Қ аза қ стан республикасыны ң азаматы қ құқ ы қ негіздері Орында ғ ан: Тор ғ аева П.Т. CР-11 к Тексерген: Орынбеков А.С.

Азаматты қ құқ ы қ - б ұ л тауар-а қ ша ж ә не о ғ ан қ атысушиларты ң те ң дігіне негізделген ө зге де м ү ліктік қ атынастарты, сендай-а қ м ү лікпен байланнысты жеке м ү ліктік емс қ атынастарты третейтін құқ ы қ салаты. Азаматты қ құқ ы қ - б ұ л тауар-а қ ша ж ә не о ғ ан қ атысушиларты ң те ң дігіне негізделген ө зге де м ү ліктік қ атынастарты, сендай-а қ м ү лікпен байланнысты жеке м ү ліктік емс қ атынастарты третейтін құқ ы қ салаты.

Азаматты қ құқ ы қ пен реттелетін қ о ғ аеты қ қ атынастар негізінде м ү ліктік қ атынастар болып табылаты. Материалты қ игіліктермен, м ү лікпен, ж ұ мыспен, қ измет к ө рсэтумен, а қ шаман, құ еты қ а ғ задармен бас қ а да м ү ліктермен байланнысы бар қ о ғ аеты қ қ атынастар м ү ліктік қ атынастар деп аталлоты. М ү ліктік қ атынас дегеніміз м ү ліктерді сатып алу, иелену, бас қ а адамдар ғ а беру мен пайдалану ж ө ніндегі қ атынас болып табылаты. Азаматты қ құқ ы қ м ү ліктік қ атынастарты ң б ә рін бірдей третей бермейді. Ө йткені оларты ң ө зі ә р т ү рлі сипота кездеседі. Сонымен қ атар, м ү ліктік қ атынас қ а байланнысы же қ м ү ліктік емс жеке қ атынастар азаматы қ за ң дармен реттеледі, ө йткені олар бас қ а за ң құ жаттарында ө згеше к ө здделмеген не м ү ліктік емс жеке қ атынастар м ә нінен туындамайты.

М ү ліктік емс жеке қ атынастар, м ү ліктік қ атынастар ғ а ты ғ из байланнысты м ү ліктік емс жеке қ атынастар ж ә не м ү ліктік қ атынастар ғ а байланнысы же қ м ү ліктік емс жеке қ атынастар болып екі топ қ а б ө лінеді. Азаматты қ құқ ы қ за ң дармен реттелетін м ү ліктік қ атынастар ғ а байланнысты м ү ліктік емс жеке қ атынастар ғ а құ еты қ ма ң изы же қ қ атысушиларты ң қ о ғ аеты қ сипатын белгілейтін материалты қ емс құ едилы қ тар жататы. М ә селен, ә деби ши ғ армамен, ғ билыми е ң бекпен айналысушилар немсе ө нертап қ ыш ө зіні ң авторлы қ анны қ тсайтын м ә селе қ ойса, ө зіні ң жекелігін қ ор ғ ай отырып, б ұ л м ә селе бойынша қ о ғ аеты қ дербес қ атынас қ а т ү седі. Б ұ л қ атынас м ү ліктік болып табылмаса м ү лікпен ты ғ из байланнуты, ө йткені ө нертабысын пайдалан ғ анны ү шін хонда авторлы қ сына қ ы алу құқ ы ғ ы пайда болаты. Азаматты қ за ң дармен реттелетін м ү ліктік қ атынастар ғ а байланнысы же қ м ү ліктік емс жеке қ атынастар ғ а азаматы ң есімі, жеке келбеті құқ ы ғ ы, жеке ө мірден құ пиялилы ғ ы, т ұ р ғ ын ү эге қ ол с ұқ паушилы қ, азаматы қ немсе за ң ты т ұ л ғ анны ң абыройына, қ адір- қ асиетіне, іскерлік беделіне байланнысты туындсайтын құқ ы қ ты қ қ атынастар ғ а жат қ изу ғ а болаты.

Азаматты қ құқ ы қ ты ң мынадай принциптері бар: 1. Азаматты қ құқ ы қ ты ң қ атынастар ғ а қ атысушиларты ң те ң дігі; 2.Меншікке ж ә не бас қ а затты қ құқ ы ққ а қ ол с ұқ паушилы қ ; 3. Шарт еркіндігі; 4. Жеке істерге кімні ң бокса да озбырлы қ пен араласуына жел берегу болмсайтыеты ғ ы; 5. Азаматты қ құқ ы қ тарты кедергісіз ж ү зиге асуры; 6. Н ұқ сан келтірген құқ ы қ тарты қ алпына келтірілуін қ амтамасиз эту; 7. Азаматты қ құқ ы қ ты сот ар қ илы қ ор ғ ау.

Азаматты қ құқ ы қ ты ң субъектілеріне жеке т ұ л ғ а, я ғ ни Қ Р азаматары, бас қ а мемлекеттерді ң азаматары мен азаматы ғ ы же қ адамдар жататы. Құқ ы қ қ абілеттілігі е ң алтымен толы қ т ү рде Қ Р азаматарына беріледі.

Азаматтарты ң ә рэкет қ абілеттілігі дегеніміз - азаматы ң ө з ә рэкеттерімен азаматы қ құқ ы қ тар ғ а ие болу ғ а ж ә не оны ж ү зиге асуры ғ а, ө зі ү шін азаматы қ міндеттер жасап, оларты орындау ғ а қ абілеттілігі болып табылаты. Азаматтарты ң ә рэкет қ абілеттілігі азаматы ң құқ ы қ қ абілеттілігімен ерекшеленеді. Азаматты қ құқ ы қ қ абілеттілігі оны ң д ү ничего келген с ә тінен б ұ л д ү иден оз ғ наша бірге болаты. Азаматты қ ә рэкет қ абілеттілігі ү шін оны ң ө з еркімен м ү лікті иеленіп о ғ ан билік эту немсе ө зіне міндеттеме алу ғ а тілек білдіруі қ ажет. Соеты қ тан да азаматы қ құқ ы қ қ абілеттілігі оны ң ужасы ме психикалы қ жа ғ дайына қ артисты келеді. Ол ө зіне азаматы қ құқ ы қ пен міндеттілікті алу ү шін қ алыпты ә рі столы қ ан психика да болуы тиіс. Н ә тижесінде құқ ы қ қ абілеттілігі барларты ң б ә рі бірдей ә рэкет қ абілеттілігіне ие емс, бір с ө збен сайт қ пбанда, азамата құқ ы қ қ абілеттілік бол ғ аннымен, ә рэкет қ абілеттілігі бір уа қ ут арасында болмауы м ү мкін. Азаматты ң ә рэкет қ абілеттілігі к ә молотке тол ғ пбанда, я ғ ни 18 жас қ а тол ғ аннан кейін толы қ к ө лемінде пайда болты.

Азаматты қ құқ ы қ нормалармен реттелетін қ о ғ аеты қ қ атынастар азаматы қ құқ ы қ объектісі деп аталлоты. М ү ліктік ж ә не жеке м ү ліктік емс игіліктер, сендай-а қ құқ ы қ тар азаматы қ құқ ы қ объектілері бола аллоты.

Азаматты қ құқ ы қ объектілеріне: а) м ү ліктік игіліктер мен құқ ы қ тар ғ а (м ү лікке) жататындар: затрат, а қ ша, соны ң ішінде валютасы, құ ты қ а ғ задар, ж ұ мыс, қ измет ши ғ армашилы қ -интелектуалты қ қ изметтерді ң объектісі айал ғ ан н ә тижелері, фирмалы қ атаулар, тауарлар белгілері ж ә не б ұ йымдары даралаетыруты ң ө зге де құ ралдарты м ү ліктік құқ ы қ тары мен бас қ а да м ү лік жататы. б) жеке м ү ліктік емс игіліктер мен құқ ы қ тар ғ а мыналар жататы: жеке адамны ң ө мірі, денсаулы ғ ы, қ адір- қ асиеті, абыройы, игі ата ғ ы, іскерлік беделі, жеке ө мірге қ ол с ұқ паушилы қ, жеке құ пия мен отбасы құ пиясы, есім алу құқ ы ғ ы, автор болу құқ ы ғ ы, ши ғ арма ғ а қ ол с құ паушилы қ құқ ы ғ ы ж ә не бас қ а материалты қ емс игіліктер мен құқ ы қ тар.