 СООН 7.Мына қышқыл о қай топқа жіктеледі. А)альдегид с)ароматты қышқыл е)қаныққан қышқыл В)спирт д)қанықпаған қышқыл 8.Карбон қышқылының спирттермен әрекеттесуі. А)гидрогендену с)орынбасу реакциясы В)эфирлену реакциясы д)диссоциациялану Е)жану реакциясы 9.Алдегидтердің жалпы формуласы. А)R-COOH с)R-COH e)R-O-R 1 В)R-OH д)R-NH 2 10.Молекуласында екі түрлі карбоксил тобы болатын қышқыл. А)сірке қышқылы с)бензой қышқылы е)сүт қышқылы В)фтал қышқылы д)қымыздық қышқылы

БілемінБілгім келеді 1.Молекуласында карбоксил тобы болады. 1.Халықаралық атаулары. Мыс: метан қышқылы, этан қышқылы 2.Сірке қышқылы бір негізді әлсіз қышқыл. 2.Этерификация реакциясы. 3.Сірке қышқылы зат алмасу процесіне қатысады. 3.Декарбоксилдену реакцисы. 4.Қаныққан карбон қышқылдары иісті, суда ерімейді. 4.Химия өнеркәсібінде сірке қышқылының алынуы.

Қолданылуы Карбон қышқылдарының құрамында R – COOH карбоксил тобы толады. Карбон қышқылдары әлсіз қышқылдар, карбон қышқылдарытуындылары өнеркәсіппен тұрмыста кең қолданылады. Қолданылуы 1. Дәрі-дәрмектер 2. Тұздар 3. Ацетат жібегі 4. Тамақ өнеркәсібі 5. Жемістер эссенциясы 6. Лактардың еріткіші 7. ­Өсімдік зиянкестерімен күресте 8. Өсімдіктердің өсуін тездететін заттар 9. Мата бояуда 10. Кинопленкаларда

Үйге тапсырма §10.1; 10.2; 10.3 оқу